حمد
حامدات به سوره‌هایی گفته می‌شود كه با کلمه حمد شروع می‌شوند. مانند: سوره‌های فاتحه، انعام، کهف، سباء، فاطر. [۱]
چرا بعضی از سوره‌های قرآن، مثل حمد، نام‌های بسیاری دارند؟
با توجه به روایات فراوان از پیامبر اکرم(ص) معلوم می‌شود که بسیاری از اسامی سوره‌های قرآن را پیامبر اکرم(ص) نام‌گذاری کرده‌اند. مطابق برخی از این روایات، پیامبر اکرم(ص) برای تمییز سوره‌ها از یک‌دیگر، آن‌ها را توصیف می‌کردند و وقتی آیه‌ای نازل می‌شد، پیامبر می‌فرمود: آن را در سوره‌ای بگذارید که داستان فلان چیز (مثلاً قصّة گاو بنی‌اسرائیل) در آن بیان شده است. سپس، این توصیف‌ها، خلاصه شده تبدیل به اسم گردید. برای هر سوره می‌توان ویژگی‌هایی در نظر گرفت. این ویژگی‌ها، شامل کلمات خاص، کلمات ابتدایی سوره، اِشتمال سوره بر داستان‌ها و قضایای تاریخی، اسامی افراد و اماکن، و همچنین توصیف‌ها و خواصی است که طبق روایات نبوی وارد شده است. مسلمانان در طول زمان، با استفاده از موارد فوق به خصوص آخرین مورد به نام‌گذاری سوره‌ها پرداخته‌اند; در واقع بیش‌تر این نام‌ها، توصیف سوره‌ها هستند، هم‌چنان‌که اسامی متعدد برای خداوند چنین است. سورة حمد نیز، چون یکی از گرامی‌ترین و مهمترین سوره‌های قرآنی است، توصیف‌های متعددی از آن شده است، که این وصف‌ها، به اسم تبدیل گردیده‌اند. اسم "حمد" به خاطر شروع سوره با حمد و ثنای خدا و اسم "فاتحة‌الکتاب"، به دلیل اینکه اولین سوره‌ای است که به‌طور کامل نازل گردیده است; "اُم‌ُّالکتاب" (اُم‌ّ = مقصد و محل بازگشت) به این دلیل که تمام اهداف و اغراض قرآنی در این سوره کوچک فراهم شده است و "سبع المثانی" به این علت که سورة حمد، هفت آیه دارد، به این نام آمده است و لفظ "مثانی" نیز اسم‌ِ عام‌ِ سوره‌های کوچک قرآن می‌باشد و یا به جهت آن‌که در هر نماز دو بار خوانده می‌شود به آن مثانی می‌گویند و همین‌طور بقیه اسامی سورة حمد.(ر.ک: علوم القرآن عند المفسرین، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، ج 1، ص 329 331; تاریخ قرآن کریم، محمدباقر حجتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ص 98; تاریخ قرآن، محمدهادی معرفت، ص 77 79، انتشارات سمت.) eporsesh.com
با توجه به روایات فراوان از پیامبر اکرم(ص) معلوم می‌شود که بسیاری از اسامی سوره‌های قرآن را پیامبر اکرم(ص) نام‌گذاری کرده‌اند. مطابق برخی از این روایات، پیامبر اکرم(ص) برای تمییز سوره‌ها از یک‌دیگر، آن‌ها را توصیف می‌کردند و وقتی آیه‌ای نازل می‌شد، پیامبر می‌فرمود: آن را در سوره‌ای بگذارید که داستان فلان چیز (مثلاً قصّة گاو بنی‌اسرائیل) در آن بیان شده است. سپس، این توصیف‌ها، خلاصه شده تبدیل به اسم گردید. برای هر سوره می‌توان ویژگی‌هایی در نظر گرفت. این ویژگی‌ها، شامل کلمات خاص، کلمات ابتدایی سوره، اِشتمال سوره بر داستان‌ها و قضایای تاریخی، اسامی افراد و اماکن، و همچنین توصیف‌ها و خواصی است که طبق روایات نبوی وارد شده است. مسلمانان در طول زمان، با استفاده از موارد فوق به خصوص آخرین مورد به نام‌گذاری سوره‌ها پرداخته‌اند; در واقع بیش‌تر این نام‌ها، توصیف سوره‌ها هستند، هم‌چنان‌که اسامی متعدد برای خداوند چنین است. سورة حمد نیز، چون یکی از گرامی‌ترین و مهمترین سوره‌های قرآنی است، توصیف‌های متعددی از آن شده است، که این وصف‌ها، به اسم تبدیل گردیده‌اند. اسم "حمد" به خاطر شروع سوره با حمد و ثنای خدا و اسم "فاتحة‌الکتاب"، به دلیل اینکه اولین سوره‌ای است که به‌طور کامل نازل گردیده است; "اُم‌ُّالکتاب" (اُم‌ّ = مقصد و محل بازگشت) به این دلیل که تمام اهداف و اغراض قرآنی در این سوره کوچک فراهم شده است و "سبع المثانی" به این علت که سورة حمد، هفت آیه دارد، به این نام آمده است و لفظ "مثانی" نیز اسم‌ِ عام‌ِ سوره‌های کوچک قرآن می‌باشد و یا به جهت آن‌که در هر نماز دو بار خوانده می‌شود به آن مثانی می‌گویند و همین‌طور بقیه اسامی سورة حمد.(ر.ک: علوم القرآن عند المفسرین، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، ج 1، ص 329 331; تاریخ قرآن کریم، محمدباقر حجتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ص 98; تاریخ قرآن، محمدهادی معرفت، ص 77 79، انتشارات سمت.) eporsesh.com
عنوان سوال:
چرا بعضی از سوره‌های قرآن، مثل حمد، نام‌های بسیاری دارند؟
پاسخ:
با توجه به روایات فراوان از پیامبر اکرم(ص) معلوم می‌شود که بسیاری از اسامی سوره‌های قرآن را پیامبر اکرم(ص) نام‌گذاری کرده‌اند.
مطابق برخی از این روایات، پیامبر اکرم(ص) برای تمییز سوره‌ها از یک‌دیگر، آن‌ها را توصیف می‌کردند و وقتی آیه‌ای نازل می‌شد، پیامبر می‌فرمود: آن را در سوره‌ای بگذارید که داستان فلان چیز (مثلاً قصّة گاو بنی‌اسرائیل) در آن بیان شده است. سپس، این توصیف‌ها، خلاصه شده تبدیل به اسم گردید.
برای هر سوره می‌توان ویژگی‌هایی در نظر گرفت. این ویژگی‌ها، شامل کلمات خاص، کلمات ابتدایی سوره، اِشتمال سوره بر داستان‌ها و قضایای تاریخی، اسامی افراد و اماکن، و همچنین توصیف‌ها و خواصی است که طبق روایات نبوی وارد شده است. مسلمانان در طول زمان، با استفاده از موارد فوق به خصوص آخرین مورد به نام‌گذاری سوره‌ها پرداخته‌اند; در واقع بیش‌تر این نام‌ها، توصیف سوره‌ها هستند، هم‌چنان‌که اسامی متعدد برای خداوند چنین است.
سورة حمد نیز، چون یکی از گرامی‌ترین و مهمترین سوره‌های قرآنی است، توصیف‌های متعددی از آن شده است، که این وصف‌ها، به اسم تبدیل گردیده‌اند. اسم "حمد" به خاطر شروع سوره با حمد و ثنای خدا و اسم "فاتحة‌الکتاب"، به دلیل اینکه اولین سوره‌ای است که به‌طور کامل نازل گردیده است; "اُم‌ُّالکتاب" (اُم‌ّ = مقصد و محل بازگشت) به این دلیل که تمام اهداف و اغراض قرآنی در این سوره کوچک فراهم شده است و "سبع المثانی" به این علت که سورة حمد، هفت آیه دارد، به این نام آمده است و لفظ "مثانی" نیز اسم‌ِ عام‌ِ سوره‌های کوچک قرآن می‌باشد و یا به جهت آن‌که در هر نماز دو بار خوانده می‌شود به آن مثانی می‌گویند و همین‌طور بقیه اسامی سورة حمد.(ر.ک: علوم القرآن عند المفسرین، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، ج 1، ص 329 331; تاریخ قرآن کریم، محمدباقر حجتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ص 98; تاریخ قرآن، محمدهادی معرفت، ص 77 79، انتشارات سمت.)
eporsesh.com
- [سایر] نام‌های قرآن چیست؟
- [آیت الله بهجت] آیا در نمازهای واجب، می توان بعد از حمد به جای سوره، بار دیگر سوره ی حمد را تکرار نمود؟
- [آیت الله بهجت] مأمومی که در بین حمد و یا سوره قصد فرادا کرده و نمی داند امام تا کجای حمد یا سوره را خوانده، اگر برگردد و از اوّل حمد بخواند جایز است؟
- [سایر] معنای تسبیح و حمد چیست؟
- [سایر] دکتر حمد تیجانی کیست؟
- [سایر] فرق حمد و شکر چیست؟
- [سایر] آیا می‌توان بجای تسبیحات اربعه، حمد خواند؟
- [سایر] اهمّیّت سوره ی حمد چقدر است؟
- [آیت الله بروجردی] نماز گزار حمد را فراموش کرد، سوره را خواند داخل رکن شد، بعد از نماز قضای حمد و سجده سهو لازم است یا خیر؟
- [سایر] تفاوت میان حمد، مدح و شکر چیست؟
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر مأموم بعضی از کلمات حمد وسوره امام را بشنود، احتیاط واجب آن است که حمد وسوره را نخواند.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر مأموم بعضی از کلمات حمد و سوره امام را بشنود، احتیاط واجب آن است که حمد و سوره نخواند.
- [آیت الله بروجردی] اگر مأموم بعضی از کلمات حمد و سورهی امام را بشنود، احتیاط واجب آن است که حمد و سوره نخواند.
- [آیت الله مظاهری] اگر مأموم بعضی از کلمات حمد و سوره امام را بشنود، نباید حمد و سوره را بخواند.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر ماموم بعضی از کلمات حمد وسورة امام رابشنود ، احتیاط واجب آن است حمد و سوره را نخواند .
- [آیت الله اردبیلی] اگر عمدا سوره را پیش از حمد بخواند، نماز او باطل است و اگر سهوا سوره را پیش از حمد بخواند، چنانچه در بین آن به خاطر آورد، باید سوره را رها کند و بعد از خواندن حمد، سوره را از اوّل بخواند و اگر بعد از اتمام سوره و قبل از خواندن حمد یا در بین حمد یا پس از تمام کردن حمد و پیش از رفتن به رکوع به خاطر آورد، پس از حمد همان سوره یا سوره دیگری را به قصد رجا بخواند.
- [آیت الله مظاهری] اگر مأموم بعد از حمد و سوره امام نیّت فرادی کند لازم نیست حمد و سوره را بخواند، ولی اگر پیش از تمام شدن حمد و سوره نیّت فرادی نماید، باید مقداری را که امام نخوانده بخواند.
- [آیت الله سبحانی] اگر مأموم به واسطه عذری بعد از حمد و سوره امام نیت فرادی کند لازم نیست حمد و سوره را بخواند، ولی اگر پیش از تمام شدن حمد و سوره نیت فرادی نماید، باید مقداری را که امام نخوانده، بخواند.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر عمدا سوره را پیش از حمد بخواند نمازش باطل است و اگر اشتباها سوره را پیش از حمد بخواند و در بین آن یادش بیاید؛ باید سوره را رها کندو بعد از خواندن حمد؛ سوره را از اول بخواند.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر ماموم بعد از حمد و سوره امام؛ نیت فرادی کند؛ لازم نیست حمد و سوره را بخواند و اگر پیش از تمام شدن حمد و سوره نیت فرادی نماید بنا بر احتیاط مقداری را که امام خوانده نیز بخواند.