شهر مدینه در اواخر زندگانی امام علی(ع) و بعد از شهادت آن‌حضرت و در زمان امامت امام حسن مجتبی(ع)(40 - 50 ه.ق) چندین فرماندار داشت.
1. خالد بن زید بن کُلَیب معروف به ابو ایّوب انصاری؛[1] امام علی(ع) او را بر حکومت مدینه گماشت؛ امّا او - در سال 40 ه.ق - پس از هجوم بُسْر بن اَرطاة، تاب نیاورد و فرار کرد.[2]
در واپسین سال خلافت، امام(ع) او را به فرماندهی گروهی ده هزار نفری برگماشت تا همراه فرماندهان دیگری، مانند امام حسین(ع) و قیس بن سعد، برای نبرد با معاویه عازم شام شوند، ولی با شهادت علی(ع) لشکر از هم پاشید و مأموریت به انجام نرسید.[3] ابو ایّوب سال 50 یا 51[4] یا 52 هجری،[5] در زمان خلافت معاویه در حالی‌که عازم نبرد با رومیان بود، زندگی را بدرود گفت.
2. مروان بن حکم: پس از فرار ابو ایّوب انصاری از مدینه و شهادت امام علی(ع) - در سال 40 هجری[6] - و زمان امامت امام حسن مجتبی(ع)؛ مروان بن حکم در سال 42 ه.ق از سوی معاویه فرماندار مدینه شد.[7]
ظاهراً بین فرار ابو ایّوب انصاری تا سال 42 هجری؛ شهر مدینه در خلأ قدرت به سر می‌برد و کسی فرماندار مدینه نبود.
3. سعید بن عاص: معاویه در سال 49 ه.ق مروان بن حکم را از مدینه عزل و سعید بن عاص را به امارت آن شهر نصب نمود.[8]
گفتنی است؛ در سال 54 ه.ق معاویه، سعید بن عاص را از امارت و ایالت مدینه عزل و دوباره مروان بن حکم را به‌جای او نصب نمود.[9] [1] . ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج 2، ص 424، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، 1412ق. [2] . طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج 5، ص 139، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق؛ ثقفی کوفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، ج 2، ص 602، تهران، انجمن آثار ملی، چاپ اول، 1353ش. [3] . ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج 3، ص 194، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، 1379ق؛ سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ذیل خطبه 182، ص 264، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق. [4] . الاستیعاب، ج 2، ص 425. [5] . ابن سعد کاتب واقدی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج 3، ص 370، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، 1418ق؛ نیشابوری، محمد بن عبد الله، المستدرک علی الصحیحین، ج 3، ص 518، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1411ق. [6] . طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، ج 1، ص 309، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1417ق؛ ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج 7، ص 330، بیروت، دار الفکر، 1407ق. [7] . ابن اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج 3، ص 420، بیروت، دار صادر، 1385ق. [8] . الکامل، فی التاریخ، ج 3، ص 460. [9] . تاریخ طبری، ج 5، ص 293 – 295.
