"تسبح له السموات السبع والارض و من فیهنّ و إنْ منْ شیء إلاّ یسبّح بحمده و لکن لا تفقهون تسبیحهم". این آیه دلالت می کند تمامی ذرّات موجودات عالَم، صاحب شعور و ادراک هستند و در برابر خالق خود کرنش می کنند.
مراد از تسبیح گویی اشیا با توجه به این که زبان ندارند، این است که هر موجودی چون نیاز صرف است و به خدا وابستگی کامل دارد، با تمام وجود تسبیح خدا می گوید. چون هر ذره ای از عالَم وجود نقص خود را می داند و از طرفی تمام کمالات را در خدا می بیند، زبان به تسبیح و تحمید خدا می گشاید و از درون هر ذرّه ای "سبحان الله والحمد الله" بلند است. چون همة اشیا عین احتیاج و نیازند و خدا عین بی نیازی و کمال و جمال است، او را تسبیح و تقدیس می کنند.[1]
علامة طباطبایی فرمود: "حق این است تسبیح که آیة شریفه آن را برای تمامی موجودات اثبات می کند به معنای حقیقی است".[2]
در آیات دیگر نیز به تسبیح موجودات تصریح شده: "إنّا سخّرنا الجبال معه یسبحن بالعشی والابکار؛[3] کوه ها شامگاهان و صبحگاهان تسبیح می گویند".
"و سخر نامع داود الجبال یسبّحن معه و الطیر؛[4] کوه ها و پرنده ها همراه با داود تسبیح می گفتند".
علاوه بر این، روایات بسیاری از طرق اهل سنّت و شیعه در دست داریم که نسبت تسبیح به موجودات داده، از آن جمله روایات بی شماری است که می گوید: سنگریزه ها در دست رسول خدا(ص) تسبیح گفتند.[5]
بنابراین از دیدگاه قرآن، عالَم هستی یک پارچه زمزمه و غوغا است. هر موجودی به نوعی به حمد و ثنای حق مشغول است و غلغله ای خاموش در پهنة عالَم هستی طنین افکنده که بی خبران توانایی شنیدن آن را ندارند امّا اندیشمندانی که قلب و جانشان به نور ایمان زنده و روشن است، این صدا را از هر سو به خوبی به گوش و جان می شنوند:
گر تو را از عیب چشمی باز شد نُطق آب و نطق خاک و نطق گِل جملة ذرات در عالَم نهان ما سمیعیم و بصیر و باهشیم از جمادی سوی جانِ جان شوید فاش تسیح جمادات آیدت با تو ذرات جهان همراز شد هست محسوس حواس اهل دل با تو می گویند روزان و شبان با شما نامحرمان ما خامشیم غلغل اجزای عالم بشنوید وسوسه ی تأویل ها بزدایت
در تفسیر حقیقت این حمد و تسبیح در میان دانشمندان و فلاسفه و مفسران بسیار گفتگو است. بعضی آن را حمد و تسبیح "حالی" و بعضی تسبیح "گفتاری و زبانی" دانسته اند.
1_ جمعی معتقدند که همة ذرات موجودات این جهان اعم از آن چه ما آن را عاقل می شماریم یا بی جان و غیر عاقل، همه دارای یک نوع درک و شعورند و در عالم خود تسبیح و حمد خدا می گویند هر چند ما قادر نیستیم به نحوة درک و احساس آن ها پی ببریم و زمزمة حمد و تسبیح آن ها را بشنویم.
2_ بسیاری معتقدند که این تسبیح و حمد همان است که آن را "زبان حال" می نامیم.
این زبان حال گاهی آن قدر قوی و نیرومند است که "زبان قال" را تحت الشعاع قرار می دهد، مانند این که به شخصی که آثار ناراحتی و درد و رنج و بی خوابی در چهره و چشم او نمایات است می گوییم: هر چند تو از ناراحتیت سخن نمی گویی، امّا چشم تو می گوید که دیشب به خواب نرفته ای و چهره ات گواهی میدهد که از درد و ناراحتی رنج می برد.
عالَم هستی با آن نظام عجیبش، با آن همه راز ها و اسرارها که در هر ذره ای جهانی با نظم و دقّت حساب شده ای پیدا است، این ستاره ها و سیّاره ها و کهکشان ها و گردش دقیق زمین و خورشید و خلقت عجیب و دقیق و حساب شدة بدن انسان و سایر موجودات فریاد می زنند: آفرین بر خدا، پاک و منزه است او؛ او بزرگتر است؛ نیست خدایی به جز او.[6]
تبارک الله احس الخالقین، سبحان الله، الله اکبر، الحمدلله، لااله الاّالله.
پی نوشتها:
[1] المیزان، ج 13، ص 110.
[2] همان.
[3] ص (38) آیة 18.
[4] انبیا (21) آیة 79.
[5] المیزان، ج 13، ص 111.
[6] تفسیر نمونه، ج 12، ص 133 تا 136، با تلخیص و اضافات.
eporsesh.com
