احادیثی درباره غیبت امام زمان (عج) و وظایف منتظران در عصر غیبت بیان نمایید.

امام مهدی علیه السلام در کلام پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:
(طوبی‌ لِمَن لَقِیهُ، و طوبی‌ لِمَن أحَبَّهُ، و طوبی‌ لِمَن قالَ بِهِ(1)؛ خوشا به حال کسی که مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را دیدار کند، خوشا به حال کسی که او را دوست داشته باشد و خوشا به حال کسی که قائل به امامت وی باشد.)

هم‌چنین فرمودند:
(اَلمَهدیُّ طاووسُ أهلِ الجَنَّةِ(2)؛ مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف طاووس بهشتیان است.)

و نیز فرمودند:
(خَرُجُ أناسٌ مِنَ الْمَشرِقِ فَیُوَطَّؤُونَ لِلْمَهْدِیِّ سُلطانَهُ(3)؛ مردمی از مشرق زمین قیام می‌‌کنند و زمینه حکومت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را فراهم‌ می‌‌سازند.)

امام مهدی علیه السلام در کلام امام علی علیه السلام
همه امامان از سویدای دل، آرزوی دیدار آن خورشید جهان افروز را داشتند و هر کدام به نوعی از عشق درونی پرده برداشتند. اصبغ بن نباته گوید:
روزی محضر مقدس امیرمؤمنان علیه السلام شرفیاب شدم، دیدم در دریای فکر غوطه‌‌ور است و با انگشت مبارکش بر زمین می‌‌زند. عرض کردم: ای امیرمؤمنان! چه‌ شده، شما را اندیشناک می‌‌بینم؟ با انگشت مبارکتان بر زمین می‌‌زنید، مگر به آب و گل علاقه‌‌مند شده‌‌اید؟ حضرت علی علیه السلام فرمودند:
(نه، هرگز. به خدا سوگند حتی یک روز هم به این خاک و گل علاقه‌‌مند نشدم، ولی داشتم فکر می‌‌کردم درباره مولودی که از نسل من به دنیا خواهد آمد. او یازدهمین فرزند من است، او همان مهدی است که زمین را پر از عدل و داد کند، آنچنان‌ که پر از جور و ستم شده است. برای او دوران غیبت هست. در آن ایام اقوامی از راه حق منحرف می‌‌شوند و اقوام دیگری به راه راست هدایت می‌‌گردند.)(4)

امام مهدی علیه السلام در کلام امام حسن علیه السلام
امام حسن مجتبی علیه السلام پس از تشریح حکومت شکوهمند آن حضرت، می‌‌فرمایند:
(خوشا به حال آنان که روزگار همایونش را درک کنند و از اوامرش اطاعت ‌نمایند.)(5)

امام مهدی علیه السلام در کلام امام حسین علیه السلام
سالار شهیدان حضرت امام حسین علیه السلام که همواره به یاد منتقم خون خود و خون دیگر مظلومان در راستای تاریخ بوده و به هنگام ترسیم قیام جهانی، آن حضرت از او به عنوان (اَلْمُوتُوُر بِأبیه) تعبیر می‌‌کردند که به معنای صاحب خون و انتقام گیرنده است.(6)

امام مهدی علیه السلام در کلام امام زین العابدین علیه السلام
امام سجاد علیه السلام در خطبه معروف خود در مجلس یزید، ویژگی‌‌های خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام را برمی‌‌شمارد و می‌فرمایند: (خداوند به ما علم، حلم، سخاوت، شجاعت و محبت در دل مؤمنان عطا کرده، رسول خدا از ماست، وصی او از ماست، سرور شهیدان حمزه سیدالشهدا ازماست. جعفر طیار و دو سبط امت از ماست و آن مهدی که دجّال را می‌‌کشد از ماست.)(7)

امام مهدی علیه السلام در کلام امام محمد باقر علیه السلام
امام باقر علیه السلام در مقام ابراز اشتیاق به دیدار آن حضرت می‌‌فرمایند:
(و یا طُوبی‌ مَن أدرکَه؛ خوشا به حال آن که او را درک کند.)(7)

این امام همام خطاب به (امّ هانی) می‌‌فرمایند:
(فَإن اَدْرَکتَ زمانَهُ قَرّتْ عَیْنُکِ؛ اگر زمان او را درک کنی دیدگانت روشن ‌می‌‌گردد.)(8)

امام مهدی علیه السلام در کلام امام صادق علیه السلام
امام صادق علیه السلام فرمودند:
(لَوْ اَدرَکتُهُ لَخَدمْته أیّام حَیاتی؛ اگر من زمان او را درک می‌‌کردم همه عمر دامن خدمت به کمر می‌بستم.)(9)

این تعبیر بسیار بلندی است که از طرفی حاکی از عظمت فوق‌‌العاده حضرت بقیة الله ارواحنا فداه است و از سوی دیگر، بیانگر نهایت عشق و علاقه امام صادق علیه السلام به ششمین فرزند دلبند خویش است.

امام مهدی علیه السلام در کلام امام کاظم علیه السلام
امام کاظم علیه السلام درباره غیبت امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف خطاب به برادر بزرگوارش علی بن جعفر می‌‌فرمایند:
(إنّما هِی مِحنَة مِنَ اللّه عزّوجل اِمْتَحَن بِها خَلقَهُ(10)؛ آن یک آزمایش الهی است که خداوند متعال بندگانش را به این وسیله آزموده است.)

امام مهدی علیه السلام در کلام امام رضا علیه السلام
امام رضا علیه السلام از برپایی ترازوی عدل آن حضرت یاد کرده و می‌‌فرمایند:
(إذا خَرَجَ أشْرَقَتِ الأرضُ بنورِرَبّها وَوَضَعَ میزانَ الْعَدلِ بَینَ النّاسِ فَلایَظْلِمُ أحَدٌ أحَداً(11)؛ هنگامی که حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ظهور کند، زمین به نور پروردگارش روشن‌ می‌‌شود و ترازوی عدالت را در میان مردم می‌‌گذارد و هیچ کس به دیگری ستم نمی‌‌کند.)

امام مهدی علیه السلام در کلام امام جواد علیه السلام
حضرت امام جواد علیه السلام در چهار سالگی به شدّت در غم و اندوه غوطه‌‌ور شده، پدربزرگوارش از سبب همّ و غمش می‌‌پرسد. از مصیبت‌‌های اهل بیت و انتقام آن در عصر ظهور یاد می‌‌کند.(12) آن وجود نازنین می‌‌فرمایند:
(فَإذا دَخَلَ الْمَدینَةَ أخْرَجَ اللّاتَ و العُزّی فَأَحْرَقَهُما(13)؛ چون وارد مدینه منوّره بشود، آن دو بت پلید قریش را از خاک بیرون می‌‌آورد و می‌‌سوزاند.)

امام مهدی علیه السلام در کلام امام هادی علیه السلام
امام هادی علیه السلام در زندان سامرا به یاد یوسف زهرا سلام الله علیها می‌‌فرمایند:
(روز سه شنبه به رسول خدا اختصاص دارد... روز پنج شنبه به پسرم حسن (امام حسن عسکری علیه السلام) و روز جمعه به فرزند پسرم (حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف)(14)

امام مهدی علیه السلام در کلام امام حسن عسکری علیه السلام
امام حسن عسکری علیه السلام نیز در دومین روز ولادت امام زمان علیه السلام که حکیمه خاتون گهواره را خالی دید و پرسید: سرور و مولایم چه شد؟ فرمودند:
(یا عَمَّة استودَعْناه الّذی استودَعْت أمّ موسی(15)؛ عمه جان! او را به خداوندی سپردیم که مادر حضرت موسی علیه السلام فرزندش را به او سپرد.)

امام مهدی علیه السلام از زبان خودشان
امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف که همواره از طولانی شدن دوران غیبت در سوز و گداز است و فرمان دعا برای تعجیل در امر فرج صادر می‌‌کند، در توقیع شریف می‌‌فرمایند:
(وَ أکثِروا الدُّعاءَ بِتَعْجیلِ الْفَرَجِ؛ فَإنَّ ذلِکَ فَرَجُکُم(16)؛ برای تعجیل در امر فرج فراوان دعا کنید که فرج شما نیز در آن است.)

ای منتظران! گنج نهان می‌‌آید
آرامش جان عاشقان می‌‌آید
بر بام سحر، طلایه داران ظهور
گفتند که صاحب الزّمان می‌‌آید(17)

دیدار در زمان غیبت حضرت مهدی علیه السلام
ملاقات با امام زمان علیه السلام در زمان غیبت به عنوان یک رزق معنوی با عنایت و توجه ایشان صورت می‌‌گیرد و صالحان، اولیا و وابستگان می‌‌توانند دیده به دیدار ایشان بگشایند، هرکسی به اندازه شایستگی خود به نوعی ایشان را می‌‌بیند. بعضی از مردم ممکن است ایشان را ببینند، اما نشناسند، دیگری می‌‌بیند و می‌‌شناسد، بعضی‌‌ها هم نمی‌‌توانند با چشم سر ببینند، باید چشم‌هایشان را روی هم بگذارند تا بتوانند تمثال ایشان را نظاره کنند. بعضی ممکن است ایشان را ببینند، اما فقط حس می‌‌کنند که این شخص از اهل بیت علیهم السلام است و نفهمند که خود آقاست، گاهی افراد بسیار معمولی و ساده محضر امام را درک می‌‌کنند، باید لیاقت حضور داشت. می‌‌گویند اویس قرنی هرگز پیامبر را ندید، اما چهره حضرت را به خوبی توصیف می‌‌کرد.
اما روایتی که می‌گوید مدعیان ملاقات را تکذیب کنید به نظر می‌‌رسد که منظور ترتیب اثر ندادن است نه دروغ، هیچ وقت نمی‌‌توانیم منکر ارتباط افرادی مانند سید بحرالعلوم با امام زمان علیه السلام شویم. روایت به این معناست که شما ترتیب اثر ندهید، اگر راست باشد فضیلتی است برای ملاقات کننده و اگر دروغ باشد وقتی شما اعتنا نکرده باشید، مفسده‌‌ای به‌‌بارنمی‌‌آورد، چرا که می‌‌بینیم و می‌‌دانیم بسیاری از کسانی که معتقد و علاقه‌‌مند به امام زمان علیه السلام بودند از این مسأله سوء استفاده‌‌ها کردند.
مرحوم حاج شیخ مرتضی حائری از قول پدرشان نقل می‌‌کنند که استاد ما مرحوم حاج سید محمد فشارکی در قضیه تنباکو بسیار به مرحوم میرزا فشار می‌‌آورد؛ یعنی از ایشان می‌‌خواستند که هرچه زودتر فتوای تحریم را اعلام کنند. یک ‌بار هم با کمال احترام از ایشان خواست که جدا از ارتباط استاد و شاگرد، حرفشان را بی‌‌پرده بزنند، بعد می‌‌گویند: من فکر می‌‌کنم شما از ناصرالدین شاه می‌‌ترسید که اقدامی نمی‌‌کنید، چون قضیه تنباکو مدتی ‌طول کشید. ظاهراً مرحوم میرزا در فکر هماهنگی با همه علمای بلاد بودند که یک وقت کسی خلاف نظر ایشان اقدامی نکند و فتوا نشکند. مرحوم‌ میرزا به مرحوم فشارکی فرمودند: من از چیزی نمی‌‌ترسم، اما می‌‌خواستم با نظر مبارک امام عمل کنم، برای همین سه روز روزه گرفتم و امروز رفتم در سرداب سامرا و این را آوردم. حالا معلوم نیست که منظورشان این بود که فتوا به دست‌خط امام بوده، یا ایشان املا فرموده‌‌اند و میرزا نوشته است.(18)

یکی از راه‌های ارتباط با امام، مسأله محبت است. حضرت علی علیه السلام می‌‌فرمایند:
(مَن أحَبّنا فَلْیَعْمَل بِعَمَلِنا(19)؛ کسی که ما را دوست دارد باید چون ما عمل نماید.)
ابتدا باید در راه و روش از امام پیروی کنیم و آن چه را که می‌‌فرماید مبنای کارهای روزمره خود قرار داده و با عمل نشان دهیم که از عاشقان و منتظران حقیقی او هستیم. پس از این که خود را اصلاح و از گناهان و پلیدی‌‌ها دوری گزیدیم، انتظار زیارت چهره زیبای حضرت دور از دسترش نیست.

وظایف شیعیان در عصر غیبت
یکی از وظایف شیعیان در عصر غیبت عمل به‌ این فرموده امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است:
(وَ أمّا الحَوادِثُ الواقِعَةُ فَارجِعُوا فیها إلی رُواةِ أحادیثنا فَإنَّهُم حُجَّتی عَلَیْکُمْ وَ أنا حُجَّةُ اللّهِ عَلَیْهِم.(20)
در هر مسأله‌‌ای باید سراغ علما و مراجع رفت، چرا که احترام به آنان، احترام به ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف است. ایجاد ارتباط با نایبان حضرت و تکریم و احترام این بزرگان، موجب بخشودگی گناهان می‌‌شود، زیرا احترام به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و اهل‌‌بیت علیهم السلام چنین ارمغانی را به همراه دارد. در سوره حجرات آمده است:
(إنَّ الذینَ یغضّون أصْواتهم عِنْد رَسُول الله أولئک الّذین امْتَحَن الله قُلُوبَهُم لِلتَّقوی لَهْم مَغْفِرةٌ و أجرٌ عَظیم(21)؛ کسانی که پیش پیامبر خدا صدایشان را فرو می‌‌کشند، همان کسانی هستند که خدا دل‌هایشان را برای پرهیزگاری امتحان کرده است، آنان را آمرزش و پاداشی بزرگ است.)
هرچند این آیه در مورد احترام به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است، اما احترام به ائمه اطهار علیهم السلام و مراجع هم به نوعی احترام و حرمت نهادن به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است. هرقدر که مراجعه به مراجع بیشتر باشد، در واقع، امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف مرکزیت و محوریت بیشتری در جامعه پیدا می‌‌کند.(22)
از سویی، احترام به مراجع - که امام علیه السلام آنان را نواب خود خوانده- زمینه‌‌ای است برای گردن نهادن در برابر حکومت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف.
سرباز امام زمان بودن سنخیت می‌‌خواهد، سنخیت و هماهنگی با امام در عدالت، تقوا و... در این راستا هم باید تمرین عملی داشت و هم تمرین فکری، اما تمرین عملی، باید عوام و خواص به عدل عادت کنند وگرنه تحمل حکومت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف بر آن‌ها سخت خواهد بود. مسلماً در زمان حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف هر کسی در مکان و جایگاه شایسته خود می‌‌نشیند، همه باید این نوع آمادگی را پیدا کنند، یعنی خودشان را به عدل و قسط بیارایند. این که می‌‌بینیم امام راحل فقط یک خانه کوچک در قم داشتند، معلوم می‌‌شود که ایشان خودشان را برای ظهور آماده کرده بودند. مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری با این که مبالغ زیادی از وجوه شرعی در اختیار داشتند، اما همیشه با همان عبای پاره سر درس حاضر می‌‌شدند، این یعنی همان تمرین عملی.
اما تمرین فکری، خواندنِ زیارت نامه‌‌هایی، مانند (جامعه کبیره)، (دعای ‌ندبه) و (عهدنامه) است. انتظار فرج یک تمرین فکری است. (أفضلُ أعمالِ أُمَّتی، انتظارُ الفَرَج مِن اللّه عزّوجلّ)، انتظار فرج باید همیشه شعار شیعه باشد؛ یعنی ماباید همواره یکدیگر را به انتظار و یادآوری فرج و ظهور امام دعوت کنیم. چرا پیشینیان ما روزهای جمعه با ادب و سلاح از شهر خارج می‌‌شدند. این یک کار نمادین و تمثیلی بود، برای این که یادشان نرود که فرج و ظهوری در راه است.(23)
از جمله تکالیف شیعیان در عصر غیبت تجدید عهد همه روزه به وحدانیت خدای رحمان، نبوت خاتم انبیا و ولایت ائمه هدی علیهم السلام است. تجدید عهد، تازه کردن بیعت، ارائه عقاید حقه به پیشگاه خدا، رسول و ائمه علیهم السلام، ستودن ایشان به پاکی و طهارت و درخواست پایداری و دوام عقاید از خداوند تعالی با کمال خضوع است. اگر انسان همواره خود را در محضر امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف ببیند، گرچه در ظاهر حضور امام نباشد، اما همیشه امام را دیده و او را متوجه امورات ظاهری و باطنی خود می‌‌داند. بنابراین، لازم است هر شب خدمت‌گزاری و جان‌نثاری خود را اعلام کند. در حقیقت، او مثل مأمور و مسافری است که مولایش دستورالعمل‌‌ها و تکالیف لازم را بدو اعلام کرده و او هر روز باید مطابق آن عمل کند، اما چنان‌چه مطابق خیالات و رأی خود عمل کند، به خطرات بزرگ گرفتار می‌‌شود.

پی‌نوشت‌ها:
1. بحارالانوار، ج 52، ص 309.
2. همان، ج 51، ص 105.
3. همان، ص 87.
4. شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج 1، ص 289.
5. سلیمان کامل، یوم الخلاص، ص 374.
6. عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج 1، ص 318.
7. شیخ عباس قمی، نفس المهموم، ص 285.
8. بحارالانوار، ج 51، ص 137.
9. کافی، ج 1، ص 276.
10. محمدابراهیم النعمانی، کتاب الغیبة، ص 245.
11. عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج 2، ص 360.
12. بحارالانوار، ج 52، ص 321.
13. البحرانی، حلیة الابرار فی فضائل محمد و آله الاطهار، ج 2، ص 598.
14. عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج 2، ص 383.
15. بحارالانوار، ج 51، ص 162.
16. شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص 292.
17. بحارالانوار، ج 52، ص 30.
18. میرهاشم میری.
19. محمد علی گرامی، موعود، شماره 4، ص 15.
20. بحارالانوار، ج 53، ص 181.
21. سوره حجرات (49)، آیه 3.
22. موعود، شماره سوم، ص 14.
23. همان.

منبع: سپیده امید، سید حسین اسحاقی، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما.