آیا در آیات قرآن و دستورات الهی امکان نسخ وجود دارد؟

نسخ به معنای باطل اعلام نمودن یک چیز و جایگزین کردن چیز دیگری به جای آن است.  مثل آنکه تصمیمی را لغو کنیم و تصمیم جدیدی بگیریم. (النَّسْخ: إِبطال الشی‌ء و إِقامة آخر مقامه : لسان العرب، ج‌3، ص: 61 - النَّسْخُ: إزالةُ شَیْ‌ءٍ بِشَیْ‌ءٍ یَتَعَقَّبُه‌ :  المفردات فی غریب القرآن، ص: 801)

ما در زندگی خود با نمونه هایی از این تغییر موضع ها مواجه هستیم. مثلا در زمان تعطیلات نوروز پلیس اعلام می کند که هر گونه جا به جایی لوازم منزل ممنوع می باشد و پس از اتمام تعطیلات نوروز ممنوعیت بیان شده نسخ می شود و جواز اثاث کشی جای آن را می گیرد. یا در زمانی که فلان محصول خاص در کشور به ثمر می رسد، دولت واردات آن را ممنوع کرده و پس از آنکه فصل برداشت و عرضه محصول داخلی به اتمام می رسد، قانون ممنوعیت را لغو کرده و اجازه واردات را می دهد.

اما در بعضی از موارد تغییر تصمیم توام با نوعی اشتباه و کسب اطلاع بیشتر است. مثلا دانشجویی رشته تحصیلی الف را انتخاب می کند، اما بعد از مدتی متوجه می شود که آن رشته با هدف او تناسب زیادی ندارد و رشته اش را تغییر می دهد. که این نوع تغییر حاکی از اشتباه سابق می باشد.

شاید عده ای به خاطر نوع دوم تغییر مواضع، و ابتلای بیشتر به آن  گمان می کنند که تغییر کردن تصمیم و دستور  خدای نمی تواند صحیح باشد. در حالی که با توجه به تغییر شرایط جامعه و نیازها و مصالح مردم، نسخ در بعضی موارد منطقی و لازم است. و در دین نیز نمونه هایی از نسخ را مشاهده می کنیم. مثل آنکه ابتدا مسلمانان به سمت بیت المقدس نماز می خواندند اما بعدها دستور داده می شود تا نماز به سمت کعبه خوانده شود.

ما نَنْسَخْ مِنْ آیَةٍ أَوْ نُنْسِها نَأْتِ بِخَیْرٍ مِنْها أَوْ مِثْلِها أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَلی‌ کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدیرٌ (106  بقره) هر حکمی را نسخ کنیم، و یا نسخ آن را به تأخیر اندازیم، بهتر از آن، یا همانند آن را می‌آوریم. آیا نمی‌دانستی که خداوند بر هر چیز توانا است؟!

البته باید توجه  نمود که ما نمی توانیم خود را در حد خدای متعال در نظر گرفته و با تکیه به فهم ناقص خود، مصالح را ارزیابی کنیم و ادعای نسخ دستورات دینی را داشته باشیم. بلکه تنها زمانی می توانیم ادعای نسخ را داشته باشیم که دلیل نقلی درون دینی از آن حکایت کند.