سنت الهی عبارت است از: مجموعه قوانین ثابتی که در نظام هستی جاری است، اعم از قوانین مادی یا معنوی. به عبارت دیگر، قانون اسباب و مسببات که در قرآن، «سنّت خدا» نامیده می‌شود، ایجاب می‌کند که جهان آفرینش بر اساس نظام خاصّ خود، اداره شود. قرآن کریم، بارها تأکید نموده که سنّت خدا، تغییر ناپذیر است: «سُنَّةَ اللهِ فِی الَّذینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللهِ تَبْدیلاً»؛[1] این سنت خداوندی است که در میان پیشینیان نیز بود و در سنت خدا تغییری نخواهی یافت.
این، بدان معنا است که مدیریت و کارهای خداوند متعال، قانونی خاص دارد که ثابت و تغییر ناپذیر است و مانند قوانین اعتباری(قراردادی)، تغییر پذیر نیست؛ زیرا اشتباه و خطا در افعال الهی نیست و تمام آنها موافق با حکمت و عین صلاح است؛ لذا تغییر پذیر نیست. البته برخی از قوانین تغییرناپذیر می‌توانند وابسته به عنصری تغییرپذیر باشند: «إِنَّ اللهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ».[2] خداوند سرنوشت هیچ قوم (و ملّتی) را تغییر نمی‌دهد مگر آنکه آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند.
امام صادق(ع) در حدیثی، این حقیقت را روشنتر بیان می‌نماید: «أبَی الله أَن یُجرِیَ الأشیاءَ إلّا بِأسبابٍ فَجَعَلَ لِکُلِّ شَیءٍ سَبَباً»؛[3] خداوند، امور را جز از طریق اسباب، به پیش نمیبرد. پس برای هر چیزی سبب قرار داده است.
بنابر این، از مجموع آیات در این زمینه به خوبی استفاده می‌شود که منظور از «سنت» قوانین ثابت و اساسی - تکوینی یا تشریعی الهی - است که هرگز دگرگونی در آن روی نمی‌دهد. به تعبیر دیگر خداوند در عالم تکوین و تشریع اصول و قوانینی دارد که مانند قوانین اساسی مرسوم در میان مردم جهان، دست‌خوش دگرگونی و تغییر نمی‌شود، این قوانین هم بر اقوام گذشته حاکم بوده، و هم بر اقوام امروز و آینده حکومت خواهد کرد.
به عنوان نمونه یاری پیامبران(ع)، شکست کفار، لزوم عمل به فرمان‌های الهی هر چند ناخوشایند محیط باشد، عدم فایده توبه به هنگام نزول عذاب الهی، و... جزو این سنت‌های تغییر ناپذیر خواهد بود.[4] [1] . احزاب، 62. [2] . رعد، 11. [3] . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 1، ص 183، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق. [4] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 17، ص 435، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
