آیا همة واجبات الهی در قرآن ذکر شده است؟

مقدمه: برای روشن شدن مطلب، لازم است به چند نکته اشاره شود. 1 معنای واجب: وجوب به معنای ثبوت است و واجب نیز چند گونه استعمال شده است. الف) واجب در مقابل ممکن. ب) فعلی که اگر ترک شود ترک کننده استحقاق ملامت و مذمت دارد و این هم دو قسم است. واجب عقلی مثل وجوب شناخت خداوند، اصل رسالت و نبوت، و دیگری واجب شرعی مثل وجوب عبادات (نماز و روزه و...) 2 قرآن کتاب قانون است، لذا آنچه قاعدتاً باید در آن بیان شود،‌کلیات مسائل است نه جزئیات آن، مگر در مواردی که ضرورت و مصلحت اقتضاء کند، 3پیامبر اسلام در حدیث معروف و متواتر (ثقلین)[1] فرمود: (من دو چیز گرانبها در بین شما باقی می‌گذارم، کتاب خدا، و عترت و اهلبیت من...) از این حدیث نکاتی استفاده می‌شود 1 عترت و قرآن همیشه باهمند و جدا ناشدنی، آنها که طالب حقایق قرآنند باید به دامن اهلبیت چنگ بزنند. 2 پیروی از هر دو بدون قید و شرط واجب می‌باشد. 3 هر دو معصومند. 4 در طول تاریخ باید فردی از اهلبیت، همیشه در کنار قرآن وجود داشته باشد. 5 جدا شدن از اهلبیت و یا پیشی گرفتن از آنها مایة گمراهی است. 6 آنها از همه افضل و اعلم و برترند.[2] بعد از این مقدمه، اولاً اگر مراد از کلیات، واجبات الهی است، بلی در قرآن واجبات به صورت کلی بیان شده است. ولی اگر مراد این باشد که تمام واجبات و احکام با جزیئات خود در قرآن بیان شده است؟ باید بگوییم که تمام جزئیات در قرآن بیان نشده است.
یکی از رازهای عدم بیان جزئیات احکام و واجبات، حجیم نشدن قرآن است، به گونه‌ای که خواندن و انس با آن ممکن باشد، به عنوان مثال نماز به تنهایی (2000) مسئله دارد که اگر بنا بود همة جزئیات در قرآن بیان شود، شاید (100) جلد کتاب می‌شد، و این مسئله را با مراجعه به قرآن، به خوبی می‌توان فهمید که بعضی از اعمال واجب در قرآن اسم برده نشده است، و همچنین اصل نمازهای پنجگانه را بیان فرموده است ولی تعداد کلمات نمازهای پنجگانه در قرآن بیان شده است و همچنین خمس در آیه غنیمت مورد اشاره قرار گرفته است[3] ولی جزئیات در قرآن نیامده است و همچنین احکام زکوة، ‌حج، امر به معروف، جهاد... خداوند در کنار وحی قرآنی وحی دیگری را برای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نازل می‌کرد به نام الهام بیانی و حدیث قدسی، که جزئیات احکام و تأویلات قرآن را بیان می‌نمود.
ثانیاً: خداوند در قرآن، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را به عنوان مبیّن و مفسّر کتاب معرفی کرده است و می‌فرماید:
(ما این ذکر (قرآن) را بر تو نازل کردیم، تا آنچه را که به سوی مردم نازل شده است برای آنها (بیان نموده) روشن سازی و شاید اندیشه کنند)[4] و یکی از وظائف او بیان جزئیات احکام کلی موجود در قرآن است.
ثالثاً: اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السّلام نیز به عنوان مفسّر حقیقی قرآن هستند. از اینجا است که به اهمیت حدیث ثقلین و سفارش اکید پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و ضرورت وجود امام در کنار قرآن پی می‌بریم.
آن چه به طور خلاصه قابل بیان است، این است که: در قرآن کلیات احکام و واجبات بیان شده است اما جزئیات احکام به عهدة پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه علیهم السلام واگذار شده است.
1 تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی و همکاران، ج7، ص 175-176.
2 پیام قرآن، آیت الله مکارم شیرازی و جمعی از دانشمندان، ج9، تمام کتاب مفید است.
3 قرآن در قرآن آیت الله جوادی، انتشارات اسراء.
4 التفسیر و المفسّرون، آیت الله معرفت، ج1، نقش اهلبیت در تفسیر.
--------------------------------------------------------------------------------
[1]. ابوالحسین مسلم بن الحجاج القشیری، صحح مسلم بشرح النبوی، بیروت، دارالفکر، 1401، ج15، ص 175 و خطیب خوارزمی،‌ عناقب خوارزمی، تهران، مکتبه نینوا الحدیثه، ص 222-224.
[2]. ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر با همکاری جمعی از دانشمندان، پیام قرآن، قم، انتشارات نسل جوان، چاپ دوم، 1374، ج9، ص 75-76.
[3]. انفال/ 41.
[4]. نحل/ 44.