اعاده معدوم یعنی چه؟

اعادَه مَعْدُوم‏ یک اصطلاح فلسفی است. یکی از مباحث مورد نظر اغلب فلاسفه اسلام این بحث است که آیا اموری که موجودند و معدوم می‌‏شوند امکان دارد که عیناً بازگردند و عود کنند، با همان شکل، خصوصیات، ذاتیات و عرضیات گذشته که در وجود اول داشته‌‏اند؛ به این معنا که موجودی که زمانی بوده و معدوم شده، با تمام خصوصیات مجدداً به سرزمین وجود بیاید و کسوت وجود بپوشد.
فلاسفه و از جمله ملا صدرا می‌گویند چنین چیزی امکان ندارد و اساساً معقول نیست؛ زیرا هر موجودی دارای یک هویت و یک عدم است؛ یعنی مادام که موجود است دارای یک هویت خاص است، وقتی که معدوم شد آن هویت معدوم می‌‏شود و اگر مجدداً بازگردد و موجود شود با هویّت دیگر است. به عبارت دیگر، یک هویت دو وجود و دو عدم ندارد. هویت جدید ممکن است مثل آن باشد، اما نمی‌تواند عین آن باشد. خلاصه؛ هر هویّت موجود، با تمام مشخصات زمانی و مکانی و عوارض ظاهری و نسبت‏‌های معین عبارت از فلان هویّت است و اگر اعاده آن ممکن باشد، باید با تمام خصوصیات حتی زمان و مکان خاص بازگردد، در حالی‌که اعاده زمان امکان ندارد. هر یک از این خصوصیات اگر همراه آن هویت نباشد آنچه نامش را معاد یعنی بازگشته می‏‌گذارند معاد نیست و مثل و شبیه آن می‌‏باشد.
عارفان می‌گویند اصولاً در تجلی و فیض خدا تکراری نیست و خداوند دو بار در یک صورت تجلی نمی‌‏کند. ملا صدرا در این باب اقوال گوناگون و از جمله قول ابن سینا را به تفصیل بیان کرده ‏است.
مسئله اعاده معدوم از جهت ارتباطش با معاد جسمانی مطرح شده است. اما فلاسفه اسلامی گفته‌‏اند امتناع اعاده معدوم ربطی به مسئله معاد جسمانی ندارد، و در عین حال که گفته‌‏اند اعاده معدوم محال است، به معاد جسمانی نیز معتقد می‌‏باشند.[1]   [1] . ر. ک: سجادی، سید جعفر، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، ص 90، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول، 1379ش؛ سجادی، سید جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، ج 1، ص 236، دانشگاه تهران، تهران، چاپ سوم، 1373ش.