حقیقت وحی چیست؟ آیا قابل درک است؟

وحی در معنای اصطلاحی و خاص، کلام پوشیده و سرّی از طرف خداوند به انسان است.
پی بردن به حقیقت وحی و دریافتن تمامی زوایای آن، برای غیر پیامبران ممکن نیست زیرا، هر پدیده‌ای که انسان نتواند آن را تجربه نماید، قابل فهم دقیق نیست، به طور مثال شخصی که فاقد حس بینایی است، هر مقدار که در مورد خصوصیات این حس و خواص و آثار آن توضیح دهید، باز نابینا نمی‌تواند به حقیقت آن راه یابد مگر این که نابینایی او از بین برود. درمورد وحی نیز چنین است. حقیقت وحی برای پیامبران آشکار است و در قرآن و سنت به کیفیت آن اشارت رفته است. تنها راه بشر برای پی بردن به حقیقت آن، رجوع به کتاب و سنت است. البته در باب وحی، دانشمندان اسلامی (فلاسفه، متکلمین و...) نظریات گوناگونی داده‌اند.(1)
مولوی در مورد عدم امکان دست یافتن به حقیقت وحی می‌گوید:
روح وحی از عقل پنهان‌تر بُود
زآنکه او غیب است، او زان سر بود
عقل احمد از کسی پنهان نشد
روح وحیش مُدرک هر جان نشد(2)
طبق آیه شریفه، راه ارتباط پیامبران با خدا از سه طریق است:
1 - القای به قلب: وحی الهی به قلب پیامبر الهام می شود مثلاً: "ما به نوح وحی کردیم که کشتی را در حضور ما و مطابق فرمان ما بساز".(3)
2 - از ورای حجاب: آن طور که خداوند در کوه طور باموسی(علیه السلام) سخن گفت.(4)
3 - از طریق فرستادن فرشتگان(رُسُل): آن گونه که در مورد پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) وارد شده است: "بگو کسی که دشمن جبرئیل باشد و دشمن خدا است" چرا که او به فرمان خدا، قرآن را بر قلب تو نازل کرد".(5)
نتیجه این که: نزول وحی بر پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) غالباً از طریق فرشته وحی صورت می‌گرفت.
اولاً: وحی امری، ماورای عقل و فهم بشر است و هیچ گونه تجربه‌ای در مورد آن ندارد.
ثانیاً: تنها راه رجوع به قرآن و حدیث است.
برای حُسن ختام چند حدیث در مورد وحی ذکر می‌کنیم‌:
1 - پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) در مورد طریقه‌های وحی که بر ایشان نازل شده، سه طریق ذکر کرده‌اند:
أ) گاه فرشته به صورت انسانی در می آید و پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) را مخاطب می‌ساخت و مطالب را به او می‌گفت گاهی به صورت "دحیه کلبی" به حضور پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) شرفیاب می‌شد. این شخص برادر رضاعی پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) بود و از زیباترین مردم بود.(6)
ب) گاهی همچون زنگ در گوش صدا می کرد و این سخت‌ترین نوع وحی بر پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) بود، به گونه‌ای که حتی در روزهای سرد، صورت پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) غرق عرق می‌شد. اگر بر مرکب سوار بود، مرکب چنان سنگین می شد که به زمین می‌نشست.
ج) گاهی جبرئیل به صورت اصلیش بر پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) ظاهر می شد که تنها دو بار چنین بود.(7)
2 - هنگامی که وحی از طریق فرشته بر پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) نازل می‌شد، حال پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) عادی بود، اما هنگامی که ارتباط مستقیم و بدون واسطه برقرار می‌گشت، پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) سنگینی فوق‌العاده‌ای احساس می کردند، تا آن جا که گاه مدهوش می‌شدند.(8)
برای اطلاع از حقیقت وحی به منابع زیر رجوع شود:
1 - تحلیل وحی از دیدگاه اسلام و مسیحیت، محمد باقر سعیدی روشن،
2 - وحی و تجربه دینی، حسن یوسفیان، احمد حسینی شریفی، نشریه وارش، ش 6 و 7، مهر و دی 1377.
پی‌نوشت‌ها:
1 - برای اطلاع بیشتر در این مورد به تفسیرنمونه، ج‌20، ص 485 به بعد مراجعه نمایید.
2 - مثنوی معنوی، دفتر دوم، ابیات 3258 - 3260.
3 - مؤمنون (23) آیه 27.
4 - نساء (4)، آیه 164.
5 - بقره (2) آیه 97.
6 - مجمع البحرین، ماده وحی‌.
7 - تفسیر نمونه، ج‌20، ص 488.
8 - توحید صدوق، طبق نقل بحارالانوار، ج‌18، ص 256.
eporsesh.com