ماهیت ایمان
ایمان، عبارت است از باور داشتن و اعتقاد قلبی و زبانی به مفهومی والا و اصولی عالی (اظهار خضوع و قبول شریعت و آن چه که نبی اکرم‌آورده است)(کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، علامه حلّی، ص 426، انتشارات دفتر اسلامی جامعه مدرسین.)
در حدیث آمده است: "ایمان عقیده به دل و گفتار به زبان و عمل به ارکان و اعضا است"(الکافی، کلینی، ج 2، ص 27، دارالکتب الاسلامیة.)
ایمان سرمایه رستگاری
"یَََّأَیُّهَا الَّذِین‌َ ءَامَنُواْ هَل‌ْ أَدُلُّکُم‌ْ عَلَی‌َ تِجََرَة‌ٍ تُنجِیکُم مِّن‌ْ عَذَاب‌ٍ أَلِیم‌ٍ # تُؤْمِنُون‌َ بِاللَّه‌ِ وَ رَسُولِه‌ِی وَتُجََهِدُون‌َ فِی سَبِیل‌ِ اللَّه‌ِ بِأَمْوَ َلِکُم‌ْ وَ أَنفُسِکُم‌ْ ذَ َلِکُم‌ْ خَیْرٌ لَّکُم‌ْ إِن کُنتُم‌ْ تَعْلَمُون‌َ ;(صف،1011) ای کسانی که ایمان آورده‌اید، آیا شما را بر تجارتی راه نمایم که شما را از عذابی دردناک می‌رهاند؟ به خدا و فرستاده او بگروید و در راه خدا با مال و جانتان جهاد کنید این ]گذشت و فداکاری[ اگر بدانید، برای شما بهتر است."
در این آیه تصریح شده است: ایمان به خدا و رسول در کنار جهاد در راه خدا سرمایه‌هایی هستند که رستگاری را تنها با آنها می‌توان به چنگ آورد. بر اساس این آیه، ایمان سرمایه است و به کار بردن آن نیازمند مهارت است. بنابراین هر چه مهارت صاحب آن بیشتر باشد، بهره‌وری افزون‌تر خواهد شد.
حالت سلامت و صحت این سرمایه جاودانگی آن است که این عنصر ذهنی بلافاصله در صدد بروز خود در عالم خارج برآمده خود را در قالب اعمال صالح بنماید. آری، ایمان درختی است که چنین ثمری دارد، هر جا این گل نشکفد از پژمردگی درخت خبر می‌دهد.(نظریه ایمان در عرصه کلام و قرآن، محسن جوادی، ص 247، معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی.)
آثار ایمان:
سرمایه ایمان، آثار و فواید متعددی دارد. دراین جا به برخی آنها به تفصیل و به برخی به اجمال اشاره می‌کنیم:
1. اخلاق و معنویت
اخلاق و فضایل بشری از ارزش‌های شناخته شدة بشریتند، حتی آنان که خود از آن محرومند از وجودش در دیگران به وجد می‌آیند و گاهی تظاهر به داشتن آن می‌کنند.
در اولین نگاه به فهرست فضایل اخلاقی، انسان متوجه می‌شود که دارندگان آن نقطة مشترکی دارند که عبارت است از نوعی محرومیت از نعمت‌ها و لذت‌های مادی. مسلماً انگیزه این افراد تنوع‌طلبی و مدح یا ذم دیگران نیست. چه بسیار افرادی که بیشترین ایثار را داشتند و کم‌ترین اثر را به مدح یا ذم دیگران می‌دادند; از این رو، اساس اخلاق و فضایل را باید ایمان به خدا و باور به معاد جست; انسان خداشناس و مؤمن خود را موظف به انجام اوامر و اجتناب از نواهی می‌داند و چون خدا را دوست دارد و همواره مایل است که به محبوب خود نزدیک شده، تشبه به او حاصل، کند، تلاش می‌نماید تا خود را به فضایل اخلاقی بیاراید و هر چه بیشتر به صفات خدایی متصف شده و خدا گونه گردد.
2. روشن‌بینی
"یَََّأَیُّهَا الَّذِین‌َ ءَامَنُوَّاْ إِن تَتَّقُواْ اللَّه‌َ یَجْعَل لَّکُم‌ْ فُرْقَانًا وَیُکَفِّرْ عَنکُم‌ْ سَیِّ ?‹َاتِکُم‌ْ وَیَغْفِرْ لَکُم‌ْ وَاللَّه‌ُ ذُو الْفَضْل‌ِ الْعَظِیم‌ِ ;(انفال،29) ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اگر از خدا پروا دارید، برای شما ]نیروی[ تشخیص ]حق از باطل[ قرار می‌دهد; و گناهانتان را از شما می‌زداید و شما را می‌آمرزد; و خدا دارای بخشش بزرگ است."
این مطلب که تقوا و ایمان موجب واقع‌بینی انسان است و اورا از غلطیدن در دام خطاها می‌رهاند، به صورت‌های گوناگون در قرآن آمده است;(نمل،4)
ایمان و تقوا اولاً به رفع موانع و حجاب‌های معرفت که همان هوا و هوس‌های آدمی است کمک می‌کند و ثانیاً مؤمنان و پرهیزگاران، از آن‌جا که با مبدأ حقایق اتصال دارند، نوعی آگاهی از حقایق امور در دل آنان زنده می‌شود و به تعبیری گویا با نگاه خداوند به امور می‌نگرند و به همین دلیل به دام گمراهی و خطاهای دیگران گرفتار نمی‌آیند.(ر.ک: تفسیر نمونه، آیت اللّه مکارم شیرازی و دیگران، ج 7، ص 140، دارالکتب الاسلامیة.)
3. محبوبیت
خداوند در قرآن وعده داده است کسانی که ایمان آورده، عمل نیکو انجام دهند، محبوب دیگران قرار دهد و این البته خصلت ایمان و تقوا است که حتی محرومان از آن، بدان شوق و رغبت دارند: "إِن‌َّ الَّذِین‌َ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصََّلِحََت‌ِ سَیَجْعَل‌ُ لَهُم‌ُ الرَّحْمََن‌ُ وُدًّا ;(مریم،96) کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند، به زودی ]خدای[ رحمان برای آنان محبتی ]در دل‌ها[ قرار می‌دهد."
ایمان و عمل صالح، جاذبه و کشش فوق‌العاده‌ای دارد، اعتقاد به یگانگی خدا و دعوت پیامبران که بازتابش در روح، فکر و گفتار و کردار انسان به صورت اخلاق عالیه انسانی، تقوا و پاکی و درستی و امانت و شجاعت و ایثار و گذشت، تجلی می‌کند، همچون نیروهای عظیم مغناطیس کشنده و رباینده است.
4. امیدواری
"إِن‌َّ الَّذِین‌َ ءَامَنُواْ وَالَّذِین‌َ هَاجَرُواْ وَجََهَدُواْ فِی سَبِیل‌ِ اللَّه‌ِ أُوْلَغ‌کَ یَرْجُون‌َ رَحْمَت‌َ اللَّه‌ِ وَاللَّه‌ُ غَفُورٌ رَّحِیم‌ٌ ;(بقره،218) آنان که ایمان آورده و کسانی که هجرت کرده و در راه خدا جهاد نموده‌اند، آنان به رحمت خدا امیدوارند و خداوند آمرزنده مهربان است."
اعتقاد به قدرت لایزال و ایمان به خدای مهربان و توانا، باعث دلگرمی و استواری شده، آن چنان نیرویی در سراسر وجود انسان ایجاد می‌کند که هیچ گاه مؤمن، خویشتن را ناتوان نمی‌یابد و راه‌های چاره را به روی خود مسدود نمی‌بیند و در نتیجه هرگز ناامید نمی‌شود و از حوادث سهمگین و خطرناک نمی‌هراسد.
موحد چه در پای ریزی زرش‌چه شمشیر هندی نهی بر سرش
امید و هراسش نباشد ز کس‌بر این است بنیاد توحید و بس(گلستان سعدی، باب هشتم.)
5. استواری و تعادل روحی
پیشرفت علم پزشکی ثابت کرده است که بیشتر بیماری‌های روانی، مولود بی ایمانی و تزلزل عقیده است; زیرا هنگامی که انسان برای خود پناهگاهی نیابد در هر پیشامدی مانند پیری خاطرش پریشان می‌شود و احتمالاً در ورطة بحران روانی سختی فرو می‌غلتد. اما کسی که به خدا عقیده دارد و به عالم غیب مؤمن است، در مقابل هرگونه رویدادی با نیروی ایمان و اعتقاد و اعتماد به خداایستادگی و مقاومت کرده، متانت روانی وآرامش عصبی خویش را محفوظ می‌دارد و از روان‌پریشی و افسردگی مصون می‌ماند.
قرآن کریم برای بیان این نکته که ایمان مایه آرامش و بلکه به تعبیر برخی روایات، خود آرامش (سکینه) است تعبیرهای مختلفی دارد: "أَلاَ َّ إِن‌َّ أَوْلِیَآءَ اللَّه‌ِ لاَ خَوْف‌ٌ عَلَیْهِم‌ْ وَ لاَ هُم‌ْ یَحْزَنُون‌َ ;(یونس،62) آگاه باشید، که بر دوستان خدا نه بیمی است و نه آنان اندوهگین می‌شوند". "هُوَ الَّذِی‌َّ أَنزَل‌َ السَّکِینَة‌َ فِی قُلُوب‌ِ الْمُؤْمِنِین‌َ لِیَزْدَادُوَّاْ إِیمََنًا مَّع‌َ إِیمََنِهِم;(فتح،4) اوست آن کس که در دل‌های مؤمنان آرامش را فرو فرستاد تا ایمانی بر ایمان خود بیفزایند."(مجله مشکوة، ش 20، 7/1362، ص 63.)
6. بهجت و انبساط;(طه،124)
7. برکت;(اعراف،96)
8. هدایت;(انعام،82)
9. آزادی معنوی;(نحل،99)
10. برادری;(حجرات،10)
11. استقامت;(نحل،102)
12. موفقیت;(توبه،20)
برای آگاهی بیشتر ر.ک:
انسان و ایمان، شهید مطهری، ص 38، انتشارات صدرا.
بیست گفتار، همو، ص 218، انتشارات صدرا.
آشنایی با قرآن، همو، ج 4، ص 125، انتشارات صدرا.
eporsesh.com
