علم اصول
اُصولِ فِقْه، نام دانشی است که شیوه استنباط احکام شرعی را بررسی می‌کند؛ در این دانش روش صحیح دستیابی به احکام شرعی با استفاده از ادله نقلی و عقلی بررسی می‌شود.
اصل تطابق در علم اصول یعنی چه؟
هرگاه در مطابقت اراده استعمالی متکلم با اراده جدّی او، شک کنیم؛ یعنی شک کنیم که آیا متکلم همان معنای مفهوم از لفظی را که استعمال نموده، اراده کرده است یا معنای دیگری را؟ اصل کلّی که بنای عقلا بر آن است، تطابق اراده جدّی با اراده استعمالی است. دانشمندان اصول فقه این اصل را «اصل تطابق» می‌نامند.[1] اراده استعمالی در مقابل اراده جدی است. و آن عبارت است از این‌که گوینده اراده کرده که لفظ را در معنایی به‌کار ببرد. اما هرگاه گوینده آن معنایی را که از لفظ فهمیده می‌شود اراده نیز کرده باشد، به آن اراده جدّی گویند.[2] [1] . ملکی اصفهانی، مجتبی، فرهنگ اصطلاحات اصول، ج ‏1، ص 121، قم، عالمه، چاپ اول، 1379ش؛ مشکینی، میرزا علی، اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، ص 30، قم، الهادی، چاپ ششم، 1374ش. [2] . ولایی، عیسی، ‏ فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول‏، ص 53، تهران، نشر نی‏، چاپ ششم، 1387ش.
هرگاه در مطابقت اراده استعمالی متکلم با اراده جدّی او، شک کنیم؛ یعنی شک کنیم که آیا متکلم همان معنای مفهوم از لفظی را که استعمال نموده، اراده کرده است یا معنای دیگری را؟ اصل کلّی که بنای عقلا بر آن است، تطابق اراده جدّی با اراده استعمالی است. دانشمندان اصول فقه این اصل را «اصل تطابق» می‌نامند.[1] اراده استعمالی در مقابل اراده جدی است. و آن عبارت است از این‌که گوینده اراده کرده که لفظ را در معنایی به‌کار ببرد. اما هرگاه گوینده آن معنایی را که از لفظ فهمیده می‌شود اراده نیز کرده باشد، به آن اراده جدّی گویند.[2] [1] . ملکی اصفهانی، مجتبی، فرهنگ اصطلاحات اصول، ج ‏1، ص 121، قم، عالمه، چاپ اول، 1379ش؛ مشکینی، میرزا علی، اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، ص 30، قم، الهادی، چاپ ششم، 1374ش. [2] . ولایی، عیسی، ‏ فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول‏، ص 53، تهران، نشر نی‏، چاپ ششم، 1387ش.
پاسخ:
هرگاه در مطابقت اراده استعمالی متکلم با اراده جدّی او، شک کنیم؛ یعنی شک کنیم که آیا متکلم همان معنای مفهوم از لفظی را که استعمال نموده، اراده کرده است یا معنای دیگری را؟ اصل کلّی که بنای عقلا بر آن است، تطابق اراده جدّی با اراده استعمالی است. دانشمندان اصول فقه این اصل را «اصل تطابق» می‌نامند.[1]
اراده استعمالی در مقابل اراده جدی است. و آن عبارت است از این‌که گوینده اراده کرده که لفظ را در معنایی به‌کار ببرد. اما هرگاه گوینده آن معنایی را که از لفظ فهمیده می‌شود اراده نیز کرده باشد، به آن اراده جدّی گویند.[2] [1] . ملکی اصفهانی، مجتبی، فرهنگ اصطلاحات اصول، ج 1، ص 121، قم، عالمه، چاپ اول، 1379ش؛ مشکینی، میرزا علی، اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، ص 30، قم، الهادی، چاپ ششم، 1374ش. [2] . ولایی، عیسی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، ص 53، تهران، نشر نی، چاپ ششم، 1387ش.
- [سایر] آیا امامت مهمترین اصل در اصول دین است؟
- [سایر] تقابل اصل تقصیر با اصول بنیادین حقوق کیفری، اصل تقصیر و تقابل آن با اصل برائت چگونه قابل رفع است؟
- [سایر] عبارت (اشهد ان محمدا رسول الله) از اصول دین است یا از فروع دین منظور مصداق نبی است نه خود اصل نبوت ؟ اگر از اصول دین است راه اثبات عقلی آن چیست؟ و این آیا به این اصل عدم تقلیدی بودن اصول دین تناقض ندارد؟
- [سایر] بحث با اهل سنت در مورد اصل امامت نیازمند چه اصولی است؟
- [سایر] اولاً، معنای إماره و جایگاه آن را در اصول فقه توضیح دهید. ثانیاً: چند مثال از اماره بزنید. ثالثاً: فرق دقیق بین اماره و اصل عملی در چیست؟
- [سایر] بررسی اصول سهگانه سیاست خارجی ایران؟نسبت آن با دیگر اصول مطرح در سیاست خارجی چیست؟ و چه رابطهای بین آرمانگرایی توأم با واقعیت و این سه اصل وجود دارد؟
- [سایر] در کتب کلامی شیعه چرا این اصول پنجگانه دین( توحید، معاد، نبوت، امامت، عدل) اصل شد؟ به چه دلیل قرآنی و روایی؟ در بین این اصول کدام مقدم و مؤخر است؟ به چه دلیل؟
- [سایر] تفاوت اصول عملیه با اصول لفظیه در چیست؟ چگونه می‌توان اصول عملیه را با مسائل مبتلابه تطبیق نمود؟
- [سایر] مراد از تقلیدی نبودن اصول دین چیست و چگونه می‌توان با تحقیق به این اصول رسید؟
- [سایر] اصول دین با اصول مذهب چه تفاوتی دارد و ترتیب صحیح آن کدام است؟
- [آیت الله مظاهری] در غیر فروعات فقهیه مانند پرداخت وجوهات شرعیّه و تعیین قیّم یا سرپرست برای اوقاف و یا تعیین وصی برای کسی که وصی ندارد، رجوع به اعلم یا رجوع به مرجع تقلید شخص، لازم نیست و رجوع به مجتهد جامع الشرایط کفایت می‌کند. ______ 1) در بخش سوّم این رساله، مباحث مربوط به اصول دین تحت عنوان (اصول اعتقادی) آمده است.
- [آیت الله جوادی آملی] .اسلام, اصولی دارد; مانند توحید، نبوت و معاد, و فروعی مانند نماز، روزه و..., و مسلمان باید برپایه دلیلِ هر چند ساده, به اصول دین یقین داشته باشد و تقلید در اصول دین, جایز نیست. احکام ضروری فروع دین; مانند واجب بودن نماز, مورد تقلید نیست. در احکام غیر ضروری و موضوعاتی که نیاز به استنباط دارد, باید طبق اجتهاد یا احتیاط و یا تقلید عمل کرد. احتیاط, آن است که اگر کسی یقین دارد عملی حرام نیست .بلکه واجب یا مستحب است، آن را انجام دهد و اگر یقین دارد که عملی واجب نیست؛ بلکه حرام یا مکروه است، آن را ترک کند. احتیاط, برای مجتهد و غیر مجتهد, جایز است. کسی که مجتهد نیست و نخواست احتیاط کند, باید از مجتهد واجد شرایط تقلید کند.
- [آیت الله وحید خراسانی] اعتقاد انسان به اصول دین اسلام باید بر پایه علم باشد و تقلید یعنی پیروی از غیر بدون حصول علم در اصول دین باطل است ولی در غیر اصول دین از احکامی که قطعی و ضروری نیست و همچنین موضوعاتی که محتاج به استنباط است باید یا مجتهد باشد که بتواند وظایف خود را از روی مدارک انها به دست اورد و یا به دستور مجتهدی که شرایط ان خواهد امد رفتار نماید و یا احتیاط کند یعنی به گونه ای عمل نماید که یقین پیدا کند تکلیف را انجام داده مثلا اگر عده ای از مجتهدین عملی را حرام می دانند و عده دیگر می گویند حرام نیست ان عمل را ترک کند و اگر عملی را بعضی واجب و بعضی جایز می دانند به جا اورد پس کسانی که مجتهد نیستند و نمی توانند به احتیاط عمل کنند باید تقلید نمایند
- [آیت الله مظاهری] مسلمان باید به اصول دین اطمینان داشته باشد (1)، و در احکام غیر ضروری یا باید مجتهد باشد که بتواند احکام را از روی دلیل به دست آورد، یا از مجتهد تقلید کند، یا از راه احتیاط طوری به وظیفه خود عمل نماید که اطمینان پیدا کند تکلیف خود را انجام داده است.
- [امام خمینی] اگر معروف یا منکر از اموری باشد که شارع مقدس به آن اهمیت زیاد میدهد مثل اصول دین یا مذهب و حفظ قرآن مجید و حفظ عقاید مسلمانان یا احکام ضروریه، باید ملاحظه اهمیت شود، و مجرد ضرر، موجب واجب نبودن نمیشود، پس اگر توقف داشته باشد حفظ عقاید مسلمانان یا حفظ احکام ضروریه اسلام بر بذل جان و مال، واجب است بذل آن.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] در اصول دین انسان باید یقین و اعتقاد جزمی داشته باشد و این یقین از هر دلیل و طریقی حاصل شود کفایت می کند. چه به واسطه استدلال و برهان باشد یا از گفته والدین و مبلّغین. هر چند نتواند استدلال کند.
- [آیت الله مظاهری] (اصالة الصحة) اصلی از اصول اسلامی است و معنای آن این است که اگر عملی را از مسلمانی دیدیم که از جهت ظاهر خوب نیست، آن را خوب بدانیم و کار او را به صورت صحیح و خوب توجیه کنیم، حتّی امام صادق(سلاماللهعلیه) فرمودهاند: هفتاد توجیه برای آن بکن تا سوءظن برای تو پیدا نشود.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر معروف یا منکر از اموری باشد که شارع مقدس به آن اهمیّت زیاد می دهد مثل اصول دین یامذهب و حفظ قرآن مجید وحفظ عقاید مسلمانان یا احکام ضروریّه ، باید ملاحظه اهمیّت شود ، و مجردّ ضرر ، موجب واجب نبودن نمی شود ، پس اگر توقّف داشته باشد ، حفظ عقائد مسلمانان یا حفظ احکام ضروریّه اسلام بر بذل جان و مال ، واجب است بذل آن
- [آیت الله علوی گرگانی] عقیده مسلمان به اصول دین باید از روی دلیل باشد، و نمیتواند در اصول دین تقلید نماید، یعنی بدون دلیل گفته کسی را قبول کند، ولی در احکام دینی که علم به حکم آن از جهت ضروری بودن آن پیدا نکرده است باید یا مجتهد باشد که بتواند احکام را از روی دلیل به دست آورد، یا از مجتهد تقلید کند یعنی به دستور او رفتار نماید، یا از راه احتیاط طوری به وظیفه خود عمل نماید، که یقین کند تکلیف خود را انجام داده است، مثلاً اگر عدهای از مجتهدین عملی را حرام میدانند و عدّه دیگر می‌گویند حرام نیست، آن عمل را انجام ندهد، و اگر عملی را بعضی واجب و بعضی مستحب میدانند، آن را بجا آورد، پس کسانی که مجتهد نیستند و نمیتوانند به احتیاط عمل کنند، واجب است از مجتهد تقلید نمایند.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . عقیده مسلمان به اصول دین باید از روی دلیل باشد، و نمی تواند در اصول دین تقلید نماید، یعنی بدون دلیل گفته کسی را قبول کند، ولی اگر از گفته غیر به عقاید دینی یقین پیدا کند در حکم به مسلمان بودن او کافی است، و در احکام دین باید یا مجتهد باشد که بتواند احکام را از روی دلیل به دست آورد، یا از مجتهد تقلید کند، یعنی به دستور او رفتار نماید، یا از راه احتیاط طوری به وظیفه خود عمل نماید، که یقین کند، تکلیف خود را انجام داده است، مثلاً اگر عده ای از مجتهدین عملی را حرام می دانند، و عده دیگر می گویند حرام نیست، آن عمل را انجام ندهد، و اگر عملی را بعضی واجب و بعضی مستحب می دانند، آن را به جا آورد پس کسانی که مجتهد نیستند و نمی توانند به احتیاط عمل کنند، واجب است از مجتهد تقلید نمایند.