برای شناخت قرآن و بهره مندی از نورانیت قرآن چه مراحلی را باید طی کرد؟

برای شناخت قرآن و بهره مندی بیشتر از آن باید مراحلی را طی کرد از آن جمله : 1. آشنایی با اهداف قرآن و محورهای اساسی آن . 2. آشنایی با ابزار و شرایط فهم قرآن 3. رعایت آداب قرآن 4. رفع موانع فهم قرآن . در این نوشتار به توضیح مختصر درباره هر کدام می پردازیم . برخورداری و بهره مندی هر چه بیشتر از معارف ژرف و عمیق قرآن نیازمند به تحصیل مقدمات , شرایط و رعایت نکات و آدابی است که تحت عنوان روش برخورد با قرآن به طور خلاصه به آن می پردازیم . الف . شناخت اجمالی قرآن شناخت اجمالی قرآن در محورهای کلی اینکه هدف آن چیست ؟ مخاطب چه کسی ؟ و طرح کلی محتوی و مطالب آن چگونه است ؟ نقش بسزائی در نحوه برخورد انسان با قرآن و فهم مطالب آن ایفا می نماید. آنچه بطور خیلی مختصر در این راستا می توان به آن اشاره کرد این است که هدف این کتاب عظیم الشأن هدایت و مخاطب آن همه انسانها و به تعبیر خود قرآن (ناس) می باشد که در سوره مبارکه ابراهیم تصریح به آن شده است : (الر کتاب انزلناه الیک لتخرج الناس من الظلمات الی النور باذن ربهم الی صراط العزیز الحمید) محتوی این کتاب عظیم الشأن نیز که تمامش در راستای هدایت و خارج ساختن انسانها از ظلمات به سوی نور است همواره از 2 عنصر تبیین گیری و دعوت گری برخوردار بوده که با برخورداری از این دو روش محتوای آن از یک نگاه کلی در محورهای ذیل جمع بندی می شود:
1. بخشی از آیات در راستای دعوت به خداشناسی بویژه یگانه شناسی و توحید در ابعاد مختلف آن و معرفی اسماء و اوصاف خداوند تبارک و تعالی است که از آن جمله آیات 21 تا 24 سوره حشر آیات 1 تا 6 سوره حدید, آیه 255 بقره می باشد.
2. معادشناسی و معرفی حیات اخروی در مراحل و منازل مختلف مرگ , عالم برزخ قیامت کبری و بهشت و جهنم که حدود یک سوم از آیات قرآن کریم به این محور اختصاص یافته است که این خود نشان از اهمیت و نقش ویژه مباحث معادشناسی در فرآیند هدایت و سعادت است .
3. دعوت به تهذیب نفس و تطهیر باطن که از شرایط لازم رسیدن به آن هدف نهائی یعنی خروج از ظلمات به سوی نور و تقرب الی الله است که در این راستا, همواره دعوت کلی در آیات جلوه می نماید الف ) دعوت به ایمان و جمیع مراتب آن ب ) دعوت به تقوی و جمیع مراتب آن . که بخش گسترده ای از آیات مستقیما" یا غیر مستقیم مربوط به همین محورهای ایمان و تقوی در راستای تهذیب نفس می باشد.
4. قصص انبیاء، اولیا و حکماء و تببین نحوه تربیت حضرت حق آن ها را و چگونگی تربیت آنها مردم را که این بخشی از آیات مشتمل بر پیامها و معارف فراوانی است و با دقت در آنها ره توشه های فراوانی عاید و واصل می گردد. سرگذشت جنگها و برخورد کفار با اهل ایمان و مقابله اهل ایمان , آنها نیز در این بخش جای می گیرد.
5. آیات الاحکام که در این بخش از آیات به کلیات از احکام و وظایف عملی مسلمان , از عبادات , معاملات و اجتماعیات مثل نماز و روزه و خمس و جهاد و بیع و نکاح و... اشاره شده که تفصیل و جزئیات آن توسط فرمایشات پیامبر عظیم الشأن و سخنان ائمه اطهار(ع ) تبیین می گردد. و در همین بخش مندرج می گردد آیاتی که مربوط به آداب اجتماعی مسلمانان نیز می باشد.
ب . تحصیل و فراهم ساختن ابزار و شرایط لازم برای استفاده از قرآن در مراحل و مراتب مختلف تلاوت , ترجمه , تفسیر. برای تلاوت قرآن تنها دانستن قواعد روخوانی و برای مرتبه عالیتر قواعد تجوید کافی است ولی برای دست یابی به ترجمه نمودن آیات , تحصیل ادبیات عرب بویژه در شاخه های صرف , نحو, لغت و معانی نیز لازم است و اما برای برخورداری از فهم تفسیر قرآن و توان تفسیر نمودن قرآن علاوه بر دانش ادبیات عرب , تسلط کامل بر آیات قرآن , طرح سؤال , حلم در مقابل سؤال , تفکر و تدبر در آیات و مقاصد آن , توجه به آراء و نظریات مفسرین عظیم الشأن و از همه مهمتر طهارت دل و تهذیب نفس از آلودگی از جمله شرائط و ابزار ضروری برای فهم تفسیری قرآن می باشد.
1. تسلط کامل بر آیات ) از آنجا که در برخی موارد آیات قرآن ناظر بر یکدیگر و مفسر و مبین همدیگر هستند تسلط کامل بر آیات نقش مؤثری در فهم آیات ایفا کرده راه یابی به آیات هم آهنگ و هم محتوی که در پرتو تسلط بر آیات میسر می گردد توضیح و تفسیر واضحی از آیات را به ارمغان می آورد. و شاید یکی از اسرار تأکید بر تلاشهای مکرر قرآن که سیره اولیاءای نیز بر آن قرار گرفته است تحصیل تسلط کامل بر قرآن است .
2. طرح سؤال ) از جمله بهترین شیوه ها برای به نطق کشیدن آیات و بدست آوردن ظرافتهای محتوای قرآن این است که از چینش الفاظ آیات , انتخاب واژه ها, ترتیب آیات و پرس و جو کنیم و یا اینکه با طرح سؤال های کلی در جستجوی پاسخ آن از قرآن باشیم . بعنوان مثال در جستجوی این باشیم که خداوند شگردهای شیطان را در قرآن چگونه بیان کرده است و با این نگاه آیات را مورد مداقه قرار دهیم . 3. حلم در مقابل سؤال ) مهمترین مسأله بعد از طرح سؤال حلم و خویشتن داری در مقابل سؤال است بدین معنا که عجله در یافتن پاسخ بدون رعایت قواعد ادبی و لغوی ننماییم و چیزی را بدون قراین و شواهد به قرآن اسناد ندهیم که در این صورت در معرض خطر تفسیر به رأی قرار خواهیم گرفت .
4. تفکر و تدبر در آیات و مقاصد آن ) برای پاسخ به سؤالات مطرح شده و یا قطع نظر از آن برای فهم آیات عنصر تفکر و تعقل مهمترین نقش را ایفا می کند. علیرغم اینکه بسیاری از آیات در نگاه اول برای عموم انسانها قابل درک و فهم است ولی ظرافتها و لطافتهای آن موقوف بر تفکر و تأمل است و از این روست که قرآن خود به طور مکرر و مؤکد ما را دعوت به تفکر در قرآن می کند. و پر واضح است کسی می تواند در آیات به تفکر نشیند که مواد اولیه برای تفکر برای او حاصل باشد که از آن جمله است دانستن قواعد عربی - دانستن معنا و مفهوم واژه ها و الفاظ و برخی دیگر از زمینه های تفسیری همچون شأن نزول آیات و غیره ... لازم به یادآوری است طرح سؤال که به توضیح آن نیز پرداختیم نقش مهمی در جهت گیری تفکر, آغاز و انجام آن است .
5. توجه به آراء و نظرات مفسران عظیم الشأن ) محصول تفکر ما نتایج و برداشتهایی خواهد بود که مستند به مبادی لغوی و ادبی خواهد بود و برای اطمینان از این نتایج و برداشتها سزاوار است بعد از نتایج که در مرحله بعد به آراء و انظار مفسرین عظیم الشأن مراجعه نموده و این نتایج و برداشتها را با آن آراء و انظار مقایسه نموده نقاط ضعف یا قوه را دریابیم .
6. طهارت دل ) تحصیل صفا و طهارت دل از جمله شرایط لازم و قطعی و ضروری است که اساسی ترین نقش در فهم قرآن داشته تفکرات ما نیز تحت الشعاع آن قرار می گیرند. قرآن خود از این حقیقت پرده برداشته و تصریح می کند که (لا یمسه الا المطهرون) همانگونه که تشریعا" بدون طهارت دست زدن به خطوط قرآن ممنوع است تکوینا" نیز کسی که از طهارت و صفای دل برخوردار نیست به آن سعادت عظیم و دقیق قرآن دست رسی نخواهد داشت .
عروس حضرت قرآن نقاب آنگه براندازد که دار الملک ایمان را ببیند خالی از غوغا
ج ) رعایت آداب تلاوت و مطالعه قرآن : از جمله اموری که موجب کیفیت بخشیدن به اعمال و به تبع آن موجب لذت بخشی اعمال می گردد رعات آداب می باشد. و به عبارتی دیگر انسان نسبت به عملی شائق و مشتاق خواهد بود و از آن بهره ها خواهد گرفت که برای او لذت بخش باشد و آن عمل لذت بخش خواهد بود که از کیفیت عالی برخوردار باشد و آن عملی دارای کیفیت خواهد بود که با آداب انجام شود. پس رعایت آداب موجب کیفیت و کیفیت , موجب شیرین شدن عمل و شیرینی عمل , موجب جذابیت و بهره های بیشتری می گردد. اینک در برخورد با قرآن هنگام تلاوت و مطالعه آن و به منظور برخورداری از بهره های وافر هدایتی آن می بایست آداب لازم را رعایت کنیم که این آداب برخی ظاهری و برخی معنوی هستند. آداب تلاوت قرآن :
1. تحصیل طهارت که همان وضو گرفتن یا غسل است و همچنین مسواک زدن . قرآن عظیم الشأن می فرماید: (لا یمسه الا المطهرون), (واقعه / 79). و پیامبر گرامی اسلام می فرماید: (نظفوا طریق القرآن قیل یا رسول الله و ما طریق القرآن قال افواهکم قیل بماذا؟ قال بالسواک)
2. استعاذه : پناه بردن به خدا از شر شیطان و تحفظ از برداشتهای سوء و ناصواب (فاذا قرائت القرآن فاستعذ بالله من الشیطان الرجیم).
3. بسمله : جاری ساختن (بسم الله الرحمن الرحیم) بر زبان
4. تعظیم و احترام : از جمله آدابی که تأثیر در استفاده از قرآن دارد عظیم شمردن قرآن در دل است به این معنا که حساب ویژه ای را بر آن باز کرده آن را نظیر کتاب های معمولی ندانیم بلکه قرآن را حقیقتی زنده دانسته که ناظر به باورهای وجودی انسان است که این کتاب وجود کتبی آن است . از جمله عواملی که موجب تعظیم و بزرگداشت قرآن می شود این است که بدانیم و توجه کنیم محتوای این کتاب سخن چه کسی است ؟ حامل آن کیست ؟ حافظ آن کیست ؟ شارحان و مفسران آن چه کسانی هستند؟ پرواضح است که بزرگ دانستن و اهتمام ویژه داشتن تأثیر بسزائی در استفاده و نحوه آن دارد.
5. نظر تعلیم و تعلم داشتن : گرچه تلاوت قرآن خود دارای ثوابهای فراوان و پاداشهای ارزشی است ولی باید دید تعلیم و تعلم را نیز فراموش نکرد و با آن هدف زانوی ادب بر خوان قرآن زد. 6
. حضور قلب و خشوع : در صورتی می توانیم بهره های وافر از تلاوت قرآن ببریم که ادب حضور و خشوع را رعایت کنیم که این خود محتاج لطف الهی و همت و اهتمام شخص قالی و قاری است .
7. تفکر و تدبر در آیات : که نقش مؤثری در بیداری دل و فهم معارف دارد که توضیح ان را ذکر کردیم .
8. تطبیق آیات بر خود و جبران کمبودها و یا درمان دردها. یعنی وقتی آیات در مورد ویژگیهای اهل ایمان تلاوت می کنیم نظری نیز بر خود افکنده وضعیت خود را با شاخص های قرآنی بررسی کنیم که اگر ضعف و کمبودی داریم در صدد جبران آن با راهکارهای قرآن برآیم و اگر نزدیک به آن شاخص ها هستیم از خداوند توفیق بیشتر طلبیدن . شاکر باشیم .
د. برطرف کردن موانع فهم صحیح قرآن برخی از مهمترین موانع و حجاب های فهم قرآن عبارتند از:
1. حجاب غرور و خودبینی که مانع نزدیک شدن به قرآن , تلاوت و تفکر در قرآن می گردد.
2. حجاب آراء باطله و عقاید باطلی که از قبل در ذهن رسوخ کرده .
3. حب دنیا
4. گناهان و معاصی که علاوه بر آثار سوئی که در زندگی دنیوی نیز دارد جلوی فهم صحیح را نیز می گیرد.
eporsesh.com