در موقع غسل ترتیبی یا ارتماسی، واجب یا مستحبی، چه دعا و ذکری از ائمه(ع) سفارش شده است؟

ذکر به صورت مطلق؛ مستحب است. برخی ذکرها عمومیت دارد و همیشه می‌توان به وسیله آنها به خداوند تقرّب جُست. در عین حال، در روایات؛ به ذکرها و دعاهایی برای موقعیت‌ها و اعمال خاص سفارش شده است، یکی از این اعمال؛ غسل - واجب و مستحب – است.
الف. ذکرهایی که برای همه غسل‌ها سفارش شده است:
پیامبر خدا(ص): «زمانی که غسل می‌کنید، بگویید: بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ اسْتُرْنَا بِسِتْرِک‏».[1]
«مستحب است در زمان انجام هر غسلی گفته شود: اللَّهُمَ‏ طَهِّرْ قَلْبِی‏ وَ اشْرَحْ لِی صَدْرِی‏ وَ أَجْرِ عَلَی لِسَانِی مِدْحَتَکَ وَ الثَّنَاءَ عَلَیْکَ اللَّهُمَّ [اجْعَلْ‏] اجْعَلْهُ لِی طَهُوراً وَ شِفَاءً وَ نُوراً إِنَّکَ عَلی‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ»،[2] [و پس از غسل می‌گویی] «اللَّهُمَّ طَهِّرْ قَلْبِی وَ زَکِّ عَمَلِی وَ اجْعَلْ مَا عِنْدَکَ خَیْراً لِی اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنَ التَّوَّابِینَ وَ اجْعَلْنِی مِنَ الْمُتَطَهِّرِین»‏.[3]
ب. برای برخی از غسل‌ها نیز به صورت خاص، دعاها و ذکرهایی نقل شده است:
1. دعا در زمان انجام غسل جنابت
برخی از منابع روایی از پیامبر اسلام(ص)[4] و برخی دیگر از امام حسن عسکری(ع) نقل کرده‌اند:[5] «هر کس بعد از وضو یا غسل جنابت این دعا را بخواند، گناهان او بریزد، چنانچه برگ از درختان می‌ریزد و به هر قطره از قطرات وضو و غسل او، حق تعالی فرشته‌ای می‌آفریند که تسبیح و تقدیس الهی گوید و صلوات بر محمّد و آل محمّد بفرستد، و ثوابش برای او باشد و گناهانش آمرزیده شود؛ آن دعا چنین است: سُبْحَانَکَ‏ اللَّهُمَ‏ وَ بِحَمْدِکَ، أَشْهَدُ أَنْ‏ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ أَسْتَغْفِرُکَ وَ أَتُوبُ إِلَیْکَ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً وَلِیُّکَ وَ خَلِیفَتُکَ بَعْدَ نَبِیِّکَ عَلَی خَلِیقَتِکَ، وَ أَنَّ أَوْلِیَاءَهُ وَ أَوْصِیَاءَهُ خُلَفَاؤُکَ؛ خداوندا؛ پاک و منزهی و تو را ستایش می‌کنم. شهادت می‌دهم که خدایی جز تو نیست. از تو طلب استغفار و توبه می‌کنم و شهادت می‌دهم که محمد(ص) بنده و فرستاده تو است و علی(ع) پس از پیامبر، ولی و خلیفه تو بر زمین است و اولیا و اوصیای او نمایندگان تو هستند».
2. دعا در زمان غسل جمعه
امام صادق(ع) فرمود کسی که غسل جمعه می‌کند، در هنگام غسل بگوید: اللَّهُمَ‏ طَهِّرْ قَلْبِی‏ مِنْ کُلِّ آفَةٍ تَمْحَقُ بِهَا دِینِی وَ تُبْطِلُ بِهَا عَمَلِی».[6]
«هر کس غسل‏ جمعه کند و این دعا را بخواند: "أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِی مِنَ التَّوَّابِینَ وَ اجْعَلْنِی مِنَ الْمُتَطَهِّرِینَ کَانَ طُهْراً مِنَ الْجُمُعَةِ إِلَی الْجُمُعَةِ" این دعا موجب پاک‌سازی شخص از آن جمعه تا جمعه دیگر است؛ شهادت می‌دهم که خداوندی جز الله نیست و شریکی ندارد و محمد بنده و فرستاده او است. خدایا بر محمد و آل محمد درود فرست و مرا از توبه‌کنندگان و پاک شدگان قرار ده. خدایا این غسل را طهارت من از این جمعه تا جمعه بعد قرار ده».[7]
امام رضا(ع): «پس از غسل جمعه بگویید: اللَّهُمَّ طَهِّرْنِی وَ طَهِّرْ قَلْبِی وَ أَنْقِ غُسْلِی وَ أَجْرِ عَلَی لِسَانِی ذِکْرَکَ وَ ذِکْرَ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنِی مِنَ التَّوَّابِینَ وَ مِنَ الْمُتَطَهِّرِین‏‏».[8]
3. دعا در زمان غسل عید فطر
امام صادق(ع): «زمانی که می‌خواهی غسل عید فطر بجا آوری، ... و زمانی که خواستی شروع کنی بگو: «اَلّلهُمَّ اِیْماناً بِکَ وَ تَصْدیقاً بِکِتابِکَ وَ اتّباعَ سُنَّةِ نَبّیِکَ مُحَمَّدٍ»[9] ... و پس از انجام غسل بگو: اَلّلهُمَّ اجْعَلْهُ کَفّارَةً لِذُنُوبی وَ طُهْراً لِدَنَسی اَلّلهُمَّ أذْهِبْ عَنّی الرِّجْسَ».[10]
4. دعای غسل سفر
سید ابن طاووس می‌گوید: روایت شده است: مستحب است انسان زمانی که می‌خواهد به سفر برود؛ غسل کند و در زمان غسل بگوید: «بِسْمِ‏ اللَّهِ‏ وَ بِاللَّهِ‏ وَ لَا حَوْلَ‏ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏ وَ عَلَی‏ مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ وَ الصَّادِقِینَ عَنِ اللَّهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ اللَّهُمَّ طَهِّرْ بِهِ قَلْبِی وَ اشْرَحْ بِهِ صَدْرِی وَ نَوِّرْ بِهِ قَبْرِی‏ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لِی نُوراً وَ طَهُوراً وَ حِرْزاً وَ شِفَاءً مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ آفَةٍ وَ عَاهَةٍ وَ سُوءٍ وَ مِمَّا أَخَافُ وَ أَحْذَرُ وَ طَهِّرْ قَلْبِی وَ جَوَارِحِی وَ عِظَامِی وَ دَمِی وَ شَعْرِی وَ بَشَرِی وَ مُخِّی وَ عَصَبِی وَ مَا أَقَلَّتِ الْأَرْضُ مِنِّی اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لِی شَاهِداً یَوْمَ حَاجَتِی وَ فَقْرِی وَ فَاقَتِی إِلَیْکَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ‏ إِنَّکَ‏ عَلی‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ».[11]
برای برخی دیگر از غسل‌ها نیز دعاهایی نقل شده است.[12]   [1] . «به نام خدا، خدایا! به پوشاندن خود، ما را بپوشان»؛ محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 1، ص 478، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1408ق. [2] . «خدایا؛ قلب مرا پاک گردان و قوّت قلبی به من عطا کن و مدح و ستایش، خود را بر زبانم جاری ساز. خدایا! این غسل را برای من طهارت، سلامتی و نور قرار ده و تو بر هر امری قادر هستی». [3] . «خدایا؛ قلب مرا پاک و ‌عملم را خالص گردان و هر خیری که در نزد تو است به من عطا کن و مرا از توبه کنندگان و پاک شدگان قرا ده»؛ کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح(جنة الأمان الواقیة و جنة الإیمان الباقیة)، ص 12، قم، دار الرضی(زاهدی)، چاپ دوم، 1405ق. [4] . شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 1، ص 398، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق. [5] . التفسیر المنسوب إلی الإمام الحسن العسکری(ع)، ص 521، قم، مدرسة الإمام المهدی(عج)، چاپ اول، 1409ق. [6] . «خدایا! قلب مرا از هر آفتی که دینم را از بین می‌برد و عملم را باطل می‌سازد، پاک کن»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، غفاری، علی اکبر، ج 3، ص 43، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق. [7] . سید ابن طاووس، رضی الدین علی، جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع، ص 368، قم، دار الرضی، چاپ اول، 1330ق. [8] . «خدایا! مرا و قلب مرا [از گناهان] پاک گردان و غسل مرا خالص گردان‏ و بر زبان من یاد تو و یاد پیامبرت را جاری ساز و مرا از توبه کنندگان و پاک شدگان قرار ده»؛ الفقه المنسوب للإمام الرضا(ع)، ص 175، مؤسسه آل البیت(ع)، مشهد، چاپ اول، 1406ق. [9] . «خدایا! [انجام این غسل،] به جهت ایمان به تو، تصدیق به کتاب تو و پیروی از سنت پیامبر تو حضرت محمد(ص) است».   [10] . «خدایا! این غسل را کفاره گناهان و طهارت از زشتی‌هایم قرار ده و پلیدی‌ها را از من دور کن»؛ ابن طاووس، علی بن موسی، إقبال الاعمال، ج 1، ص 279، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1409ق. [11] . «به نام خدا و به یاری او که هیچ جنبش و نیرویی نیست جز آنچه او به انسان می‌دهد. با اعتقاد به آیین پیامبرش و راست گویان از سوی او که درود خدا بر همه آنها باد. خدایا! با این غسل دلم را پاکیزه، سینه‌ام را گشاده و قبرم را روشن کن. خدایا! آن‌را مایه روشنی و پاکیزگی و ایمنی و شفای هر درد و بیماری و آسیب و هر آنچه برایم ترسناک است و از آن گریزانم، قرار ده و قلب، اعضا، جوارح، استخوان‌ها، پوست، خون، موی، مغز و عصب‌هایم و آنچه را که زمین برایم فرو گذاشته است، پاک گردان. خدایا! این را در روز نیازمندی‏ و حاجتم به تو، شاهد من قرار ده. ای پروردگار جهانیان! همانا تو بر هر کاری توانایی»؛ سید ابن طاووس، رضی الدین علی، الأمان من أخطار الأسفار و الأزمان، ص 33، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق. [12] . ر.ک: شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، محقق، لاجوردی، مهدی، ج 2، ص 267، تهران، نشر جهان، چاپ اول، 1378ق؛ علامه حلّی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ص 894، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول، 1412ق.