برای روشن شدن بحث در گام نخست، ناگزیر به بیان مقدمه ای هستیم.
مقدمه: پاسخ به سؤال مذکور متوقف بر تبیین کیفیت معاد است که آیا معاد جسمانی است و یا روحانی، در صورتی که معاد روحانی باشد مسأله ی استفاده و احتیاج انسان به وسایل مادی در سرای دیگر به کلی منتفی خواهد بود و اگر معاد جسمانی باشد، پای ابزارهای مادی نیز به میا ن کشیده می شود نفی کامل آنها پذیرفتنی نخواهد بود، البته در این صورت سخن درباره ی کیفیت و چگونگی این ابزارها، باب جدید از بحث را پیش روی ما می گشاید.
باید توجه داشت که نظریه ی مشهور میان علمای جهان اسلام اعم از اهل سنت و شیعیان مؤید معاد روحانی توأم با جسمانی است که بر طبق آن، نفس و روح انسان به همراه بدن ولی در سرای دیگر حاضر شده و هماهنگ با صفات و دستاوردهای دنیوی، مشمول نعمت های بهشتی و یا عذاب های تلخ دوزخی خواهد شد. از این روست که آیات قرآن کریم در مقام بیان اوصاف بهشت و دوزخ به دو دسته از نعمت ها و عذاب های مادی و معنوی اشاره می کند که متناسب با معاد جسمانی و روحانی انسان است (ر.ک: سبحانی، جعفر، منشور جاوید، ج 9، فصل هفتم و هشتم، مؤسسه امام صادق قم، 1369، چاپ اول).
از آنجا که سؤال پرسشگر محترم پیرامون بهشت است بحث را حول همین محور متمرکز می کنیم. خداوند متعال در برخی از آیات قرآن از لذت خشنودی خدا(توبه، آیه 72) و لقاء محبوب به عنوان برخی نعمت های روحانی بهشت نام می برد و در آیات فراوان دیگر نعمت های مادی و جسمانی بسیار دیگری را از قبیل باغ ها، جویبارها، تخت ها، میوه ها، خدمتکاران، قصرها، حوریان، لباس های فاخر و... بر می شمرد (الرحمن- واقعه) که بدون شک استفاده از این نعمت ها همراه با به کار بردن ابزارهای مادی خواهد بود اما باید توجه داشت که آن سرا با جهان کنونی تفاوت بسیار زیاد دارد و نحوه ی استفاده از ابزارهای مادی و کیفیت آنها نیز با وسایل کنونی بسیار متفاوت است که البته فهم قاصر ما از درک این امور عاجز است.
اینک از باب نمونه دو حدیث در این باره ذکر می کنیم که نشان دهنده تفاوت ها در استفاده از ابزارهای مادی در آن سراست.
پیامبر گرامی اسلام در تفسیر آیه ی بیست و یکم سوره ی واقعه (ولحم طیر مما یشتهون؛ و گوشت پرندگان از آنچه خوش دارند) فرمودند: (انک لتنظر الی الطیر فی الجنه فتشتهیه فیخربین ذلک مشویا؛ همانا تو نگاه می کنی به پرنده در بهشت و میل به خوردن آن پیدا می کنی همان حال بریان شده در نزد تو می افتد) (طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ج 19، ص 127، انتشارات اسماعیلیان قم).
همچنین در تفسیر مجمع البیان در ذیل آیه ی چهاردهم سوره ی الحاقه (و ذللت قطوفها تذلیلا؛ و میوه هایش برای چیدن رام است) می خوانیم که منظور از این آیه آن است که میوه های بهشتی مسخر آنها می شود و اخذ میوه هایش آنان است اگر بلند شود میوه به اندازه او بلند می شود و بالا می آید و اگر بنشیند میوه پایین می آید تا دستش برسد و اگر بخوابد پایین می آید تا دستش برسد(طبرسی، مجمع البیان، ج 10، ص 621، دارالمعرفه).
یکم. از نظر قرآن کریم و روایات اسلامی، همان طوری که اهل جهنم به تناسب بدی‌های‌شان سختی و عذابشان گوناگون است؛ اهل بهشت نیز به فراخور اعمال‌شان دارای درجات و کمالات مختلف‌اند. از این رو بهشت دارای مراتب و درجات متفاوت است:
(فأولئک لهم الدرجات العلی ؛ اهل ایمان و عمل صالح دارای درجات عالی هستند) (طه (20)، آیه 75.)
(والآخره اکبر درجات ؛ درجات آخرت و برتری‌هایش از این هم بیشتر است) (اسراء (17)، آیه 22.)
دوم. با عنایت به مطلب نخست، در بهشت نعمت‌های گوناگونی وجود دارد که اهل ایمان و عمل صالح از آن بهره‌مند می‌شوند. اما برترین و بهترین لذت‌ها، محبت و خشنودی خداوند متعال است. و به تعبیر دیگر هیچ لذتی در بهشت به درجه خشنودی و محبت الهی برای انسان بهشتی شادی بخش نیست و حتی لذتهای دیگر در پرتو این لذت ارزشمند می‌نماید. قرآن در آیات متعددی بدان اشاره میکند که در اینجا به ذکر یک آیه می‌پردازیم:
(وعد الله المؤمنین و المؤمنات جنات تجری من تحتها الانهار خالدین فیها و مساکن طیبة و جنات عدن و رضوان من الله اکبر ذلک هو الفوز العظیم ؛ خداوند به مردان و زنان با ایمان، باغ‌هایی از بهشت وعده داده که نهرها از زیر درختانش جاری است، جاودانه در آن خواهند ماند، و مسکن‌های پاکیزه ای در بهشت‌های جاویدان [نصیب آنان ساخته] و [خوشنودی] و رضای خدا [از همه اینها] برتر است و پیروزی بزرگ همین است) (توبه (9)، آیه 72.)
البته این لذت و رضوان الهی، از آنِ کسانی است که در دنیا همه اعمال خود را بر پایه رضای خداوند قرار داده باشند، یعنی، عبادات‌شان بر اصل حب و حمد الهی استوار شده باشد. چنان که در کلام نورانی امیر مؤمنان(ع) آمده است:
(ان قوما عبدوا الله رغبه فتلک عباده التجار، و ان قوما عبدوا الله رهبه فتلک عباده العبید، و ان قوما عبدوا الله شکرا فتلک عباده الاحرار)؛ (همانا گروهی خدا را به انگیزه بهشت می‌پرستند که این عبادت تاجران و سوداگران است، و گروهی نیز خدا را به جهت هراس و عذاب جهنم عبادت می‌کنند که این شیوه بردگان است، و نیز گروهی خدا را به خاطر شکر و سپاسش می‌پرستند که این شیوه عبادت آزادگان است) (نهج البلاغه، حکمت 237؛ اصول کافی، ج2، ص68، ح5.)
امام علی عبادت خود را از نوع گروه سوم می‌داند و میفرماید: (الهی ما عبدتک خوفا من عقابک و لا طمعا فی ثوابک و لکن وجدتک اهلا للعبادة فعبدتک)؛ (معبودا! هیچ گاه تو را به جهت ترس از عذاب و یا طمع به پاداش نپرستیدم؛ بلکه چون تو را شایسته عبادت یافتم، بندگی می‌کنم) (بحارالانوار، ج41، ص14.)
در روایات امامان معصوم نیز محبت و خشنودی خداوند به عنوان پاک‌ترین و زیباترین لذت اهل بهشت خوانده شده است. امیر مؤمنان(ع) در بیان علت آن میفرماید: اهل بهشت هنگامی که با نعمت‌های گوناگون در بهشت روبه رو می‌شوند، دل‌هایشان چنان از وجد و سرور افروخته می‌گردد که زبان به سپاس و شکر الهی می‌گشایند و همه آن نعمت‌ها را در برابر رضوان خداوند ناچیز می‌نگرند و هدف نهایی را در این می‌دانند که قرآن بازگو میفرماید: (و آخر دعویهم ان الحمد لله رب العالمین)؛ (و آخرین سخنان اهل بهشت این است که حمد مخصوص پروردگار عالمیان است) (یونس (10)، آیه، 10.)
امام سجاد(ع) نیز با تکیه بر بیان قرآن میفرماید: (خداوند به اهل بهشت در بهشت میفرماید: بهترین لذت برای شما، رضایت و محبت من است) (میزان الحکمه، ج1، ص433، باب 557، ح2613.)
نکته پایانی آنکه قرب الهی - که موجب رضا و رضوان عظیم خداوند است - در واقع بالاترین کمالی است که فطرت انسان در پی آن می‌رود. پس همان طوری که ارتباط با خدا در دنیا، زندگی آدمی را در همه ابعادش آرامش بخش میکند؛ در آخرت برترین آرزوها همین رضایت الهی است که هر نعمت دیگری در پرتو آن لذت آفرین خواهد بود. راه رسیدن به بهشت نیز چیزی جز کسب رضایت الهی از طریق اطاعت پروردگار و ترک معاصی نیست.
اما چنانچه منظور شما از نیکوکاران ، نیکوکاران غیر مسلمان باشند ، توجه به چند نکته ضروری است: الف) عوامل دخیل در بررسی و پاداش عمل در قیامت. ب) اقسام کافران و چگونگی محاکمه آنها در قیامت.
الف ) ارزش اعمال آدمیان به دو عامل بستگی دارد و فقدان هر یک از آنها عمل را فاقد ارزش می‌سازد. آن دو عامل عبارت است از:
1) حسن فعلی. یعنی نیکو بودن ذات عمل. مانند راستی ایثار و...
2) حسن فاعلی. یعنی انجام عمل بر اساس انگیزه‌ای نیکو و صالح. بنابراین نه تنها کافران بلکه اگر درمیان مسلمانان نیز کسی عمل بسیار خوبی را با انگیزه‌های نادرست انجام بدهد قابل تحسین و ستایش و پاداش نیست. مثلا اگر کسی نسبت به یتیمی خدمات بسیار ارزنده‌ای انجام دهد و سپس روشن شود که وی از این امور مقاصد نادرستی داشته نه تنها تمجید نمیشود بلکه چه بسا مورد ملامت و سرزنش نیز قرار گیرد. از طرف دیگر حسن فاعلی دایره وسیعی دارد و منحصر به انگیزه‌ها نیست. بلکه شامل ابعاد اعتقادی فرد نیز میشود.
بر این اساس اعمال کافران قبول نمیشود و هیچ منافاتی با عدل الهی نیز ندارد. زیرا آنان اولاً به خاطر انکار ربوبیت حضرت حق و یا سایر ضروریات و اصول دین، مستحق عقابند. ثانیا، آنان اعمال نیک را به قصد رضای الهی و اطاعت امر او به جا نیاورده‌اند تا استحقاق ثواب و پاداش الهی را داشته باشند. اما در عین حال خداوند کافرانی را که اعمال نیک انجام داده‌اند با لطف خود پاداش می‌دهد. بدین صورت که در دنیا برای آنان جبران میکند و پاداش دنیوی (مثل بهره‌مندی از سلامتی و سعه رزق و...) می‌دهد و یا از شدت عذاب اخروی آنها کاسته میشود. البته باید توجه داشت که کفار نیز اقسامی دارند از جمله:
1) کفاری که جاهل قاصرند و نتوانسته‌اند راه حقیقت و ایمان را - آن چنان که باید - دریابند و از همین رو در کفر خود فرومانده‌اند. این گروه در قرآن (مرجون لامر الله) معرفی شده‌اند و بعید نیست نسبت به اعمال صالح خود - در صورتی که با انگیزه‌های خائنانه همراه نباشد و مثلا بر اساس عواطف پاک انسانی و نوع دوستی باشد - به گونه‌ای متناسب حالشان پاداش داده شوند.
2) دسته دیگر معاندان و مکابران حق ستیزند. یعنی کسانی که راه حق برایشان آشکار بوده یا می‌توانستند به خوبی آن را باز شناسند و ایمان آورند ولی در برابر راه خدا از روی عمد و علم به مبارزه و پیکار برخاسته و بر گمراهی خود تعصب و لجاجت ورزیده‌اند. این گروه به کلی حسن فاعلی را از دست داده‌اند و گرفتار چنان ظلم عظیمی گشته‌اند که هیچ عمل نیکی برایشان سودمند نیست. از این رو قرآن مجید درباره آنان میفرماید: (فلانقیم لهم یوم القیامة وزنا؛ در قیامت برای آنان میزان سنجش کردار قرار نمی‌دهیم) کهف، آیه 105). زیرا وضع آنان بدتر از آن است که این اعمال جزئی برایشان سودمند افتد.
www.eporsesh.com
