حکما می‌گویند: وجود، حیات، علم، قدرت، رحمت و سایر کمالات از مبدا فیاض بر موجودات پایین نمی‌رسید مگر آن که در مرتبه سابق، بر موجود اشرف رسیده باشد. همانند چراغی که نزد ما روشن است، ابتدا مکانی که نزدیک به اوست روشن میشود، سپس دورتر از آن استفاده می‌کند و ... .
در امور غیر حسی از قبیل وجود و حیات و علم و قدرت و تمام کمالات که از ذات اقدس الهی تراوش نموده و بر ماهیات امکانی تجلی می‌یابد، در ابتدا ماهیاتی بهره‌مند می‌شوند که در رتبه، اشرف و اقدم از سایر ماهیات هستند.
علامه طباطبایی رحمة الله علیه می‌گوید: (معنا و مفهوم قاعده امکان اشرف آن است که ممکن اشرف باید در مراتب وجود اقدم از ممکن اخس باشد، لذا باید ممکنی که اشرف از اوست قبل از او موجود باشد ...).
ملاصدرا در استدلال بر این قاعده می‌گوید: (اگر ممکن اخس از طرف خداوند موجود شد باید قبل از او ممکن اشرف موجود باشد وگرنه در صورت تحقق، هم زمانی اشرف و اخس لازم می‌آید که دو چیز در یک مرتبه برای یک ذات از یک جهت از واجب لذاته صادر شود، که محال است. و در صورتی که موجود اشرف بعد از موجود اخس و به واسطه موجود شود لازم می‌آید که معلول، اشرف از علت و اقدم از او باشد، که این نیز محال است ...).(1)
می‌دانیم که انسان، اشرف مخلوقات است، زیرا او اشرف از حیوان و حیوان اشرف از گیاه و گیاه اشرف از جماد است. و به حکم قاعده امکان اشرف، محال است وجود از مبدا فیاض به جماد برسد قبل از آن که در رتبه سابق، به حیوان رسیده باشد، و همچنین به حیوان برسد قبل از آن که در رتبه سابق به انسان رسیده باشد. و نیز محال است که وجود، حیات، علم، قدرت و جمال و جلال و ... از مبدا فیاض بر افراد انسان برسد. قبل از آن که این کمالات به انسان کاملی که حجت خدا روی زمین است رسیده باشد.
بنا بر این قاعده، مادامی که فردی از افراد بشر در خارج موجود است باید فردی به نام انسان کامل که از او به حجت خدا تعبیر میشود روی زمین موجود باشد.
کلینی به سندش از امام صادق علیه السلام نقل کرده که حضرت فرمود: (الحجة قبل الخلق و مع الخلق و بعد الخلق(2)؛ حجت قبل از خلق و با خلق و بعد از خلق خواهد بود.)
و نیز می فرماید: (لو لم یبق فی الارض الا اثنان ، لکان احدهما الحجة(3)؛ اگر در روی زمین جز دو نفر کسی نباشد، حتما یکی از آن دو امام خواهد بود.)
پی‌نوشت‌ها:
1- نهایة الحکمة، ص 319 و 320.
2- کافی، ج 1، ص 177، ح 4.
3- کافی، ج 1، ص 179، ح 1.
منبع: موعود شناسی و پاسخ به شبهات، علی اصغر رضوانی، انتشارات مسجد مقدس جمکران
