منظور قرآن از هر نفسی چشنده مرگ است، چیست؟ نفس به چه گفته می شود؟ آیا منظور روح میباشد یا جسم انسان است؟

برای پاسخ به این سؤال، ابتدا به معانی و موارد استعمال (نفس) در لغت و آیات قرآن کریم اشاره می شود:
(کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ وَ نَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَةً وَ إِلَیْنا تُرْجَعُونَ )1.
1. کلمه (نفس) - آن طور که دقّت در موارد استعمالش افاده می کند - در اصل به معنای همان چیزی است که به آن اضافه می شود؛ پس (نفس الانسان) به معنای خود انسان و (نفس الشیء) به معنای خود شیء است و (نفس الحجر) به معنای همان حجر (سنگ) است. حتی در مورد خدای تعالی به همین منظور استعمال می شود هم چنان که فرمود:
(کَتَبَ عَلی نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ )2؛
(رحمت را بر خود واجب کرده است).
و نیز فرموده:
(وَ یُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ )3؛
(خدا شما را از خودش بیم می دهد).
2. بعد از معنای اصلی؛ استعمالش در شخص انسانی که موجودی مرکب از روح و بدن است شایع گشته و معنای جداگانه ای شده، که بدون اضافه هم استعمال می شود. مانند این آیه شریفه که می فرماید:
(هُوَ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها )4؛
(خدا آن کسی است که شما را از یک نفس (یک شخص) خلق کرده و همسر او را هم از او قرار داد).
و نیز مانند آیه:
(مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فِی الْأَرْضِ فَکَأَنَّما قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعاً وَ مَنْ أَحْیاها فَکَأَنَّما أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعاً )5؛
(هر کس بکُشد کسی را نه در برابر (قتل) کسی یا تبهکاری در زمین، مانند آن است که همگی مردم را بکشد).
3. (نفس) را در روح انسانی نیز به تنهایی استعمال کردند؛ چون آنچه مایه تشخّص شخصی انسانی است علم و حیات و قدرت است که آن هم قائم به روح آدمی است و این معنا در آیه شریفه:
(أَخْرِجُوا أَنْفُسَکُمُ الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ )6.
(برون دهید جان های خود را، امروز کیفر می شوید به عذاب خواری).
از آنچه گذشت این معنا روشن گردید که:
اولاً: مراد از نفس در جمله (کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ)7 انسان است - که استعمال دومی از استعمالات سه گانه این کلمه است - نه روح انسانی چون معهود کلام خدا نیست که نسبت موت را به روح انسانی داده باشد تا ما آیه را هم حمل به آن کنیم.
ثانیاً: آیه شریفه عمومیتش تنها در باره انسان ها است که شامل ملائکه و جن و سایر حیوانات نمی شود هر چند که بعضی از نامبردگان از قبیل جن و حیوان متصف به آن بشوند. و یکی از قرائنی که اختصاص آیه به انسان را میرساند جمله ای است که قبل از آن واقع شده و می فرماید: (وَ ما جَعَلْنا لِبَشَرٍ مِنْ قَبْلِکَ الْخُلْدَ )8 و نیز جمله ای است که بعد از آن واقع شده و می فرماید: (وَ نَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَةً )9 چون قبل و بعد آیه، سخن از انسان است.
پی نوشت:
1. انبیاء 21، آیه 35.
2. انعام 6، آیه 12.
3. آل عمران 3، آیه 28.
4. اعراف 7، آیه 189.
5. مائده 5، آیه 32.
6. انعام 6، آیه 93.
7. آل عمران 3، آیه 185؛ انبیاء (21)، آیه 35.
8. انبیاء 21، آیه 34.
9. انبیاء 21، آیه 35.
منبع: www.porseman.org