روایات در باره عصمت اهل بیت علیهم السلام چه می گویند؟ به طور کلّی این مسئله در روایات چگونه بررسی شده است؟

بیان عصمت اهل بیت علیهم السلام، در کنار دیگر فضایل آنها، بخش معظمی از سیره و روایات پیامبر صلی الله علیه و آله را تشکیل می دهد. این روایات به وفور در منابع حدیثی شیعه و سنّی یافت شود. از امامان اهل بیت علیهم السلام نیز روایات فراوانی در این باره رسیده است.
اکنون به بیان چند نمونه از روایات پیامبر صلی الله علیه و آله و برخی از امامان علیهم السلام بسنده می کنیم:
حدیث ثقلین
حدیث و به تعبیر دیگر احادیث ثقلین از روایات متواتر و مورد اتفاق شیعه و سنّی است.1 در صحیح مسلم آمده است پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای مردم همانا من بشری هستم که نزدیک است پیک الهی مرا رسد و دعوت حق را اجابت کنم، پس در میان شما دو چیز گران بها می گذارم: (اول آنها کتاب خدا و دیگری اهل بیتم)2.
در مسند احمد حنبل است: (همانا من در میان شما دو جانشین قرار می دهم که یکی عظیم تر از دیگری است: کتاب خدا، ریسمان کشیده شده ما بین آسمان و زمین و عترت خود یعنی اهل بیتم. این دو از یکدیگر جدایی ناپذیرند تا در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند).3
در کنزالعمّال چنین آمده: (انّی تارک فیکم الثّقلین ما ان تمسّکتم بهما لن تضلّوا بعدی، کتاب اللّه و عترتی و انّهما لن یفترقا حتّی یردا علیّ الحوض)4.
در سنن ترمذی از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده است: (ای مردم در میان شما چیزی می گذارم که اگر به آن تمسّک کنید هرگز گمراه نخواهید شد و آن عبارت است از: کتاب خدا و عترتم).5
قراردادن قرآن و اهل بیت در کنار یکدیگر و تأکید بر لزوم پیروی و انفکاک ناپذیری آن دو آشکارا بر عصمت اهل بیت دلالت دارد؛ چرا که قرآن کتاب معصوم خداست و ابتلا به هر گناه و آلودگی، انفکاک و جدایی از قرآن می باشد و هماهنگی و انطباق کامل با کتاب معصوم الهی مساوی با عصمت است. دلالت حدیث ثقلین بر عصمت چنان گویا است که برخی از عالمان اهل سنّت نیز بر آن اعتراف دارند.6
استاد توفیق ابوعلم نویسنده و دانشمند مصری می نویسد: (پیامبر صلی الله علیه و آله اهل بیت خود را به کتاب عزیز خداوند مقرون ساخته است. کتابی که هرگز در او باطل نفوذ نخواهد کرد و هرگز از یکدیگر جدا نخواهند شد. واضح است که صدور هر نوع مخالفت با احکام دین افتراق و جدایی از قرآن محسوب می گردد؛ در حالی که پیامبر خبر از عدم جدایی این دو داده است. از همین رو حدیث دلالتی آشکار بر عصمت اهل بیت دارد و پیامبر که این حدیث را در مواقف بسیاری ذکر کرده در پی این هدف است که امّت خود را صیانت کرده و آنان را سفارش به استقامت بر تمسّک به این دو نموده تا در امور مختلف اعم از اعتقادات و فروع به ضلالت و گمراهی گرفتار نشوند).7
آیه اللّه مکارم شیرازی نیز بر آن است که: (اهل بیت معصومند زیرا جدایی ناپذیر بودن آنها از قرآن از یک سو و لزوم پیروی بی قید و شرط از آنان از سوی دیگر، دلیل روشنی بر معصوم بودن آنها از خطا و اشتباه و گناه است. چرا که اگر آنها گناه یا خطایی داشتند از قرآن جدا می شدند و پیروی از آنان مسلمانان را از ضلالت و گمراهی بیمه نمی کرد و این که می فرماید با پیروی از آنان در برابر گمراهی ها مصونیت دارید دلیل روشنی بر عصمت آنهاست).8
دیگر احادیث
ابن عبّاس از پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: (انا و علی و الحسن و الحسین و تسعة من ولد الحسین مطهرون و معصومون)9؛ (من و علی و حسن و حسین و نه [امام] از نسل حسین پیراسته و معصومیم).
پیامبر صلی الله علیه و آله در روایت دیگر در وصف علی علیه السلام و امامان علیهم السلام از نسل وی فرمود: (فانّهم خِیرة اللّه عزّ و جلّ و صفوته و هم المعصومون من کلّ ذنب و خطیئة)10؛ (به درستی که آنها برگزیدگان خدای عزّ و جلّ اند و از هر گناه و خطایی معصوم اند).
پیامبر صلی الله علیه و آله هم چنین از دو فرشته کاتب نامه اعمال علی علیه السلام خبر می دهد که هیچ گناهی از آن حضرت 11.
1. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در مورد امیرالمؤمنین و فرزندان وی می فرمایند: (هم المعصومون من کلّ ذنب و خطیئة)12؛ (آنان از هرگونه گناه و خطایی معصوم می باشند).
2. امام علی علیه السلام در باب ویژگی ها و شرایط امام می فرمایند: (انّه معصوم من الذّنوب کلّها... لا یزلّ فی الفتیا و لا یخطی ء فی الجواب ولا یسهو و لا ینسی... و عدلوا عن اخذ الاحکام من اهلها ممّن فرض اللّه طاعتهم ممّن لا یزل ولا یخطی ء و لا ینسی)13؛ (امام از تمامی گناهان معصوم است... در بیان حکم لغزشی ندارد و در پاسخ، به خطا نمی رود. و از سهو و فراموشی دور است... ولی مردم از این که احکام الهی را از اهلش، یعنی: کسانی که خداوند اطاعتشان را واجب نموده و از لغزش و خطا و فراموشی در امان داشته فراگیرند؛ روی برتافتند).
3. نیز امام علی علیه السلام فرمودند: (انّه معصوم من الخطأ والزّلل والعمد و من الذّنوب کلّها صغیرها و کبیرها و لا یزّل ولا یخطأ و لا یلهو بشی ء من الامور الموبقة للدین)14؛ ([امام ]از خطا و لغزش و عمد و از تمامی گناهان کوچک و بزرگ معصوم است. لغزشی ندارد، مرتکب خطا نمی گردد و به آنچه ویرانگر دین است، سرگرم نمی شود).
امام سجّاد علیه السلام در گسست ناپذیری امامت و عصمت فرمود: (الامام منّا لا یکون الاّ معصوماً)15؛ (امامانی که از ما هستند همه معصوم اند).
امام صادق علیه السلام نیز شرط امامت را عدم ارتکاب گناه اعم از صغیره و کبیره هر چند با فرض توبه از آن ذکر می کند.
(لا تصلح الأمامة ممن قد ارتکب من المحارم شیئاً صغیراً کان اَوْ کبیراً و ان تاب منه بعد ذلک)16؛ (امامت شایسته کسی نیست که گناهی مرتکب شده، گناه کوچکی باشد یا بزرگ، حتّی اگر پس از آن توبه کرده باشد).
آن حضرت در توصیف پیامبران و اوصیا فرمود: (الانبیاء و اوصیاؤم لاذنوب لهم لانّهم معصومون مطهّرون)17.
(الامام المطهّر من الذّنوب المبرّا عن العیوب ... معدن القدس و الطّهارة و النسک و الزّهادة و نسل المطهّرة ... فهو معصوم مؤکد موفّق مسدَّد قد أمن من الخطایا و الزّلل و العثار یخصه اللّه بذلک لیکون حجّته علی عباده و شاهده علی خلقه)18؛ (امام از گناهان طاهر و از هر عیوب مبرّاست ... امام معدن قداست، پاکی، عبادت و زهد است. امام از نسل پاکان است ... او شخص معصوم مؤکد و موفّق از طرف الهی است که به تحقیق از خطایا و لغزش ها و گمراهی ها در امان است. این ویژگی را خداوند به وی اختصاص داده تا حجّت خدا بر بندگان و شاهد او بر خلقش باشد).
4. امام رضا علیه السلام در وصف امام می فرمایند: (هو معصوم مؤکد موفّق مسدّد قد امن الخطایا والزلل و العثار)19؛ ([امام] معصوم و برخوردار از تأییدات، توفیقات و راهنمایی های الهی بوده، از هر خطا و لغزشی در امان است).
5. در یکی از زیارات جامعه که از امام هادی علیه السلام نقل گردیده، خطاب به معصومین علیهم السلام چنین می خوانیم: (عصمکم اللّه من الذنوب و برأکم من العیوب و ائتَمنکم علی الغیوب... و طهرکم من الدنس و الزیغ و نزهکم من الزلل والخطأ)20؛ (خداوند شما را از گناهان معصوم قرار داد و از عیب و نقص مبرّا ساخت و بر امور غیبی امینتان نمود... شما را از آلودگی و انحراف پاک کرد و از لغزش و خطا پیراست).
6. علی بن ابیطالب علیه السلام، و دیگر اهل بیت علیهم السلام در بسیاری از روایات پیامبر صلی الله علیه و آلهبه عنوان محور حق، سنجه بازشناسی حق از باطل، کشتی نجات و... دانسته شده اند و این جز با عصمت سازگار نیست. از جمله روایات این است: (علی مع الحق والحق مع علی و لن یفترقا حتّی یردا علی الحوض یوم القیامة)21؛ (علی با حق و حق با علی است. آن دو از یکدیگر جدا نمی شوند تا در قیامت کنار حوض نزد من آیند).
پی نوشت:
1. در کتاب براهین اصول المعارف الالهیه و العقائد الحقه للامامیه، نگاشته: ابوطالب تجلیل 65 سند از منابع اهل سنت در رابطه با این حدیث ذکر شده است. بنگرید: صص 339-334.
2. صحیح مسلم، مسلم بن حجاج النیشابوری، ج 4، ص 116.
3. مسند، احمد بن حنبل، ج 4، ص 30.
4. کنز العمال، متقی هندی، ج 12، ص 98.
5. سنن ترمذی، الترمذی، ج 5، ص 328.
6. بنگرید: صواعق المحرقه، ابن حجر، ص 151 ؛ الامام الصادق علیه السلام، محمد ابوزهره، ص 260.
7. فاطمه الزهرا علیهاالسلام، توفیق ابوعلم، ترجمه: علی اکبر صادقی، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1360، ص 75.
8. پیام قرآن، مکارم شیرازی، ج 9، ص 75 و 76.
9. ینابیع المودة، ج 2، ص 316؛ فرائد السمطین، ج 2، ص 313، موسوعة الأمامة فی نصوص اهل السنة، ج 3، ص 279 ؛ بحارالانوار، ج 25، ص 201.
10. بحارالانوار، ج 25، ص 193.
11. همان، ص 193 و 194.
12. بحارالانوار، ج 36، ص 244.
13. همان، ج 17، صص 108 - 109.
14. همان، ج 65، ص 389.
15. بحارالانوار، ج 25، ص 199.
16. همان، ص 200.
17. بحارالانوار، ج 25، ص 199.
18. الکافی، ج 1، ص 200 و 202 و 203 ؛ عیون الاخبار الرضا، ج 2، ص 197 و 199، نقل با تلخیص.
19. الکافی، ج 1، صص 202 - 203 ؛ ر.ک: بحارالانوار، ج 25، صص 127 - 128.
20. بحارالانوار، ج 99، ص 150.
21. بحارالأنوار، ج10، ص 432.
منبع: www.porseman.org