نکته دستور زبانی مشخص، در (ایاک نعبد و ایاک نستعین) در نفی جبر و نفی تفویض چیست؟

به نظر برخی از مفسران، آیه شریفه «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعینُ»؛[1] دلالت بر بطلان جبر و تفویض دارد؛ زیرا هنگامی که می‌گوییم: «ایاک نَعْبُدُ»(تنها تو را می‌پرستیم)، پس دارای اختیار هستیم، نه مجبور. و چون می‌گوییم: «ایاک نَسْتَعِینُ»(تنها از تو یاری می‌جوییم)، پس نیاز به او داریم و امور به ما تفویض نشده است.[2] به بیان دیگر، در این آیه، فعل عبادت و استعانت را به بنده نسبت می‌دهد. لذا این آیه نظریه جبر را رد می‌کند، ولی کمک، یاری و نیرویِ بر انجام فعل را از خدا می‌خواهد؛ از این‌رو نظریه تفویض را رد می‌کند.[3]
از طرفی می‌توان گفت که فراز «إِیَّاکَ نَسْتَعین» نیز خود به تنهایی جبر و تفویض را نفی می‌کند، زیرا اگر زندگی انسان در مسیری از پیش تعیین شده و تخلف‌ناپذیر مشخص شده باشد، کمک خواستن از خدا چه معنایی خواهد داشت؟! و نیز اگر بعد از خلقت، تمام امور به خود انسان تفویض شده و خدا هیچ دخالتی در تعیین مسیر انسان نداشته باشد، معنای یاری خواستن از خدا چه خواهد بود؟![4]   [1] . «تنها تو را می پرستیم و تنها از تو یاری می‏جوییم». فاتحه، 5. [2] . قرائتی محسن، تفسیر نور، ج ‏1، ص 28، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ یازدهم، 1383ش. [3] . ر. ک: طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 111، تهران، اسلام، چاپ دوم، 1378ش. [4] . برای اطلاع بیشتر در مورد جبر و تفویض، ر. ک: پاسخ‌های 223؛ 1896؛ 528؛130.