آیا امکان دارد آیات امید بخش قرآن را شرح دهید؟

قرآن کریم تمام آیاتش روح‌فزا و سرشار از امید است؛ بسیاری از آیاتش مژده به بهشت، نعمت‌های جاودانه بهشتی، امید به رحمت پروردگار؛ حضور در بارگاه قدس الهی و... است. قرآن کریم با این ویژگی، آیات مژده و امیدش بر آیات خوف و انذار برتری دارد؛ لذا بیان و شرح و تفصیل آن نیاز به نوشتن چندین جلد کتاب مستقل دارد که فعلاً برایمان مقدور نیست. اما به عنوان نمونه چند آیه را در این فرصت بیان می‌کنیم.
1. (قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلی‌ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیم)؛[1] بگو: (ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده‌‌اید! از رحمت خداوند ناامید نشوید که خدا همه گناهان را می‌‌آمرزد؛ زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.
دقت در تعبیرات این آیه نشان می‌‌دهد که از امیدبخش‌‌ترین آیات قرآن مجید نسبت به همه گنه‌کاران است، شمول و گستردگی آن به حدی است که طبق روایتی امام علی(ع) در تمام قرآن آیه‌‌ای وسیع‌تر از این آیه نیست: (ما فی القرآن آیة اوسع من یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا).[2] دلیل آن نیز روشن است؛ زیرا:
1-1. تعبیر به (یا عبادی) (ای بندگان من) آغازگر لطفی است از ناحیه پروردگار.
1-2. تعبیر به (اسراف) به جای (ظلم و گناه و جنایت) نیز لطف دیگری است.
1-3. تعبیر به (عَلی‌ أَنْفُسِهِمْ) که نشان می‌‌دهد گناهان آدمی همه به خود او باز می‌‌گردد، نشانه دیگری از محبت پروردگار است، همان‌گونه که یک پدر دلسوز به فرزند خویش می‌‌گوید این‌همه بر خود ستم مکن.
1-4. تعبیر به (لا تقنطوا) (مأیوس نشوید) با توجه به این‌که (قنوط) در اصل به معنای مأیوس شدن از خیر است، به تنهایی دلیل بر این است که گنه‌کاران نباید از لطف الهی ناامید شوند.[3]
2. (وَ بَشِّرِ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ کُلَّما رُزِقُوا مِنْها مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقاً قالُوا هذَا الَّذی رُزِقْنا مِنْ قَبْلُ وَ أُتُوا بِهِ مُتَشابِهاً وَ لَهُمْ فیها أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ هُمْ فیها خالِدُونَ)؛[4]به کسانی که ایمان آورده، و کارهای شایسته انجام داده‌‌اند، بشارت ده که باغ‌هایی از بهشت برای آنها است که نهرها از زیر درختانش جاری است. هر زمان که میوه‌‌ای از آن، به آنان داده شود، می‌‌گویند: (این همان است که قبلاً به ما روزی داده شده بود. (ولی اینها چقدر از آنها بهتر و عالی‌تر است.)) و میوه‌‌هایی که برای آنها آورده می‌‌شود، همه (از نظر خوبی و زیبایی) یک‌سانند. و برای آنان همسرانی پاک و پاکیزه است، و جاودانه در آن خواهند بود.
خداوند در این آیه کسانی را که ایمان و عمل صالح داشته باشند به چهار نعمت بهشتی مژده می‌‌دهد. البته حقیقت نعمت‌های بهشتی برای ما روشن نیست، ولی برای تفهیم نسبی و ترسیم دورنمایی از آن، در قرآن و احادیث، نعمت‌های بهشتی را با نعمت‌های این دنیا مقایسه می‌‌کند و با زبانی که برای ما قابل فهم باشد آنها را می‌‌آورد.
آن چهار نعمتی که خداوند در این آیه به عنوان پاداش ایمان و عمل صالح به ذکر آنها پرداخته، عبارت‌اند از:
2-1. باغ‌هایی که از زیر درختان آن نهرها جاری است: جریان آب علاوه بر این‌که درختان و گل‌ها و گیاهان را سیراب می‌‌کند، خود یک حالت چشم نواز و با صفایی دارد که به تنهایی برای یک تماشاگر لذت بخش است، در بهشت نیز این لذت وجود دارد.
2-2. میوه‌‌های بهشتی: بهشتیان از میوه‌‌های گوناگونی استفاده خواهند کرد. یکی از خصوصیات میوه‌‌های بهشتی این است که آنها نوع نامرغوب ندارند.
2-3. همسران پاکیزه: در بهشت همسرانی داده خواهد شد که از هر گونه پلیدی و زشتی پاک و پاکیزه‌‌اند و انسان از دیدن آنها و زندگی با آنها لذت زاید الوصفی می‌‌برد. اینها همان حوریان هستند که ذکر آنها در آیات قرآن آمده است.
2-4. جاودانگی در بهشت: هر نعمتی هر چند هم مهم باشد اگر دوام و بقا نداشته باشد، بی‌ارزش است و انسان در عین برخورداری از آن، غصه از دست دادن آن‌را خواهد خورد و لذت یک نعمت ناپایدار به رنج دوری آن نمی‌‌ارزد. ولی در بهشت نعمت‌ها همیشگی و جاودانه است و این خود لذتی مضاعف است.[5]
3. (وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنینَ بِأَنَّ لَهُمْ مِنَ اللَّهِ فَضْلاً کَبیراً)؛[6]و مؤمنان را بشارت ده که برای آنان از سوی خدا فضل بزرگی است.
کلمه (فضل) به معنای عطا کردن بدون استحقاق گیرنده است. خداوند در جای دیگر عطای خود را توصیف کرده و فرموده: (مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها).[7] همچنین فرموده است: (لَهُمْ ما یَشاؤُنَ فِیها وَ لَدَیْنا مَزِیدٌ).[8] در این دو آیه بیان کرده که او از ثواب آن‌قدر می‌‌دهد که یک مقدارش در مقابل عمل قرار می‌‌گیرد و بیشترش در مقابل عملی قرار نمی‌‌گیرد، و این همان فضل است. گفتنی است که در آیه شریفه هیچ دلیلی وجود ندارد که دلالت کند بر این کند که این اجر زیادی مخصوص آخرت است.[9]
4. (فَأَمَّا الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَیُدْخِلُهُمْ رَبُّهُمْ فی‌ رَحْمَتِهِ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْمُبین)؛[10] امّا کسانی که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، پروردگارشان آنها را در رحمت خود وارد می‌‌کند، این همان پیروزی بزرگ است.
رحمت الهی مفهوم وسیعی دارد که دنیا و آخرت را در برمی‌‌گیرد، و در آیات قرآن بر معانی زیادی اطلاق شده است. گاه بر مسئله هدایت، گاه نجات از چنگال دشمن، گاه باران پر برکت، گاه به نعمت‌های دیگری؛ مانند نعمت نور و ظلمت، و در موارد بسیاری نیز به بهشت و مواهب خدا در قیامت اطلاق شده است.[11]
5. (وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فی‌ رَوْضاتِ الْجَنَّاتِ لَهُمْ ما یَشاؤُنَ عِنْدَ رَبِّهِمْ ذلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبیر)؛[12] امّا کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌‌اند در باغ‌های بهشت‌اند، هر چه بخواهند نزد پروردگارشان برای آنها فراهم است، این است فضل (و بخشش) بزرگ.
در این آیه پروردگار مؤمنان را به (روضات)[13] (باغ‌های خرم و سرسبز) مژده می‌‌دهد. از این تعبیر به خوبی استفاده می‌‌شود که باغ‌های بهشت متفاوت است، و مؤمنان در بهترین باغ‌های بهشت جای دارند، اما فضل الهی در باره مؤمنان به همین جا ختم نمی‌‌شود، آنها چنان مشمول الطاف او هستند که هر چه بخواهند نزد پروردگارشان برای آنها فراهم است: (لَهُمْ ما یَشاؤُنَ عِنْدَ رَبِّهِمْ). و به این ترتیب هیچ موازنه‌‌ای بین (عمل) و (پاداش) آنها وجود ندارد، بلکه پاداششان از هر نظر نامحدود است؛ چرا که جمله (لَهُمْ ما یَشاؤُنَ) گویای همین حقیقت است.
و از آن جالب‌تر تعبیر (عند ربهم) (نزد پروردگارشان) می‌‌باشد که بیانگر لطف بی‌‌حساب خداوند در باره آنها است. چه موهبتی از این بالاتر که به مقام قرب خدا راه یابند؟ همانگونه که در باره شهداء می‌‌گوید: (بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ)[14] در باره مؤمنان نیز می‌‌فرماید: (لَهُمْ ما یَشاؤُنَ عِنْدَ رَبِّهِمْ).
6. (إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ کانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلاً)؛[15]امّا کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند، باغ‌های بهشت برین محل پذیرایی آنان خواهد بود.
(فردوس) باغی است که همه نعمت‌ها و تمام مواهب لازم در آن جمع باشد، و به این ترتیب (فردوس) بهترین و برترین باغ‌های بهشت است. از آن‌جا که کمال یک نعمت در صورتی خواهد بود که دست زوال بدامن آن دراز نشود، بلا فاصله اضافه می‌‌کند: آنها جاودانه در این باغ‌های بهشت خواهند ماند: (خالِدِینَ فِیها).[16]
با این‌که طبع مشکل ‌پسند و تحول ‌طلب انسان دائماً تقاضای دگرگونی و تنوع و تحول می‌‌کند، ساکنان فردوس هرگز تقاضای نقل مکان و تحول از آن نخواهند کرد.[17]

پی نوشتها:
[1]. زمر، 53.
[2]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‌8، ص 784، ناصر خسرو، تهران، 1372ش.
[3]. ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‌19، ص 499- 500، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1374ش.
[4]. بقره، 25.
[5]. ر. ک: جعفری، یعقوب، کوثر، ج ‌1، ص 102- 103، بی‌جا، بی‌تا.
[6]. احزاب، 47.
[7]. (هر کس کار نیک انجام ده برابر اجر دارد). انعام، 160.
[8]. هر چه بخواهند در اختیار دارند و بیش از خواستشان نیز نزد ما وجود دارد). ق، 35.
[9]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‌16، ص 330، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1417ق.
[10]. جاثیه، 30.
[11]. تفسیر نمونه، ج ‌21، ص 282.
[12]. شوری، 22.
[13]. (روضات) جمع (روضة) به معنای محلی است که آب و درخت فراوان دارد؛ لذا به باغ‌‌های خرم و سرسبز روضة اطلاق می‌‌شود.
[14]. آل عمران، 169.
[15]. کهف، 107.
[16]. ر. ک: بهشت های هفت گانه، 1859.
[17]. تفسیر نمونه، ج ‌12، ص 563.
منبع: www.islamquest.net