آیا آیاتی در قرآن هست که اشاره مستقیم به امام زمان علیه السلام دارد؟

برای مشخص شدن پاسخ، نیاز به بیان مقدمه ای است:
از دو دسته آیات قرآن، می توان برای وجود حضرت ولی عصر (عج) و ظهور آن حضرت استفاده نمود: البته باید دانست که قرآن به صورت کلی سخن می گوید و برای تشریح و تفسیر آن باید به سراغ آگاهان از حقایق قرآنی معصومین (ع) رفت که (الراسخون فی العلم) (آل عمران7) هستند. به عبارت دیگر، وظیفه و مسئولیت روشنگری و بیان مقصود آیات قرآن به حجت های الهی واگذار شده است. (حدیث ثقلین، مستدرک حاکم، ج 3 ، ص 148، طبع دارالمعرفه، بیروت)
از دو دسته آیات قرآن، می توان برای وجود حضرت ولی عصر (عج) و ظهور آن حضرت استفاده نمود:
1 آیاتی که ضرورت وجود حجت الهی را در زمین بیان می کنند:
از نظر قرآن کریم، در طول تاریخ زندگی بشر، هیچ گاه زمین از حجت خدا خالی نبوده و خداوند برای هر امتی فردی مناسب را برگزیده تا انسان ها را در راه رسیدن به کمال مطلوب رهنمون باشند؛ چنان که خداوند سبحان فرمود: (إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ ۖ وَلِکُلِّ قَوْمٍ هَادٍ) (به درستی که تو بیم دهنده ای و برای هر جامعه راهنمایی هست. رعد/7)
پس همواره یک بیم دهنده و هدایتگر در جوامع انسانی حضور دارد که از جانب خدا برگزیده شده است. امام صادق(ع) در تفسیر آیه یاد شده فرمود: (در هر زمانی امامی از خاندان ما وجود دارد که مردم را به آنچه رسول الله آورده (دین اسلام) هدایت می کند). ((و فی کل زمان امام منا یهدیهم الی ما جاء به رسول الله (ص) ) (مجلسی، بحارالانوار، ج 23 ، ص 5)
از مجموع این آیه و روایت، ضرورت وجود حجت الهی به عنوان هدایت گر در هر عصر، به خوبی فهمیده می شود.
دلیل دیگر بر ضرورت وجود امام معصوم در جامعه این است که قرآن مبین و مفسر لازم دارد و به جز امام معصوم کسی به تمام معانی و خصوصیات آیات قرآن از محکمات و متشابهات آگاه نیست. پس به حکم عقل قطعی پس از رسول، امام معصوم لازم است. (بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین ، مخزن العرفان در تفسیرقران، ج 3، ص 39، توضیح آیه ی 44 ،نحل)
امامان معصوم (ع) مایه آرامش و امنیت هستی و واسطه فیض الهی اند و نعمات و برکات خداوند متعال به واسطه آنها و به یمن حضورشان به انسان ها داده می شود، که اگر لحظه ای برکت وجودشان نباشد، زمین اهلش را فرو می برد. ( در بحارالانوار، به مقوله ای لزوم وجود همیشگی رهبر آسمانی بر می خوریم. (مجلسی بحارالانوار، ج 23 ، ص 56)
اما این که مصداق این امام معصوم کیست و چه هویتی دارد،‌روایات فراوانی وارد شده که بیان می دارند این فرد امام مهدی (ع) فرزند امام حسن عسکری (ع) است و ... . ( ر.ک: صافی، لطف الله، منتخب الاثر؛ طبرسی نوری، میرزا حسین، النجم الثاقب؛ مجلسی بحارالانوار)
2 آیاتی که بشارت به حکومت صالحان و مومنان بر روی زمین می دهد:
بر اساس ده ها آیه از قرآن کریم موضوع ظهور حضرت مهدی (عج) قابل استناد است. تمرکز غالب این آیات بر بشارت به بندگان صالح و مستضعف برای بازستادن حق خود و رسیدن به قدرت و ایجاد یک حکومت واحد جهانی مبتنی بر حق و عدل و غلبه اسلام بر تمامی مکاتب و ادیان است. قرآن کریم از یک سو بیان می کند این بشارت در بعضی کتب آسمانی دیگر هم آمده است: (و همانا در زبور بعد از ذکر (تورات) نوشتیم که زمین را بندگان شایسته من به ارث خواهند برد). ((وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ) ، انبیاء /150)
از سوی دیگر این بشارت را به اراده خداوند استناد می دهد: (و خواستیم بر مستضعفان روی زمین منت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان گردانیم)(قصص/5) این آیات بشارت به ظهور می دهند که در تفسیر آنها روایات زیادی وجود دارد.
در آیه ای دیگر خداوند حکومت و جانشینی مومنان و صالحان را به عنوان (وعده ی الهی) بر بندگان با ایمان خود بیان می کند و امنیت و آرامش را مژده می دهد: (خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، وعده داده است که حتماً آنان را در این زمین جانشین (خود) قرار دهد و آن دینی را که بر ایشان پسندیده است، به سودشان مستقر کند و بیم شان را به امنیت مبدل گرداند تا مرا عبادت کنند و ... ). (نور 55)
روایات معصومان (ع) این آیه را بر حضرت حجت ولی عصر‌ (عج) و اصحاب او منطبق نموده اند. (رک: فرزی، محمدعلی، امید سبز، ص 34)
آیات متعددی در شان امام مهدی (عج) هست که امامان معصوم (ع) تفسیر، تاویل و تطبیق این آیات را بر وجود مقدس امام زمان (عج) و حکومت جهانی ان عدالت گستر بیان نموده اند . در زمینه ظهور و قیام آن حضرت و جامعه آرمانی مهدوی، می ‌توان توصیفات و اشارات زیر را از قرآن به دست آورد :
1. غلبه نهایی حقّ بر باطل و شکست جبهه کفر و فساد و نفاق(1) ؛
2. جانشینی و خلافت مستضعفان بر روی زمین و حاکمیت صالحان و نیکان(2) ؛
3. گسترش و فراگیری دین حقّ در برهه ‌ای خاص از زمان(3) ؛
4. از آن روز موعود، تحت عناوین ایام اللّه(15)، وقت معلوم(4)، روز نصرت و پیروزی(5) و طلوع فجر و سلامتی(6) و... یاد شده است ؛
5. در آیاتی از آن حضرت با نام‌ های نعمت باطنی(7)، بقیة اللّه(8)، کلمه باقیه(9)، اولی الامر(10) ؛ مهتدون(11) (مهدی) ؛ اقامه کننده نماز(12)، مضطرّ(13)، جنب اللَّه(14)، حزب اللَّه(15)، فجر(16)، (نهار اذا تجلی)(17) و... نام برده است.
6. خداوند، [با مهدی موعود]، نور خود را کامل می‌ کند(18) ؛
7. در آن عصر، زمین بعد از مرگش، زنده می‌ شود(19) ؛
8. او منصور از جانب خدا و انتقام گیرنده از دشمنان است(20) ؛
9. زمین، به نور پروردگار، روشن خواهد شد(21) ؛
10. در روز پیروزی، ایمان آوردن کافران، سودی به حالشان نخواهد داشت(22) ؛
11. هر چه در روی زمین است، تسلیم و مطاع او خواهند شد(23) ؛
12. حضرت مهدی (یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشاءُ) است(24) ؛
13. او تأمین کننده امنیت و آرامش در روی زمین است(25).

برای توضیح بیشتر به چند آیه به طور خلاصه اشاره می شود:
خداوند در سوره نور می فرماید:
(وَعَدَاللهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصّالحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّنَّهُمْ فی الاَرْضِ کَما اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الِّذی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ اَمْناً یَعْبُدُونَنی لا یُشْرِکُونَ بی شَیْئاً وَ مَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَاٌولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ)؛(26)([خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده ‌اند وعده داده که آنها را به یقین خلیفه روی زمین کند، آن گونه که پیشینیان آنها را خلافت (روی زمین) بخشید، و دین و آیینی را که برای آنها پسندیده است پا برجا و ریشه دار سازد ، و بیم و ترس آنها را به آرامش و امنّیت مبدّل کند، آن چنان می‌ شود که تنها مرا می‌پرستند ، و چیزی را شریک من نخواهند کرد، و کسانی که بعد از آن کافر شوند آنها فاسقند]). در این آیه با صراحت به مؤمنان صالح بشارت داده شده است که سرانجام حکومت روی زمین را در دست خواهند گرفت ، و دین اسلام فراگیر خواهد شد، و ناامنی ها و وحشت ها به آرامش و امنّیت مبدّل می ‌گردد، شرک از سراسر جهان برچیده می ‌شود ، و بندگان خدا با آزادی به پرستش خدای یگانه ادامه می‌ دهند ، و نسبت به همگان اتمام حجت می ‌شود، به گونه‌ ای که اگر کسی بعد از آن بخواهد راه کفر را بپوید، مقصر و فاسق خواهد بود. (مخصوصاً در بخش آخر آیه دقت کنید). گرچه این امور مهم که مورد وعده الهی بوده است در عصر پیامبر اکرم (ص) و زمان های بعد از آن در مقیاس نسبتاً وسیعی برای مسلمین جهان تحقق یافت و اسلام که روزی در چنگال دشمنان چنان گرفتار بود که مجال کمترین ظهور و بروزی به آن نمی‌ دادند، و مسلمانان دائماً در ترس و وحشت به سر می‌ بردند، سرانجام نه فقط شبه جزیره عرب، بلکه بخش های عظیمی از جهان را فرا گرفت و دشمنان در تمام جبهه‌ ها شکست خوردند؛ ولی با این حال حکومت جهانی اسلام که سراسر دنیا را فرا گیرد و شرک و بت‌پرستی را به کلی ریشه کن سازد، و امنیّت و آرامش و آزادی و توحید خالص را همه جا گسترش دهد، هنوز تحقق نیافته است. پس باید در انتظار تحقق آن بود. این امر مطابق روایت متواتره در عصر قیام مهدی(ع) تحقق خواهد یافت، بنابراین یکی از مصادیق این آیه در عصر پیامبر اکرم (ص) و اعصار مقارن آن حاصل شد و شکل وسیع ترش در عصر قیام مهدی (ع) خواهد بود و این دو با هم منافاتی ندارد، و این وعده در هر دو مرحله باید تحقق یابد ( پیام قرآن ج 9، حضرت آیت الله مکارم شیرازی).

همچنین در قرآن می ‌فرماید: (وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّّّ الارْضَ یَرِثُها عِبادیَ الصّالِحُونَ)(27) که مفاد ظاهر آن این است که: (و هر آینه ما در زبور بعد از ذکر نوشتیم که البته بندگان صالح من وارث زمین می‌ گردند). این آیه از بشارت حتمی الهی خبر می‌ دهد که شایستگان و صلحاء، وارث زمین و صاحب آن می ‌شوند و چون در آیات قبل از این آیه از زمین خاصی سخنی به میان نیامده است لذا الف و لام (الأرض)، الف و لام عهد نخواهد بود چون ظاهر این است که مراد تمام زمین است. بنابر این، آیه خبر از روزگاری می‌ دهد که زمین و اداره آن در همة قاره‌ ها و همة مناطق و معادن آن در اختیار بندگان شایسته خدا در آید، چنان که در آیات دیگر نیز همین وعده را فرموده است. مانند آیه: (وَ نُریدَ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ اسْتَضْفِوُا فِی الْأَرْضِ وَ َنْجَعَلَهُمْ أَئِمَّهً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثینَ؛(قصص/5) و اراده کرده ‌ایم که بر کسانی که در زمین ضعیف و ذلیل نگه داشته شده ‌اند منت گذارده و آنان را پیشوایان و وارثان زمین گردانیم)و... .

برای مطالعه بیشتر ر.ک:
مهدویت(پیش از ظهور)، رحیم کارگر (نشر معارف).

پی نوشتها:
1) ر.ک: اسراء (17)، آیه 81.
2) قصص (28)، آیه 5، انبیاء (21)، آیه 105.
3) توبه (9)، آیه 23.
4) ر.ک: جاثیه (45)، آیه 14، ابراهیم (14)، آیه 5.
5) ر.ک: حجر (15)، آیات 36-38.
6) عنکبوت (29)، آیه 10.
7) قدر (97)، آیه 50.
8) لقمان (31)، آیه 20.
9) هود (11)، آیه 86.
10) زخرف (43)، آیه 28.
11) نساء (4)، آیه 59.
12) بقره (2)، آیه 9.
13) حج (22)، آیه 41.
14) نمل (27)، آیه 62.
15) زمر (39)، آیه 56.
16) مجادله (58)، آیه 22.
17) فجر (89)، آیه 1.
18) لیل (92)، آیه 2.
19) صف (61)، آیه 8.
20) حدید (57)، آیه 17.
21) شوری (42)، آیه 41.
22) زمر (39)، آیه 69.
23) سجده (32)، آیه 29.
24) آل عمران (3)، آیه 8.
25) نور (24)، آیه 35.
26) همان، آیه 55.
27) انبیاء (21)، آیه 105.