تدبر در قران
تدبر در قرآن، تفکر در قرآن برای کشف مفاهیم و روابط ناپیدا است.
تفکّر و تدبّر در قرآن، چه میزان اهمیت دارد؟
قرآن کتابی است که شکوفایی پیام‌ها و معارف آن، در پناه اندیشیدن است. (تفکر عبارت است از: به کار بردن فکر برای کشف مجهولات و پاسخ به سؤالات) قرآن در این زمینه می‌فرماید: (وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ)(1) (وحی آسمانی را برای روشن کردن آیات الهی قرآن، بر تو نازل کردیم و شاید آنان تفکر کنند). پس انتظار آن است که انسان، آیات قرآن را در کنار بیانات پیامبرصلی الله علیه وآله و سنت قرار داده، در آنها بیندیشد و مجهولات خود را مرتفع سازد زیرا تنها در سایه تفکر در آیات است که بسیاری از سؤالات اساسی انسان، پاسخ داده می‌شود. قرآن به پیامبرصلی الله علیه وآله می‌فرماید: (قُلْ هذِهِ سَبِیلِی أَدْعُوا إِلَی اللَّهِ عَلی بَصِیرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِی)(2) (بگو این راه من است که با بصیرت تمام من و پیرامون من دعوت می‌کنیم). اما تدّبر در قرآن عبارت است از تأمل در عواقب یک امر. آیات قرآن، از معارف و دستورهایی سخن می‌گوید از مسئولیت‌های انسان و نظام پاداش و جزا می‌گوید و عواقب مثبت و منفی رفتارش را متذکر می‌شود. تدبر در آیات قرآن یعنی، توجه به عواقب و لوازم آیات و آثار مترتب بر عمل کردن یا نکردن بر مقتضای آن با این تدبر است که دل و قلب انسان راه می‌افتد و از بشارت‌های قرآن بهره می‌گیرد و تهدیدهایش در او مؤثر می‌افتد. قرآن در این زمینه می‌فرماید: (أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها)(3) (آیا در آیات الهی تدبر نمی‌کنند یا آنکه بر دل آنها قفل زده شده و راه نمی‌افتد). پس تفکر و تدبر در قرآن، به ایجاد روح بصیرت و روشن بینی و زنده شدن و فعال شدن قدرت درک قلب و جان آدمی است. در روایات نیز ثواب تدبّر در آیات قرآن، از قرائت آن بیشتر معرفی شده است: (لا خیر فی قرائة لیس فیها تدبر) [آگاه باشید که‌] خیری در تلاوت قرآن بدون تفکّر و ارزیابی آن وجود ندارد).(4) اصولًا از مقایسه آیه 121 سوره بقره (الذین آتینا هم الکتاب یتلونه حق تلاوته اولئک یؤمنون به) و آیه 29 سوره (جن)- که هدف از نزول قرآن را بهره‌مندی و تدبر در آن می‌داند در می‌یابیم که (تلاوت راستین) در جریان تدبر در آیات است. در این باره توجه به چند نکته، بایسته است: 1. الهی بودن قرآن بدون (تدبر در آن) معلوم نخواهد شد: (أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلافاً کَثِیراً)(5). 2. بدون تدبر در قرآن، نمی‌توان از ذخایر بی‌کران و پر خیر و برکت کلام خدا بهره‌ای جست 3. بدون تدبر نمی‌توان از ظلمت شک و تردید و سرگردانی نفاق، خود را رهانید و به ایمانی راسخ و استوار، دست یافت 4. بدون تدبّر عمق و مغز آیات را نمی‌توان دریافت و به حقایق شگفت و حیرت آورش پی برد 5. تدبّر کننده در قرآن با تمام وجود، در جای جای قرآن، حضور خدا را حس می‌کند و دل و جانش را از نور خدا سرشار می‌نماید.(6) پی‌نوشت‌ (1) نحل (16)، آیه 44. (2) یوسف (12)، آیه 108. (3) محمد (47)، آیه 24. (4) بحارالانوار، ج 92، ص 211. (5) نساء (4)، آیه 82. (6) تقی پور، ولی‌اللَّه، پژوهشی پیرامون تدبر بر قرآن، قم انتشارات اسوه، 1371، چاپ اول، ص 31.
قرآن کتابی است که شکوفایی پیام‌ها و معارف آن، در پناه اندیشیدن است. (تفکر عبارت است از: به کار بردن فکر برای کشف مجهولات و پاسخ به سؤالات) قرآن در این زمینه می‌فرماید: (وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ)(1) (وحی آسمانی را برای روشن کردن آیات الهی قرآن، بر تو نازل کردیم و شاید آنان تفکر کنند). پس انتظار آن است که انسان، آیات قرآن را در کنار بیانات پیامبرصلی الله علیه وآله و سنت قرار داده، در آنها بیندیشد و مجهولات خود را مرتفع سازد زیرا تنها در سایه تفکر در آیات است که بسیاری از سؤالات اساسی انسان، پاسخ داده می‌شود. قرآن به پیامبرصلی الله علیه وآله می‌فرماید: (قُلْ هذِهِ سَبِیلِی أَدْعُوا إِلَی اللَّهِ عَلی بَصِیرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِی)(2) (بگو این راه من است که با بصیرت تمام من و پیرامون من دعوت می‌کنیم). اما تدّبر در قرآن عبارت است از تأمل در عواقب یک امر. آیات قرآن، از معارف و دستورهایی سخن می‌گوید از مسئولیت‌های انسان و نظام پاداش و جزا می‌گوید و عواقب مثبت و منفی رفتارش را متذکر می‌شود. تدبر در آیات قرآن یعنی، توجه به عواقب و لوازم آیات و آثار مترتب بر عمل کردن یا نکردن بر مقتضای آن با این تدبر است که دل و قلب انسان راه می‌افتد و از بشارت‌های قرآن بهره می‌گیرد و تهدیدهایش در او مؤثر می‌افتد. قرآن در این زمینه می‌فرماید: (أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها)(3) (آیا در آیات الهی تدبر نمی‌کنند یا آنکه بر دل آنها قفل زده شده و راه نمی‌افتد). پس تفکر و تدبر در قرآن، به ایجاد روح بصیرت و روشن بینی و زنده شدن و فعال شدن قدرت درک قلب و جان آدمی است. در روایات نیز ثواب تدبّر در آیات قرآن، از قرائت آن بیشتر معرفی شده است: (لا خیر فی قرائة لیس فیها تدبر) [آگاه باشید که‌] خیری در تلاوت قرآن بدون تفکّر و ارزیابی آن وجود ندارد).(4) اصولًا از مقایسه آیه 121 سوره بقره (الذین آتینا هم الکتاب یتلونه حق تلاوته اولئک یؤمنون به) و آیه 29 سوره (جن)- که هدف از نزول قرآن را بهره‌مندی و تدبر در آن می‌داند در می‌یابیم که (تلاوت راستین) در جریان تدبر در آیات است. در این باره توجه به چند نکته، بایسته است: 1. الهی بودن قرآن بدون (تدبر در آن) معلوم نخواهد شد: (أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلافاً کَثِیراً)(5). 2. بدون تدبر در قرآن، نمی‌توان از ذخایر بی‌کران و پر خیر و برکت کلام خدا بهره‌ای جست 3. بدون تدبر نمی‌توان از ظلمت شک و تردید و سرگردانی نفاق، خود را رهانید و به ایمانی راسخ و استوار، دست یافت 4. بدون تدبّر عمق و مغز آیات را نمی‌توان دریافت و به حقایق شگفت و حیرت آورش پی برد 5. تدبّر کننده در قرآن با تمام وجود، در جای جای قرآن، حضور خدا را حس می‌کند و دل و جانش را از نور خدا سرشار می‌نماید.(6) پی‌نوشت‌ (1) نحل (16)، آیه 44. (2) یوسف (12)، آیه 108. (3) محمد (47)، آیه 24. (4) بحارالانوار، ج 92، ص 211. (5) نساء (4)، آیه 82. (6) تقی پور، ولی‌اللَّه، پژوهشی پیرامون تدبر بر قرآن، قم انتشارات اسوه، 1371، چاپ اول، ص 31.
پاسخ:
قرآن کتابی است که شکوفایی پیام‌ها و معارف آن، در پناه اندیشیدن است. (تفکر عبارت است از: به کار بردن فکر برای کشف مجهولات و پاسخ به سؤالات) قرآن در این زمینه می‌فرماید: (وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ)(1) (وحی آسمانی را برای روشن کردن آیات الهی قرآن، بر تو نازل کردیم و شاید آنان تفکر کنند).
پس انتظار آن است که انسان، آیات قرآن را در کنار بیانات پیامبرصلی الله علیه وآله و سنت قرار داده، در آنها بیندیشد و مجهولات خود را مرتفع سازد زیرا تنها در سایه تفکر در آیات است که بسیاری از سؤالات اساسی انسان، پاسخ داده می‌شود. قرآن به پیامبرصلی الله علیه وآله می‌فرماید: (قُلْ هذِهِ سَبِیلِی أَدْعُوا إِلَی اللَّهِ عَلی بَصِیرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِی)(2) (بگو
این راه من است که با بصیرت تمام من و پیرامون من دعوت می‌کنیم).
اما تدّبر در قرآن عبارت است از تأمل در عواقب یک امر.
آیات قرآن، از معارف و دستورهایی سخن می‌گوید از مسئولیت‌های انسان و نظام پاداش و جزا می‌گوید و عواقب مثبت و منفی رفتارش را متذکر می‌شود. تدبر در آیات قرآن یعنی، توجه به عواقب و لوازم آیات و آثار مترتب بر عمل کردن یا نکردن بر مقتضای آن با این تدبر است که دل و قلب انسان راه می‌افتد و از بشارت‌های قرآن بهره می‌گیرد و تهدیدهایش در او مؤثر می‌افتد. قرآن در
این زمینه می‌فرماید: (أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها)(3) (آیا در آیات الهی تدبر نمی‌کنند یا آنکه بر دل آنها قفل زده شده و راه نمی‌افتد).
پس تفکر و تدبر در قرآن، به ایجاد روح بصیرت و روشن بینی و زنده شدن و فعال شدن قدرت درک قلب و جان آدمی است.
در روایات نیز ثواب تدبّر در آیات قرآن، از قرائت آن بیشتر معرفی شده است: (لا خیر فی قرائة لیس فیها تدبر) [آگاه باشید که] خیری در تلاوت قرآن بدون تفکّر و ارزیابی آن وجود ندارد).(4)
اصولًا از مقایسه آیه 121 سوره بقره (الذین آتینا هم الکتاب یتلونه حق تلاوته اولئک یؤمنون به) و آیه 29 سوره (جن)- که هدف از نزول قرآن را بهره‌مندی و تدبر در آن می‌داند در می‌یابیم که (تلاوت راستین) در جریان تدبر در آیات است.
در این باره توجه به چند نکته، بایسته است:
1. الهی بودن قرآن بدون (تدبر در آن) معلوم نخواهد شد: (أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلافاً کَثِیراً)(5).
2. بدون تدبر در قرآن، نمی‌توان از ذخایر بی‌کران و پر خیر و برکت کلام خدا بهره‌ای جست
3. بدون تدبر نمی‌توان از ظلمت شک و تردید و سرگردانی نفاق، خود را رهانید و به ایمانی راسخ و استوار، دست یافت
4. بدون تدبّر عمق و مغز آیات را نمی‌توان دریافت و به حقایق شگفت و حیرت آورش پی برد
5. تدبّر کننده در قرآن با تمام وجود، در جای جای قرآن، حضور خدا را حس می‌کند و دل و جانش را از نور خدا سرشار می‌نماید.(6)
پی‌نوشت
(1) نحل (16)، آیه 44.
(2) یوسف (12)، آیه 108.
(3) محمد (47)، آیه 24.
(4) بحارالانوار، ج 92، ص 211.
(5) نساء (4)، آیه 82.
(6) تقی پور، ولی‌اللَّه، پژوهشی پیرامون تدبر بر قرآن، قم انتشارات اسوه، 1371، چاپ اول، ص 31.
- [سایر] تدبّر در قرآن چه اهمیتی دارد؟ و به واسطه تدبر، قرآن به چه زبانی با مردم سخن می‌گوید؟
- [سایر] لطفاً کلمات تعقل، تفکر و تدبر (اندیشیدن )را که در قرآن بدفعات ذکر شده تعریف کنید و وجه تمایز آنها را بفرمائید؟ و آیا این هر سه از عملکرد روح است و یا استقلال دارند؟
- [سایر] تدبر و تفکر در آیات چگونه است و یعنی چه؟ در صورتی که بعضی ها به طور کلی، معلوماتی نسبت به آیات ندارند تا در آن تدبّر و اندیشه نمایند؟
- [سایر] تفاوت تفسیر و تدبر چیست؟
- [سایر] آیا تفسیر و تدبر در قرآن مختص به ائمه است؟
- [سایر] روش تدبر و اندیشه در آیات قرآن چیست؟
- [سایر] از نظر امام خمینی تفاوت بین حوزه تفسیر قرآن با حوزه تدبّر در قرآن چیست؟
- [سایر] اگر فهم قرآن منحصراً در اختیار اهل بیت علیهمالسلام است چرا قرآن همگان را به تدبر در آیات دعوت می‌کند؟
- [سایر] تدبرو تفکر در قرآن یعنی چه؟
- [سایر] بسیار شنیده ایم که می گویند برای همه حتی برای کسانی که عربی نمی دانند قرآن خواندن ثواب دارد. یا برای کسانی که حتی سواد هم ندارند نگاه کردن به خطوط قرآن ثواب دارد با توجه به این که شما می گویید: قرآن کتاب زندگی است و اسلام دین تفکر و تدبر است، آیا چنین حرف هایی فریب مردم به منظور سوء استفاده از آنان نیست؟
- [امام خمینی] اگر معروف یا منکر از اموری باشد که شارع مقدس به آن اهمیت زیاد میدهد مثل اصول دین یا مذهب و حفظ قرآن مجید و حفظ عقاید مسلمانان یا احکام ضروریه، باید ملاحظه اهمیت شود، و مجرد ضرر، موجب واجب نبودن نمیشود، پس اگر توقف داشته باشد حفظ عقاید مسلمانان یا حفظ احکام ضروریه اسلام بر بذل جان و مال، واجب است بذل آن.
- [آیت الله مظاهری] اگر معروف یا منکر از اموری باشد که شارع مقدس به آن اهمیّت زیاد میدهد باید ملاحظه اهمیّت شود و مجرّد ضرر قابل توجّه موجب سقوط آن نمیشود.
- [آیت الله اردبیلی] اگر معروف یا منکر از اموری باشد که شارع مقدّس به آن اهمیّت زیاد میدهد، مثل اصول دین یا مذهب و حفظ قرآن مجید و حفظ عقاید مسلمانان یا احکام ضروری اسلام، باید ملاحظه این اهمیّت بشود و مجرّدِ خوف ضرر، موجب سقوط وجوب آن نمیشود؛ پس اگر حفظ عقاید مسلمانان یا حفظ احکام ضروری اسلام بر بذل جان و مال توقّف داشته باشد، بذل آن واجب است.
- [امام خمینی] لازم نیست در قرار بیمه میزان خسارت تعیین شود پس اگر قرار بگذارند که هر مقدار خسارت وارد شد، جبران کنند صحیح است.
- [آیت الله جوادی آملی] .خیار غبن که مغبون میتواند معامله را به هم بزند , در صورتی است که تفاوت قیمت، مورد اهمیت باشد و مغبون از آن تفاوتِ مهم, آگاه نباشد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] به طور کلی در امر به معروف و نهی از منکر انسان باید با توجه به اهمیت معروف یا منکر در مقایسه با ضرر یا مؤونه ای که امر به معروف و نهی از منکر دارد اقدام کند که اگر اهمیت معروف یا منکر کمتر از ضرر و مؤونه امر به معروف و نهی از منکر باشد واجب نیست بلکه جایز نیست. و اگر اهمیت معروف و منکر بسیار زیادتر از ضرر و مؤونه نهی از منکر و امر به معروف باشد واجب است، هر چند ضرر زیادی داشته باشد و حتی اگر متوقف بر بذل جان و مال باشد.
- [آیت الله مظاهری] زن باید تمام بدن خود را از نامحرم بپوشاند، ولی نپوشانیدن صورت و کف دستها و روی آنها تا نرسیده به مچ، اگر شهوتانگیز یا فتنهانگیز و یا جالب نباشد، جائز است، گرچه پوشانیدن آنها برای یک زن با عفّت بسیار خوب است و بهخوبی از قرآن و روایات اهلبیت(سلاماللهعلیهم) و سیره آن بزرگواران استفاده می‌شود که روگرفتن زن، یک شعار اسلامی است و باید همه ما به شعارهای اسلامی و مذهبی اهمیّت خاصّی بدهیم.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگرخریدار قیمت جنس را نداند، یا در موقع معامله غفلت کند وجنس را گرانتر از قیمت معمولی آن بخرد، چنانچه به قدری گران خریده که مردم به آن اهمیّت میدهند، میتواند معامله را به هم بزند و نیز اگر فروشنده قیمت جنس را نداند یا موقع معامله غفلت کند وجنس را ارزانتر از قیمت آن بفروشد در صورتی که مردم به مقداری که ارزان فروخته اهمیّت بدهند، میتواند معامله را به هم بزند.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر خریدار قیمت جنس را نداند یا در موقع معامله غفلت کند و جنس را گرانتر از قیمت معمولی آن بخرد، چنانچه به قدری گران خریده که مردم به آن اهمیت میدهند، میتواند معامله را به هم بزند، و نیز اگر فروشنده قیمت جنس را نداند، یا موقع معامله غفلت کند و جنس را ارزانتر از قیمت آن بفروشد در صورتی که مردم به مقداری که ارزان فروخته اهمیت بدهند، میتواند معامله را به هم بزند.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر خریدار قیمت جنس را نداند؛ یا در موقع معامله غفلت کند و جنس را گرانتر از قیمت معمولی آن بخرد؛ چنانچه به قدری گران خریده که مردم به آن اهمیت می دهند؛ می تواند معامله را به هم بزند و نیز اگر فروشنده قیمت جنس را نداند؛ یا موقع معامله غفلت کند و جنس را ارزانتر از قیمت آن بفروشد؛ در صورتی که مردم به مقداری که ارزان فروخته اهمیت بدهند؛ می تواند معامله را به هم بزند.