اعاده معدوم، از شبهه‌هایی است که درباره معاد مطرح شده و به معنایش این است که خداوند چیزی را که نابود کرده است، دوباره به وجود بازگرداند. حکما معتقدند، اعاده معدوم بعینه محال است و بازگرداندن آنچه که نابود گشته، (با همه ویژگی‌های وجودیاش از جمله زمانی که در آن جای داشته است) به وجود، ممکن نیست و برای اثبات مدّعای خویش دلایلی آوردهاند؛[1] از جمله اینکه اگر معدوم با همه ویژگی‌های خود دوباره به وجود آید، آنچه به وجود آمده است، عین معدوم خواهد بود و لازم می‌آید که میان شیء و خود آن شیء، عدم فاصله گردد و این محال است.[2]
هر چند عده‌ای از متکلمین اعاده معدوم را مانند حکما محال شمرده‌اند، ولی بیشتر آنان، آن‌را جایز دانسته‌اند،[3] و این بدان سبب است که پنداشته‌اند معاد، همان اعاده معدوم بعینه است و ناممکن دانستن آن، به معنای انکار معاد است.[4]
امّا این نادرست است؛ زیرا انسان با مرگ نابود نمی‌شود؛ بلکه پای به مرحله‌ای دیگر می‌گذارد. بیشتر متکلمان امامیه و حکما معتقدند که اجزای بدن نابود نمی‌شوند و خداوند در قیامت، پاره‌های پراکنده را دوباره گِرد هم می‌آورد. قرآن در پاسخ به کسانی که متلاشی شدن بدن را دلیل انکار معاد می‌دانند، می‌فرماید: «ملک الموت که خدا او را برای مرگ شما گمارده است، روح شما را نگاه می‌دارد».[5] این پاسخ، نشان می‌دهد که حقیقت و شخصیّت انسان، روح او است که با مرگ بدن، نمی‌میرد و باقی می‌ماند.[6] [1] . برای آگاهی از دیدگاه ملاصدرا؛ ر.ک: «اعاده معدوم»، سؤال 42351. [2] . فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص 606، تهران، نشر سایه، چاپ اول، 1383 ش؛ طباطبایی، محمد حسین، تحقیق، سبزواری، عباسعلی، نهایة الحکمة، ص 32، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ شانزدهم، 1422ق. [3] . ر.ک: فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص 606. [4] . طباطبایی، محمد حسین، نهایة الحکمة، ص 33. [5] . «قُلْ یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ الَّذی وُکِّلَ بِکُمْ ثُمَّ إِلی رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ»، سوره سجده، آیه 11. [6] . طباطبایی سید محمد حسین المیزان فی تفسیر القرآن، ج 13، ص 210، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417 ق؛ ر.ک: پژوهشکده تحقیقات اسلامی، فرهنگ شیعه، ص 84، قم، زمزم هدایت، چاپ دوم، 1386 ش؛ جهت آگاهی بیشتر در این زمینه ر.ک: سؤال 5373 (چگونگی معاد و دلایل آن از دیدگاه فلاسفه و متکلمان).
