«ابو قَتاده حارث بن ربعیّ بن بَلدَمه انصاری خَزرَجی» که به کُنیه خود، شُهره است، از صحابه پیامبر گرامی اسلام(ص) است[1] که در جنگ احد و جنگ‌های پس از آن، شرکت داشت.[2] او از دلیران سپاه پیامبر خدا(ص) بود. و پیامبر از وی به عنوان یکی از بهترین رزم‌آوران سپاهش یاد کرد.[3]
ابو قَتاده، از اصحاب امام علی(ع) نیز بود[4] که در تمام جنگ‌های ایشان شرکت داشت.[5] در جنگ جمل، با سرودن شعر حماسه‌ای، ایمان عمیق و وفاداری والایش به علی(ع) را نشان داد[6] و در جنگ نهروان، فرمانده پیاده نظام بود.[7]
علی(ع) او را به حکومت مکّه گماشت.[8] ابو قتاده به روزگار خلافت علی(ع) زندگی را بدرود گفت.[9] برخی نیز گفته‌اند او در سال 54 ق از دنیا رفت.[10]
اینک به روایاتی درباره ابوقتاده انصاری اشاره می‌شود:
1. وقتی علی بن ابی‌طالب(ع) به خلافت رسید، خالد بن عاصی بن هشام بن مُغَیره مَخزومی را از حکومت مکّه بر کنار کرد و حکومت آن‌را به ابوقتاده انصاری سپرد.[11]
2. ابو قَتاده، خطاب به علی(ع) در جنگ جمل گفت: «ای امیر مؤمنان! پیامبر خدا این شمشیر را بر گردن من آویخت و آن‌را غلاف کرده بودم و در غلاف بودنش به درازا کشید و اکنون هنگام برهنه کردن و بر کشیدن آن بر سر این قوم ستمکار است؛ کسانی که از هیچ خیانتی در حقّ امّت، فروگذار نکردند. پس اگر دوست داری مرا پیش فرستی، بفرست».[12]
3. هنگامی که علی بن ابی‌طالب(ع) از جنگ با نهروانیان فارغ شد، ابو قتاده انصاری با شصت یا هفتاد نفر از انصار برگشتند. نخست به دیدار عائشه رفت.
ابو قتاده می‌گوید: وارد خانه عائشه شدم. پرسید: چه خبر؟
به وی گفتم: هنگامی که حَکمیّت‌خواهان از لشکر امیر مؤمنان جدا شدند، با آنان روبرو شدیم و آنان را کشتیم ... .
عائشه گفت: آنچه که بین من و علی اتّفاق افتاد، مانع از آن نمی‌شود که حق را بگویم. از پیامبر خدا شنیدم که می‌فرمود: «امّت من، دو گروه می‌شوند و بین آن دو، گروهی [از دین] جدا می‌شوند که سرهایشان را می‌تراشند، سبیل‌هایشان را می‌چینند، دامن‌هایشان تا نیمه ساقشان است، قرآن می‌خوانند؛ امّا قرآن از گلویشان تجاوز نمی‌کند، محبوب‌ترین مرد امت در نزد من و خدای متعال، آنان را می‌کشد».
گفتم: ای مادر مؤمنان! با این‌که موضوع را می‌دانی، چرا آن کارها از تو سر زد؟
گفت: ای ابو قتاده! تقدیر الهی بود و سرنوشت، اسبابی دارد.[13] [1] . شیخ طوسی، محمد بن حسن، الأبواب(رجال طوسی)، ص 35، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1427ق؛ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج 4 ص 341، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، 1409ق. [2] . حاکم نیشابوری، محمّد بن عبد الله، المستدرک علی الصحیحین، ج 3، ص 546، بیروت، دار المعرفة، 1406ق؛ خطیب بغدادی، أحمد بن علی، تاریخ بغداد، ج 1، ص 159، بیروت، دار الغرب الإسلامی، چاپ اول، 1422ق. [3] . تاریخ الإسلام، ج 4، ص 341؛ ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج 1، ص 289، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، 1412ق. [4] . رجال طوسی، ص 83؛ تاریخ بغداد، ج 1، ص 159. [5] . تاریخ الإسلام، ج 4، ص 342. [6] . طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج 4 ص 451، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق. [7] . همان، ج 5 ص 85؛ دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، الاخبار الطوال، تحقیق: عامر، عبد المنعم، مراجعه: شیال، جمال الدین، ص 210، قم، منشورات الرضی، 1368ش. [8] . رجال طوسی، ص 83؛ شیبانی، أبو عمرو خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیّاط، ص 201، دمشق، بیروت، دار القلم، مؤسسة الرسالة، چاپ دوم، 1397ق. [9] . الاستیعاب، ج 1، ص 289. [10] . «أَبُو قَتَادَةَ بْنُ رِبْعِیٍّ أَحَدُ بَنِی سَلَمَةَ، تُوُفِّیَ بِالْمَدِینَةِ أَرْبَعٍ وَخَمْسِینَ وَهُوَ ابْنُ سَبْعِینَ»؛ المستدرک علی الصحیحین، ج 3، ص 547. [11] . الاستیعاب، ج 3، ص 1304؛ تاریخ خلیفة بن خیّاط، ص 201. (البته در تاریخ خلیفه نام خالد بن سعید بن العاص آمده است). [12] . تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج 4، ص 451. [13] . تاریخ بغداد، ج 1، ص 160.
