همانگونه که نبوت درجاتی دارد ”وَلَقَدْ فَضّلْنا بَعْضَ النّبییّنَ عَلی بَعْضٍ“(1) و رسالت مراتبی ”تلک الرسل فضّلنا بعضهم علی بعض“(2) خلافت هم مراتب و درجاتی دارد. همه انسان‌های کامل خلیفه خدا هستند، همه انبیاء و مرسلین و اولیا، خلفای الهی‌اند، مؤمنین صالح هم خلیفه خدایند منتها تمام این‌ها اختلاف درجات دارند.
خلیفه خدا بودن یعنی این‌که انسان هر کاری که خدا می‌پسندد، از طرف خدا و به عنوان مظهر و آیت خدا انجام دهد. ذات اقدس اله فرمود: شما وقتی مال حلال پیدا کردید در انفاق کردن، خلیفه (جانشین) من باشید. بدانید که این مال از آن شما نیست، از من است. خداوند اصول مالکیت و روابط اقتصادی را در بین انسان‌ها پایه ریزی کرد یعنی هر کس چیزی را از راه حلال کسب کرد مال اوست اما نسبت به خدا این‌طور نیست، انسان نسبت به خدا مالک نمی‌شود، نمی‌تواند بگوید این چیز مال من است و مال خدا نیست. انسان فقط نسبت به اشخاص دیگر می‌تواند ادعای مالکیت کند و در مقابل خدا فقط امین و خلیفه است. لذا در قرآن فرمود ”واتُوهُمْ مِنْ مالِ اللّهِ الّذی اَتاکُم“(3) از مال خدا که به شما عطا کرده است انفاق کنید. با این‌که در قرآن مکرر سخن از (اَمْوالُکُم) است یا ”لِلرّجالِ نَصیبٌ مِمّا اکْتَسَبُوا ولِلِنّساءِ نَصیبٌ مِمّا اکْتَسَبْنَ“(4).
پس مقام خلافت مقامی است که هر انسان شایسته‌ای می‌تواند آن را عهده‌دار شود. البته خلافت درجات فراوانی دارد و هر مؤمنی به اندازه ایمان و عمل صالحش خلیفه و جانشین خداست.
(1) سوره اسراء، آیه 55.
(2) سوره بقره، آیه 253.
(3) سوره نور، آیه 33.
(4) سوره نساء، آیه 32.
( آیةالله جوادی آملی )
