تفسیر آیه 104 سوره اسراء چیست؟ آیا مقصود از این آیه سرزمین فلسطین است، یا مصر؟

خدای متعال به دنبال غرق کردن فرعون و همه لشکریانش و نجات بنی اسرائیل از دریا[1] می‌فرماید: «وَ قُلْنا مِنْ بَعْدِهِ لِبَنی‏ إِسْرائیلَ اسْکُنُوا الْأَرْضَ فَإِذا جاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ جِئْنا بِکُمْ لَفیفاً»؛[2] به بنی اسرائیل گفتیم که در این سرزمین سکونت نمائید، اما هنگامی که وعده آخرت فرا رسد همه شما را به پای میزان حساب حاضر خواهیم کرد.
تفسیر این آیه شریفه در بخش‌های زیر بیان می‌شود:
مقصود از «این سرزمین»
درباره عبارت «این سرزمین»(اسْکُنُوا الْأَرْض) باید گفت:
خداوند به بنی اسرائیل دستور داد، اکنون که بر دشمن پیروز شدید در این زمین سکونت نمایید؛ آیا منظور سرزمین مصر است یا این‌که اشاره به سرزمین مقدس فلسطین (بخشی از شام آن زمان) است؛ زیرا بنی اسرائیل بعد از این ماجرا به سوی سرزمین فلسطین رفتند و مأمور شدند که در آن وارد شوند.[3] مفسّران در این‌باره احتمالاتی ذکر کرده‌اند:
1. منظور، هر دو سرزمین می‌باشد؛[4] زیرا بنی اسرائیل به شهادت آیات قرآن وارث زمین‌های فرعونیان شدند و هم مالک سرزمین شام.[5]
2. منظور، تنها سرزمین مصر؛[6] یعنی همان زمینی که فرعون می‌خواست آنها را از آن بیرون کند.
3. مقصود، تنها سرزمین فلسطین است.[7]
معنای «وَعدُ الآخرة»
بنابر نظر بیشتر مفسّران مسلمان؛ معنای «وَعْدُ الْآخِرَة» در این آیه شریفه به معنای روز قیامت و سرای آخرت است؛[8] زیرا جمله «جِئْنا بِکُمْ لَفِیفاً» (ما همه شما را یک‌جا و بهم پیچیده خواهیم آورد) قرینه بر این موضوع است.[9]
گفتنی است؛ برخی از مفسران «وعد الآخرة» را به زمان آمدن حضرت عیسی(ع) از آسمان تفسیر کرده‌اند.[10] که بنا بر عقیده شیعه، این، همان وقت ظهور حضرت امام مهدی(عج) خواهد بود.
درباره این آیه شریفه و سرزمین فلسطین مباحث دیگری نیز مطرح شده است که نمایه‌های زیر را مطالعه کنید:
«استدلالات قرآن و کتاب مقدس یهودیان بر مالکیت بر شامات»، سؤال 33032
«تاریخ فلسطین»، سؤال 8521
«قوم بنی اسرائیل و فلسطین در قرآن»، سؤال 31701   [1] . اسراء، 103. [2] . اسراء، 104. [3] . ر.ک: «کوچ کردن قوم بنی اسرائیل به فلسطین»، سؤال 45003.   [4] . طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏6، ص 686، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏12، ص 313، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش؛ قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج ‏11، ص 338، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ اول، 1364ش. [5] . تفسیر نمونه، ج ‏12، ص 313. [6] . ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، ج ‏12، ص 298، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1408ق؛ مغنیه، محمد جواد، التفسیر المبین، ص 378، قم، بنیاد بعثت، بی‌تا؛ ابن عجیبه، احمد بن محمد، البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، ج ‏3، ص 239، قاهره، نشر دکتر حسن عباس زکی، 1419ق؛ فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، ج ‏21، ص 416، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق.      [7] . طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج ‏6، ص 529، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا؛ حسینی همدانی، سید محمد حسین، انوار درخشان، ج ‏10، ص 165، تهران، کتابفروشی لطفی، چاپ اول، 1404ق؛ ابن عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ج ‏3، ص 490، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1422ق. [8] . التبیان فی تفسیر القرآن، ج ‏6، ص 529؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏6، ص 686؛ حقی بروسوی،  اسماعیل، تفسیر روح البیان، ج ‏5، ص 209، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.  [9] . تفسیر نمونه، ج ‏12، ص 313. [10] . «قال الکلبی فَإِذا جاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ یعنی مجی‏ء عیسی ابن مریم من السماء»؛  ثعلبی نیشابوری، ابو اسحاق احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ج ‏6، ص 140، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1422ق؛ الجامع لأحکام القرآن، ج ‏10، ص 338.