نادانی
کلمات کلیدی: قرآن، جهل، جهالت، مذمت جاهل، تأثیرات جهل و زدودن آن.
در احادیث؛ جهل و نادانی چگونه سرزنش شده است؟
ملاحظه آنچه اسلام در ابواب مختلف معرفت‌شناختی آورده، نشان می‌دهد که این آیین الهی، برای ساختن جامعه ارزشیِ مورد نظر خود، پیش و بیش از هر چیز دیگر، به اندیشه و شناخت و آگاهی، اهمّیت داده و انسان‌ها را از خطر «جهل» و به کار نینداختن اندیشه، بر حذر داشته است؛ لذا جهل و نادانی، در آیات و روایات از نگاه‌های مختلف مورد سرزنش قرار گرفته است که در این‌جا به مواردی اشاره می‌شود:‏ 1. بزرگ‌ترین مصیبت‏ امام علی(ع): «بزرگ‌ترین مصیبت، نادانی است».[1] زیرا سبب انواع مصائب دنیوی و اخروی می‌گردد.[2] امام صادق(ع): «هیچ مصیبت و بدبختی‏ای، بزرگ‌تر از نادانی نیست‏».[3] 2. ناگوارترین و بدترین بیماری‏ امام علی(ع): «ناگوارترین بیماری، نادانی است».[4] «نادانی، بدترین بیماری است».[5] 3. بدترین تنگدستی‏ پیامبر اسلام(ص): «ای علی! هیچ تنگدستی‌ای، بدتر از نادانی نیست».[6] امام علی(ع): «هیچ سرمایه‌ای به‌سان خردمندی و هیچ تنگدستی‌ای، مانند نادانی نیست».[7] 4. زیانبارترین دشمنان‏ امام علی(ع): «هیچ دشمنی، زیانبارتر از نادانی نیست».[8] امام رضا(ص): «دوست هر انسانی خِرَد او است و دشمن او نادانی‌اش».[9] 5. رسواترین کار زشت‏ امام علی(ع): «هیچ کار زشتی، رسوایی‌اش بیش از نادانی نیست».[10] «چقدر زشت است برای انسانِ خوش چهره که نادان باشد مانند خانه زیبایی که ساکنانش پلید باشند و یا باغی که جغد، آن‌را آباد کند. یا گله شترانی که گرگی از آن پاسداری کند».[11] برای آگاهی بیشتر درباره اهمیت و ارزش عقل و عاقل و نشانه‌های جهل نمایه‌های زیر را مطالعه کنید: 1. «رابطه علم، عقل و جهل»، سؤال 66519 2. «نشانه‌های جهل»، سؤال 29278 3. «نشانه‌های عقل و عاقل»، سؤال 74233 [1] . تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ص 185، قم، دار الکتاب الإسلامی، چاپ دوم، 1410ق. [2] . آقا جمال خوانساری، محمد، شرح بر غرر الحکم و درر الکلم، ج ‏2، ص 371، دانشگاه تهران، چاپ چهارم، 1366ش. [3] . مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، ص 246، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، چاپ اول، 1413ق. [4] . غرر الحکم و درر الکلم، ص 187. [5] . لیثی واسطی، علی، عیون الحکم و المواعظ، ص 42، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1376ش.‏ [6] . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ‏1، ص 58، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ‏1429ق. [7] . سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ص 478، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق. [8] . مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ‏1، ص 304، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق. [9] . الکافی، ج ‏1، ص 26. [10] . عیون الحکم و المواعظ، ص 534. [11] . ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغة، ج ‏20، ص 306، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، 1404ق.
ملاحظه آنچه اسلام در ابواب مختلف معرفت‌شناختی آورده، نشان می‌دهد که این آیین الهی، برای ساختن جامعه ارزشیِ مورد نظر خود، پیش و بیش از هر چیز دیگر، به اندیشه و شناخت و آگاهی، اهمّیت داده و انسان‌ها را از خطر «جهل» و به کار نینداختن اندیشه، بر حذر داشته است؛ لذا جهل و نادانی، در آیات و روایات از نگاه‌های مختلف مورد سرزنش قرار گرفته است که در این‌جا به مواردی اشاره می‌شود:‏ 1. بزرگ‌ترین مصیبت‏ امام علی(ع): «بزرگ‌ترین مصیبت، نادانی است».[1] زیرا سبب انواع مصائب دنیوی و اخروی می‌گردد.[2] امام صادق(ع): «هیچ مصیبت و بدبختی‏ای، بزرگ‌تر از نادانی نیست‏».[3] 2. ناگوارترین و بدترین بیماری‏ امام علی(ع): «ناگوارترین بیماری، نادانی است».[4] «نادانی، بدترین بیماری است».[5] 3. بدترین تنگدستی‏ پیامبر اسلام(ص): «ای علی! هیچ تنگدستی‌ای، بدتر از نادانی نیست».[6] امام علی(ع): «هیچ سرمایه‌ای به‌سان خردمندی و هیچ تنگدستی‌ای، مانند نادانی نیست».[7] 4. زیانبارترین دشمنان‏ امام علی(ع): «هیچ دشمنی، زیانبارتر از نادانی نیست».[8] امام رضا(ص): «دوست هر انسانی خِرَد او است و دشمن او نادانی‌اش».[9] 5. رسواترین کار زشت‏ امام علی(ع): «هیچ کار زشتی، رسوایی‌اش بیش از نادانی نیست».[10] «چقدر زشت است برای انسانِ خوش چهره که نادان باشد مانند خانه زیبایی که ساکنانش پلید باشند و یا باغی که جغد، آن‌را آباد کند. یا گله شترانی که گرگی از آن پاسداری کند».[11] برای آگاهی بیشتر درباره اهمیت و ارزش عقل و عاقل و نشانه‌های جهل نمایه‌های زیر را مطالعه کنید: 1. «رابطه علم، عقل و جهل»، سؤال 66519 2. «نشانه‌های جهل»، سؤال 29278 3. «نشانه‌های عقل و عاقل»، سؤال 74233 [1] . تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ص 185، قم، دار الکتاب الإسلامی، چاپ دوم، 1410ق. [2] . آقا جمال خوانساری، محمد، شرح بر غرر الحکم و درر الکلم، ج ‏2، ص 371، دانشگاه تهران، چاپ چهارم، 1366ش. [3] . مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، ص 246، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، چاپ اول، 1413ق. [4] . غرر الحکم و درر الکلم، ص 187. [5] . لیثی واسطی، علی، عیون الحکم و المواعظ، ص 42، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1376ش.‏ [6] . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ‏1، ص 58، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ‏1429ق. [7] . سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ص 478، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق. [8] . مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ‏1، ص 304، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق. [9] . الکافی، ج ‏1، ص 26. [10] . عیون الحکم و المواعظ، ص 534. [11] . ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغة، ج ‏20، ص 306، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، 1404ق.
پاسخ:
ملاحظه آنچه اسلام در ابواب مختلف معرفت‌شناختی آورده، نشان می‌دهد که این آیین الهی، برای ساختن جامعه ارزشیِ مورد نظر خود، پیش و بیش از هر چیز دیگر، به اندیشه و شناخت و آگاهی، اهمّیت داده و انسان‌ها را از خطر «جهل» و به کار نینداختن اندیشه، بر حذر داشته است؛ لذا جهل و نادانی، در آیات و روایات از نگاه‌های مختلف مورد سرزنش قرار گرفته است که در این‌جا به مواردی اشاره می‌شود:
1. بزرگترین مصیبت
امام علی(ع): «بزرگترین مصیبت، نادانی است».[1] زیرا سبب انواع مصائب دنیوی و اخروی می‌گردد.[2]
امام صادق(ع): «هیچ مصیبت و بدبختیای، بزرگ‌تر از نادانی نیست».[3]
2. ناگوارترین و بدترین بیماری
امام علی(ع): «ناگوارترین بیماری، نادانی است».[4] «نادانی، بدترین بیماری است».[5]
3. بدترین تنگدستی
پیامبر اسلام(ص): «ای علی! هیچ تنگدستی‌ای، بدتر از نادانی نیست».[6]
امام علی(ع): «هیچ سرمایه‌ای به‌سان خردمندی و هیچ تنگدستی‌ای، مانند نادانی نیست».[7]
4. زیانبارترین دشمنان
امام علی(ع): «هیچ دشمنی، زیانبارتر از نادانی نیست».[8]
امام رضا(ص): «دوست هر انسانی خِرَد او است و دشمن او نادانی‌اش».[9]
5. رسواترین کار زشت
امام علی(ع):
«هیچ کار زشتی، رسوایی‌اش بیش از نادانی نیست».[10]
«چقدر زشت است برای انسانِ خوش چهره که نادان باشد مانند خانه زیبایی که ساکنانش پلید باشند و یا باغی که جغد، آن‌را آباد کند. یا گله شترانی که گرگی از آن پاسداری کند».[11]
برای آگاهی بیشتر درباره اهمیت و ارزش عقل و عاقل و نشانه‌های جهل نمایه‌های زیر را مطالعه کنید:
1. «رابطه علم، عقل و جهل»، سؤال 66519
2. «نشانه‌های جهل»، سؤال 29278
3. «نشانه‌های عقل و عاقل»، سؤال 74233 [1] . تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ص 185، قم، دار الکتاب الإسلامی، چاپ دوم، 1410ق. [2] . آقا جمال خوانساری، محمد، شرح بر غرر الحکم و درر الکلم، ج 2، ص 371، دانشگاه تهران، چاپ چهارم، 1366ش. [3] . مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، ص 246، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، چاپ اول، 1413ق. [4] . غرر الحکم و درر الکلم، ص 187. [5] . لیثی واسطی، علی، عیون الحکم و المواعظ، ص 42، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1376ش. [6] . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 1، ص 58، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1429ق. [7] . سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ص 478، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق. [8] . مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 1، ص 304، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق. [9] . الکافی، ج 1، ص 26. [10] . عیون الحکم و المواعظ، ص 534. [11] . ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغة، ج 20، ص 306، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، 1404ق.
- [آیت الله سیستانی] کسانی که از روی نادانی و جهل در ابتدای تکلیف روزه ماه رمضان را ترک کرده اند چه حکمی دارند قضا یا کفاره؟
- [آیت الله خوئی] اگر احرام ببندد حاج یا عمره کنندهای از جده یا جای دیگری بعد از میقات از روی جهل و نادانی، حکم حج او چیست؟
- [آیت الله بهجت] اگر کسی از روی جهل و نادانی با کسی لواط کرده باشد و سپس توبه کند آیا می تواند خواهر او را بگیرد؟
- [سایر] آیا روایت ابوسعید خدری در مورد سرزنش حضرت زهرا(س) از سوی زنان قریش و ناراحتی و گریه ایشان صحیح است. اگر صحیح است، آیا گریه از سرزنش زنان با مقام حضرت زهرا در تضاد نیست.
- [آیت الله مکارم شیرازی] کسی که وظیفه اش وضوی جبیره ای و تیمّم بوده، از روی جهل و نادانی به احکام شرعی بدون تیمّم اعمال عمره را انجام داده است، وظیفه اش چیست؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] کسی که وظیفه اش وضوی جبیره ای و تیمّم بوده، از روی جهل و نادانی به احکام شرعی بدون تیمّم اعمال عمره را انجام داده است، وظیفه اش چیست؟
- [سایر] در قرآن و روایات، واژه «جهل» در مقابل «عقل» است، یا در برابر «علم»؟
- [سایر] نادانی چیست؟
- [سایر] با سلام سوالی مدتی است ذهنم را مشغول کرده است. از طرفی در روایات امده که امام عصر عج زمانی ظهور میکنند که جهان پر اس ازظلم و جور و جهل و نادانی بطوریکه حتی مسلمانان فکر میکنند ایشان دین جدیدی را اورده اند. از طرفی میگوییم ما باید خودسازی و حتی دیگرسازی کنیم و جهان را پر از عدل عدالت و خوبی ها نماییم تا زمینه ظهور مهیا گردد. به ظاهر ایندو قابل جمع نیستند. ممنون میشوم پاسخ دهید با سپاس
- [سایر] چه چیزهایی از نادانی است؟
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] کسی که از روی نادانی یا فراموشی با زن در حال حیض نزدیکی کند کفاره ندارد.
- [آیت الله خوئی] کسی که از روی نادانی یا فراموشی با زن در حال حیض نزدیکی کند کفاره ندارد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] کسی که از روی نادانی یا فراموشی با زن در حال حیض نزدیکی کند، کفاره ندارد.
- [آیت الله سیستانی] دو سجده روی هم یک رکن است ، و اگر کسی در نماز واجب هر چند از روی فراموشی یا جهل به مسأله در یک رکعت هر دو را ترک کند ، نمازش باطل است و همچنین است بنابر احتیاط لازم اگر دو سجده در یک رکعت از روی فراموشی یا جهل قصوری اضافه کند . (جهل قصوری این است که جاهل در جهل خود معذور باشد) .
- [آیت الله وحید خراسانی] کسی که از روی نادانی در صورتی که جاهل قاصر باشد یا فراموشی با زن در حال حیض نزدیکی کند کفاره ندارد ولی در جاهل مقصر محل اشکال است
- [آیت الله سیستانی] اگر انسان عمداً در نماز عورتش را نپوشاند ، نمازش باطل است ، و اگر بخاطر ندانستن مسأله باشد ، چنانچه نادانی او بعلت کوتاهی کردن در فراگیری مسائل بوده بنابر احتیاط واجب باید نماز را دوباره بخواند .
- [آیت الله شبیری زنجانی] کسی که نمیداند وظیفهاش تیمم است یا وضوی جبیرهای در صورتی که جهل او از ندانستن مسأله است، باید به مرجع تقلید خود مراجعه کند یا هر دو وظیفه را به جا آورد و در صورتی که جهل او از ندانستن خصوصیات مورد باشد باید هر دو وظیفه را انجام دهد.
- [آیت الله اردبیلی] (صدقه) بر دو قسم است: اوّل:صدقه واجب، نظیر زکاتِ مال، زکات فطره، ردّ مظالم (یعنی جبران تجاوزات انسان به اموال مردم با جهل به صاحبان آنها که به اجازه مجتهد جامعالشرایط صدقه داده می‌شود) و کفّارههای گوناگون. دوم:صدقه مستحب، یعنی احسان و اعانت مالی به دیگران یا تأسیس مؤسسه خیریه که منافع آن عاید عموم گردد که درباره خواص و آثار آن روایات زیادی وارد شده است.
- [آیت الله مظاهری] اگر موقعی که ایستاده از روی فراموشی یا جهل بدن را حرکت دهد یا به طرفی خم شود یا به جایی تکیه کند اشکال ندارد.
- [آیت الله سیستانی] - اگر معتکف از محلّ اعتکاف به خاطر ندانستن مسأله و جهل به حکم شرعی در غیر موارد ضروری و مجاز برای خروج، خارج گردد، اعتکافش باطل می‌شود.