در نگرش توحیدی ناب همه چیز از ناحیه خداوند است. اما الهی بودن مسئله به معنای اختیاری نبودن آن نیست. ظرفیت ها و قابلیت ها را می توان به دو دسته اختیاری و غیراختیاری تقسیم کرد و عصمت با هر دو گونه نسبت دارد. برای روشن تر شدن مطلب توجّه به چند نکته لازم است: الف. ظرفیت انسان ها، امر ثابت و تغییرناپذیری، مانند مقدار گنجایش ظروف مادی نیست. انسان در شرایط مختلف می تواند ظرفیت خود را بسط و توسعه داده یا محدود و کوچک سازد. برای مثال هر اندازه معلومات و درجات علمی انسان افزایش یابد، ظرفیت علمی او نیز افزون خواهد شد؛ و هر اندازه در برابر ناملایمات شکیبایی ورزد، شرح صدر بیشتری کسب می کند. ب. افزایش پذیری ظرفیت های انسان حدّ محدودی ندارد، بلکه انسان قابلیت دریافت همه کمالات امکانی را دارد. به عبارت دیگر خداوند نوع انسان را به گونه ای آفریده و شرایطی برای او مهیّا کرده که می تواند چنان تعالی یابد که هیچ فرشته مقرّبی بدان راه نیافته است. بنابراین به لحاظ نوعی، خداوند برترین ظرفیت های ممکن را در آفرینش انسان قرار داده است. ج. توسعه و تضییق ظرفیت ها از سویی ناشی از عوامل درونی و ارادی، یعنی تلاش ها و مجاهدت های خود فرد است. گاهی نیز عواملی مانند شرایط ژنتیکی، محیطی و تربیتی در ایجاد زمینه هایی برای گسترش ظرفیت ها و یا ایجاد موانع و دشوارسازی آن مؤثّر است. برای مثال بر اساس نظام علّت و معلول، که اصل تخلّف ناپذیر حاکم بر هستی است، اگر نطفه آدمی بَرساخته از ژن های برتر باشد، انسان متولّد شده از هوش و توانمندی بیشتر و لاجرم ظرفیت علمی بهتری برخورد خواهد شد. ولی اگر نطفه از سوی پدر معتاد یا الکلی باشد، چه بسا فرزند متولّد شده مشکلاتی از جهت توان مندی جسمی و ذهنی به همراه داشته و از ظرفیت های محدودتری برخوردار باشد. همچنین طهارت یا فساد اخلاقی والدین می تواند در شکل دهی به شخصیت فرزند و توسعه و تضییق ظرفیت صلاح یا فسادپذیری او مؤثر باشد. از همین رو معصومان همواره از دامان های پاک برخاسته و توسّط معلمان الهی تعلیم دیده اند. د. در میان عوامل پیش گفته آنچه اساسی ترین نقش را در تکوین شخصیت و تعیین ظرفیت های آدمی دارد کنش های اختیاری او و تلاش های مجدّانه او در جهت اطاعت، عبادت و دوری از شرک است. خداوند چنین کسانی را که با علم ازلی خود از پاکترین و فرمان بردارترین انسان ها یافته است ولادتشان را پاک گردانیده، بدن های آنها را بهترین بدن ها قرار داد. آنها را در پشت های مردان با فضیلت و رحم های پاک و نیالوده به کژی ها نگاه داشت و از میان ایشان پیامبران را برانگیخت.1 نتیجه آنکه: 1. در اصل همه ظرفیت ها و قابلیت ها بنیاد الهی دارد. 2. اراده الهی گزاف و بی دلیل نیست. خداوند آنچه شایسته هر موجود است را به او عنایت می کند. 3. الهی بودن بنیاد ظرفیت ها به معنای غیراختیاری بودن یا توسعه و تضییق ناپذیری اختیاری آنها نیست. 4. اساسی ترین نقش را، در بسط ظرفیت ها و شایستگی های انسان، اراده و کُنش اختیاری او دارد. پی نوشت: 1. ر.ک: بحارالانوار، ج 1، ص 170. منبع: www.porseman.org
آیا خداوند متعال ظرفیت انسان ها را برای کسب عصمت تعیین می کند یا خودشان آن را به دست می آورند؟
در نگرش توحیدی ناب همه چیز از ناحیه خداوند است. اما الهی بودن مسئله به معنای اختیاری نبودن آن نیست. ظرفیت ها و قابلیت ها را می توان به دو دسته اختیاری و غیراختیاری تقسیم کرد و عصمت با هر دو گونه نسبت دارد. برای روشن تر شدن مطلب توجّه به چند نکته لازم است:
الف. ظرفیت انسان ها، امر ثابت و تغییرناپذیری، مانند مقدار گنجایش ظروف مادی نیست. انسان در شرایط مختلف می تواند ظرفیت خود را بسط و توسعه داده یا محدود و کوچک سازد. برای مثال هر اندازه معلومات و درجات علمی انسان افزایش یابد، ظرفیت علمی او نیز افزون خواهد شد؛ و هر اندازه در برابر ناملایمات شکیبایی ورزد، شرح صدر بیشتری کسب می کند.
ب. افزایش پذیری ظرفیت های انسان حدّ محدودی ندارد، بلکه انسان قابلیت دریافت همه کمالات امکانی را دارد. به عبارت دیگر خداوند نوع انسان را به گونه ای آفریده و شرایطی برای او مهیّا کرده که می تواند چنان تعالی یابد که هیچ فرشته مقرّبی بدان راه نیافته است. بنابراین به لحاظ نوعی، خداوند برترین ظرفیت های ممکن را در آفرینش انسان قرار داده است.
ج. توسعه و تضییق ظرفیت ها از سویی ناشی از عوامل درونی و ارادی، یعنی تلاش ها و مجاهدت های خود فرد است. گاهی نیز عواملی مانند شرایط ژنتیکی، محیطی و تربیتی در ایجاد زمینه هایی برای گسترش ظرفیت ها و یا ایجاد موانع و دشوارسازی آن مؤثّر است. برای مثال بر اساس نظام علّت و معلول، که اصل تخلّف ناپذیر حاکم بر هستی است، اگر نطفه آدمی بَرساخته از ژن های برتر باشد، انسان متولّد شده از هوش و توانمندی بیشتر و لاجرم ظرفیت علمی بهتری برخورد خواهد شد. ولی اگر نطفه از سوی پدر معتاد یا الکلی باشد، چه بسا فرزند متولّد شده مشکلاتی از جهت توان مندی جسمی و ذهنی به همراه داشته و از ظرفیت های محدودتری برخوردار باشد. همچنین طهارت یا فساد اخلاقی والدین می تواند در شکل دهی به شخصیت فرزند و توسعه و تضییق ظرفیت صلاح یا فسادپذیری او مؤثر باشد. از همین رو معصومان همواره از دامان های پاک برخاسته و توسّط معلمان الهی تعلیم دیده اند.
د. در میان عوامل پیش گفته آنچه اساسی ترین نقش را در تکوین شخصیت و تعیین ظرفیت های آدمی دارد کنش های اختیاری او و تلاش های مجدّانه او در جهت اطاعت، عبادت و دوری از شرک است. خداوند چنین کسانی را که با علم ازلی خود از پاکترین و فرمان بردارترین انسان ها یافته است ولادتشان را پاک گردانیده، بدن های آنها را بهترین بدن ها قرار داد. آنها را در پشت های مردان با فضیلت و رحم های پاک و نیالوده به کژی ها نگاه داشت و از میان ایشان پیامبران را برانگیخت.1
نتیجه آنکه:
1. در اصل همه ظرفیت ها و قابلیت ها بنیاد الهی دارد.
2. اراده الهی گزاف و بی دلیل نیست. خداوند آنچه شایسته هر موجود است را به او عنایت می کند.
3. الهی بودن بنیاد ظرفیت ها به معنای غیراختیاری بودن یا توسعه و تضییق ناپذیری اختیاری آنها نیست.
4. اساسی ترین نقش را، در بسط ظرفیت ها و شایستگی های انسان، اراده و کُنش اختیاری او دارد.
پی نوشت:
1. ر.ک: بحارالانوار، ج 1، ص 170.
منبع: www.porseman.org
- [سایر] طبق نظر اینجانب که تنها خداوند متعال را معصوم می دانم، بفرمائید که ماهیت و نوع عصمت چیست؟
- [سایر] آیا انسان ظرفیت عشق به خداوند را دارد؟
- [سایر] آیا همه انسانها ظرفیت عدالت و عصمت را دارند؟
- [سایر] آیا پرستش خداوند متعال منافاتی با آزادی انسان دارد؟
- [سایر] ظرفیت وجودی هر فرد چه زمانی و چگونه تعیین می شود؟
- [آیت الله اردبیلی] آیا تعیین ابتدای سال خمسی به دست خود ماست؟ و کسی که ابتدای شروع به کار و کسب و درآمد خود را نمیداند، چه باید بکند؟
- [سایر] آیا همه ی انسان ها دارای استعداد و ظرفیت رشد هستند یا خیر؟
- [سایر] چه کار انجام دهیم تا خداوند متعال و ائمه اطهار علیهم السلام از دست ما راضی و از یاران امام زمان علیه السلام باشیم؟
- [آیت الله مظاهری] خداوند متعال در آیه شریفه می فرماید:
- [سایر] اگر مقام عصمت تفضلی است از ناحیه خداوند، اجر گناه نکردن یک معصوم و یک غیر معصوم چگونه تبیین میگردد؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] سجده کردن برای غیر خداوند متعال حرام میباشد و بعضی از مردم که مقابل قبر امامان پیشانی را به زمین میگذارند، اگر برای شکر خداوند متعال باشد اشکال ندارد وگرنه حرام است. مستحبات و مکروهات سجده
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . لازمه ایمان به خداوند متعال و ایمان به انبیاء عظام صلوات الله علیهم اجمعین و ایمان به احکام الهی آن است که شخص مؤمن، قلباً از منکر و معصیت خداوند متعال، منزجر باشد، و منکر را قلباً انکار کند.
- [آیت الله وحید خراسانی] سجده کردن برای غیر خداوند متعال حرام می باشد و بعضی از مردم که مقابل قبر امامان علیهم السلام پیشانی را بر زمین می گذارند اگر برای شکر خداوند متعال باشد اشکال ندارد وگرنه حرام است
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] سجده کردن برای غیر خداوند متعال حرام می باشد و بعضی از مردم عوام که مقابل قبر امامان پیشانی را به زمین می گذارند اگر برای شکر خداوند متعال باشد؛ اشکال ندارد و گرنه حرام است. مستحبات و مکروهات سجده:
- [امام خمینی] سجده کردن برای غیر خداوند متعال حرام میباشد و بعضی از مردم عوام که مقابل قبر امامان علیهم السلام پیشانی را به زمین می گذارند اگر برای شکر خداوند متعال باشد اشکال ندارد و گرنه حرام است.
- [آیت الله بروجردی] سجده کردن برای غیر خداوند متعال حرام میباشد و بعضی از مردم عوام که مقابل قبر امامان عَلَیْهمُالسَّلَام پیشانی را به زمین میگذارند، اگر برای شکر خداوند متعال باشد اشکال ندارد و گرنه حرام است.
- [آیت الله علوی گرگانی] سجده کردن برای غیر خداوند متعال حرام میباشد وبعضی از مردم عوام که مقابل امامان: پیشانی را به زمین میگذارند، اگر برای شکر خداوند متعال باشد، اشکال ندارد وگرنه حرام است.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . سجده کردن برای غیر خداوند متعال حرام می باشد. و بعضی از مردم که مقابل قبر ائمه: پیشانی را به زمین می گذارند، اگر برای شکر خداوند متعال باشد اشکال ندارد، و گرنه حرام است.
- [آیت الله سیستانی] سجده کردن برای غیر خداوند متعال حرام میباشد ، و بعضی از مردم عوام که مقابل قبر امامان علیهمالسلام پیشانی را به زمین میگذارند اگر برای شکر خداوند متعال باشد ، اشکال ندارد ، و گر نه مشکل است . مستحبّات و مکروهات سجده :
- [آیت الله مظاهری] خرجهایی را که انسان برای به دست آوردن فایده میکند مانند دلالی، اجاره مغازه، حقوق منشیها و مانند اینها، میتواند جزو مخارج کسب حساب نماید و خمس ندارد.