شرح پرسش: آن طور که گفته شده نزدیک ظهور اوضاع جامعه خیلی بد هست به صورتی که مردم از بی عدالتی در منازل خود هم در امان نیستند، از آن طرف میگوییم باید خودمان را جهت ظهور آماده کنیم؛ اگر چنین شود جوامع به سمت الهی شدن حرکت میکنند؟ جواب این تناقض چیست؟ پاسخ: باید گفت که پیرامون مفهوم و چیستی فراگیری ظلم و ستم دیدگاههایی مختلف مطرح است. که به برخی اشاره میکنیم: 1. فراگیری ظلم و ستم به معنای غالبیت: طبق این دیدگاه، در آستانه ظهور، ظلم و ستم در جهان غالب شده و چهره جهان، چهره ظلم و ستم خواهد بود که در کنار غالبیت ظلم و ستم، صلاح و رستگاری نیز در میان مردم مطرح میباشد. نکته قابل ذکر اینکه در روایات به فراگیری ظلم و ستم خبر داده شده نه فراگیری ظالم و ستمگر. با این نگاه، اگر در جهان یک ظالم بود و از او ظلمهای متعدد و متنوع سر زند و بقیه مردم، مظلوم و ستمدیده باشند، باز مصداق (ملئت ظلماً و جوراً) تحقق پیدا خواهد کرد. 2. فراگیری ظلم و ستم به معنای کامل و تمام است: این عده قائلند که فراگیری ظلم و ستم در جهان به طور کامل و تمام صورت میپذیرد و جهان به صورت یک پارچه پر از ظلم و ستم خواهد شد و از صلاح و رستگاری هیچ خبری نیست. البته دیدگاه صحیح همان دیدگاه اول است. اینک به نمونههایی از روایات که اشاره به ظلم و جور قبل از ظلم دارند اشاره مینماییم. پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)میفرمایند: (لاتقوم الساعة حتی یملک رجل من اهل بیتی، یواطئ اسمه اسمی، یملأ الارض عدلاً و قسطاً کما ملئت ظلما و جوراً)(اربلی، کشف الفقه فی معرفة الائمه، دارالکتاب الاسلامی، ج3، ص261) 2. امیرالمؤمنین(علیه السلام)میفرمایند: ( ... الحادی عشر من ولدی، هو المهدی الذی یملأ الارض عدلاً و قسطاً کما ملئت جوراً و ظلماً)(کلینی، الکافی، ج1، ص338). 3. امام حسین(علیه السلام)میفرمایند: (لولم یبق من الدنیا الایوم واحد لطول الله عزوجل ذلک الیوم حتی یخرج رجل من ولدی فیملأها عدلا و قسطاً کما ملئت جوراً و ظلماً؛ اگر از دنیا جز یک روز باقی نمانده باشد، خداوند آن روز را طولانی گرداند تا مردی از فرزندان من قیام کند و زمین را از عدل و داد پر کند پس از آن که از ستم و بیداد پر شده باشد).(صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج 1، ص318). از مجموع روایات رسیده نوعی همسانی میان واژگان عدل و داد و ظلم و جور دیده میشود. یعنی همان طوری که در جامعه بعد از ظهور، عدل و داد فراگیر و همه جانبه میشود، در جامعه قبل از ظهور نیز ظلم و جور فراگیر و همه جانبه خواهد شد، نه این که همه ظالم باشند. در نگاه ابتدایی و بدون تعمق چنین برداشت میشود که فراگیری ظلم و ستم پیش زمینه و از شرایط تحقق ظهور عدل و داد توسط امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)است و تا شرط تحقق پیدا نکند، محال است که مشروط تحقق پیدا کند. پس به خاطر تحقق مشروط که همان جامعه مهدوی و عدالت مهدوی است باید به دنبال تحقق پیش زمینههای آن که همان فراگیر شدن ظلم و جور است، رفت. اما با نگاه ژرفتر و دقیق تر معلوم خواهد شد که اصل این نظریه و تفکر غلط است و حاکی از سوء برداشت و یا عدم اطلاع کافی از فرهنگ و تعالیم روح بخش اسلام است. اثبات این مدعا بدین گونه است: 1. فراگیری ظلم و ستم شرط ظهور نیست: باید گفت که شرط برای مشروط نقش فاعل و موجد خواهد داشت؛ یعنی تحقق مشروط مرهون تحقق شرط میباشد (تا شرط رخ ندهد، مشروط اتفاق نمیافتد). با توجه به این نکته اگر فراگیری ظلم و ستم را شرط ظهور حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)بدانیم پس حتماً باید جهان پر از ظلم و جور شود تا ظهور رخ دهد و در غیر این صورت، محال است ظهور، صورت پذیرد. ولی با مراجعه به احادیث و روایات مهدویت این مطلب به خوبی روشن میشود که در هیچ یک از آنها فراگیری ظلم و ستم به عنوان شرطی از شرایط ظهور دانسته نشده است. بلکه فراگیری ظلم و ستم در واقع به نوعی، نهایت آمادگی و احساس نیاز شدید مردم به منجی را به همراه دارد. 2. فراگیری ظلم و ستم از علائم حتمی ظهور نیست: علائم و نشانه برای یک پدیده همانند آینه و ابزاری است که به وسیله آن میتوان در تحقق آن پدیده تأثیر گذار نیست. علائم و نشانههای ظهور نیز، به حتمی و غیر حتمی تقسیم شدهاند و فراگیری ظلم و ستم قبل از ظهور حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، از علائم حتمی ظهور نمیباشد. از طرف دیگر، طبق روایات، یاران امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف)قبل از ظهور حضرت در آن جامعه رشد کرده، تربیت یافته و در زمان ظهور حضرت در رکاب حضرت به جانفشانی میپردازند، پس بی شک جامعهای که توان پرورش و تربیت یاران آن چنانی را داشته باشد باید در آن جامعه زمینهها و بستر مناسب نیز وجود داشته باشد و این تربیت و پرورش نیز قهری نبوده بلکه در سایه تلاش و زحمت و استفاده از بستر مناسب است که به این لیاقت میرسند. بر این اساس اگر در جامعه عصر ظهور، ظلم و ستم همه جای عالم را فرا گرفته و بستر و زمینههای مناسب رشد و تربیت از بین خواهد رفت و دیگر پرورش یاران حضرت(عجل الله تعالی فرجه الشریف)ممکن نخواهد بود. نتیجه آن که: فراگیری ظلم و ستم به معنای ظالم بودن همه نیست، بلکه عدهای به وسیله ظلم و زور میخواهند بر توده مردم مسلط شوند و در این میان برخی انسانها نیز در جاده صلاح گام برمیدارند و سعی میکنند خود و مردم را برای تحقق ظهور آماده کنند.
شرح پرسش:
آن طور که گفته شده نزدیک ظهور اوضاع جامعه خیلی بد هست به صورتی که مردم از بی عدالتی در منازل خود هم در امان نیستند، از آن طرف میگوییم باید خودمان را جهت ظهور آماده کنیم؛ اگر چنین شود جوامع به سمت الهی شدن حرکت میکنند؟ جواب این تناقض چیست؟
پاسخ:
باید گفت که پیرامون مفهوم و چیستی فراگیری ظلم و ستم دیدگاههایی مختلف مطرح است. که به برخی اشاره میکنیم:
1. فراگیری ظلم و ستم به معنای غالبیت: طبق این دیدگاه، در آستانه ظهور، ظلم و ستم در جهان غالب شده و چهره جهان، چهره ظلم و ستم خواهد بود که در کنار غالبیت ظلم و ستم، صلاح و رستگاری نیز در میان مردم مطرح میباشد. نکته قابل ذکر اینکه در روایات به فراگیری ظلم و ستم خبر داده شده نه فراگیری ظالم و ستمگر. با این نگاه، اگر در جهان یک ظالم بود و از او ظلمهای متعدد و متنوع سر زند و بقیه مردم، مظلوم و ستمدیده باشند، باز مصداق (ملئت ظلماً و جوراً) تحقق پیدا خواهد کرد.
2. فراگیری ظلم و ستم به معنای کامل و تمام است:
این عده قائلند که فراگیری ظلم و ستم در جهان به طور کامل و تمام صورت میپذیرد و جهان به صورت یک پارچه پر از ظلم و ستم خواهد شد و از صلاح و رستگاری هیچ خبری نیست.
البته دیدگاه صحیح همان دیدگاه اول است.
اینک به نمونههایی از روایات که اشاره به ظلم و جور قبل از ظلم دارند اشاره مینماییم.
پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)میفرمایند: (لاتقوم الساعة حتی یملک رجل من اهل بیتی، یواطئ اسمه اسمی، یملأ الارض عدلاً و قسطاً کما ملئت ظلما و جوراً)(اربلی، کشف الفقه فی معرفة الائمه، دارالکتاب الاسلامی، ج3، ص261)
2. امیرالمؤمنین(علیه السلام)میفرمایند: ( ... الحادی عشر من ولدی، هو المهدی الذی یملأ الارض عدلاً و قسطاً کما ملئت جوراً و ظلماً)(کلینی، الکافی، ج1، ص338).
3. امام حسین(علیه السلام)میفرمایند: (لولم یبق من الدنیا الایوم واحد لطول الله عزوجل ذلک الیوم حتی یخرج رجل من ولدی فیملأها عدلا و قسطاً کما ملئت جوراً و ظلماً؛ اگر از دنیا جز یک روز باقی نمانده باشد، خداوند آن روز را طولانی گرداند تا مردی از فرزندان من قیام کند و زمین را از عدل و داد پر کند پس از آن که از ستم و بیداد پر شده باشد).(صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج 1، ص318).
از مجموع روایات رسیده نوعی همسانی میان واژگان عدل و داد و ظلم و جور دیده میشود. یعنی همان طوری که در جامعه بعد از ظهور، عدل و داد فراگیر و همه جانبه میشود، در جامعه قبل از ظهور نیز ظلم و جور فراگیر و همه جانبه خواهد شد، نه این که همه ظالم باشند.
در نگاه ابتدایی و بدون تعمق چنین برداشت میشود که فراگیری ظلم و ستم پیش زمینه و از شرایط تحقق ظهور عدل و داد توسط امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)است و تا شرط تحقق پیدا نکند، محال است که مشروط تحقق پیدا کند. پس به خاطر تحقق مشروط که همان جامعه مهدوی و عدالت مهدوی است باید به دنبال تحقق پیش زمینههای آن که همان فراگیر شدن ظلم و جور است، رفت.
اما با نگاه ژرفتر و دقیق تر معلوم خواهد شد که اصل این نظریه و تفکر غلط است و حاکی از سوء برداشت و یا عدم اطلاع کافی از فرهنگ و تعالیم روح بخش اسلام است. اثبات این مدعا بدین گونه است:
1. فراگیری ظلم و ستم شرط ظهور نیست:
باید گفت که شرط برای مشروط نقش فاعل و موجد خواهد داشت؛ یعنی تحقق مشروط مرهون تحقق شرط میباشد (تا شرط رخ ندهد، مشروط اتفاق نمیافتد). با توجه به این نکته اگر فراگیری ظلم و ستم را شرط ظهور حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)بدانیم پس حتماً باید جهان پر از ظلم و جور شود تا ظهور رخ دهد و در غیر این صورت، محال است ظهور، صورت پذیرد.
ولی با مراجعه به احادیث و روایات مهدویت این مطلب به خوبی روشن میشود که در هیچ یک از آنها فراگیری ظلم و ستم به عنوان شرطی از شرایط ظهور دانسته نشده است. بلکه فراگیری ظلم و ستم در واقع به نوعی، نهایت آمادگی و احساس نیاز شدید مردم به منجی را به همراه دارد.
2. فراگیری ظلم و ستم از علائم حتمی ظهور نیست:
علائم و نشانه برای یک پدیده همانند آینه و ابزاری است که به وسیله آن میتوان در تحقق آن پدیده تأثیر گذار نیست.
علائم و نشانههای ظهور نیز، به حتمی و غیر حتمی تقسیم شدهاند و فراگیری ظلم و ستم قبل از ظهور حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، از علائم حتمی ظهور نمیباشد.
از طرف دیگر، طبق روایات، یاران امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف)قبل از ظهور حضرت در آن جامعه رشد کرده، تربیت یافته و در زمان ظهور حضرت در رکاب حضرت به جانفشانی میپردازند، پس بی شک جامعهای که توان پرورش و تربیت یاران آن چنانی را داشته باشد باید در آن جامعه زمینهها و بستر مناسب نیز وجود داشته باشد و این تربیت و پرورش نیز قهری نبوده بلکه در سایه تلاش و زحمت و استفاده از بستر مناسب است که به این لیاقت میرسند.
بر این اساس اگر در جامعه عصر ظهور، ظلم و ستم همه جای عالم را فرا گرفته و بستر و زمینههای مناسب رشد و تربیت از بین خواهد رفت و دیگر پرورش یاران حضرت(عجل الله تعالی فرجه الشریف)ممکن نخواهد بود.
نتیجه آن که: فراگیری ظلم و ستم به معنای ظالم بودن همه نیست، بلکه عدهای به وسیله ظلم و زور میخواهند بر توده مردم مسلط شوند و در این میان برخی انسانها نیز در جاده صلاح گام برمیدارند و سعی میکنند خود و مردم را برای تحقق ظهور آماده کنند.
- [سایر] اگر فراگیری ظلم از شرایط ظهور امام زمان است، چرا برای فرج ایشان دعا میکنیم؟
- [سایر] آیا این درست است که باید با گسترش فساد، برای ظهور امام زمان (عج) زمینهسازی کنیم؟
- [سایر] اگر شرط ظهور امام زمان پر شدن ظلم و فساد است، وظیفه منتظران چیست؟
- [سایر] چرا با این همه ظلم و فساد امام زمان (عج) ظهور نمی کنند؟
- [سایر] چرا هنگام ظهور امام زمان(عج) همه جا را ظلم و فساد فرا می گیرد؟ مقصود ازاین که ظلم و فساد جهان را فرا می گیرد چیست؟
- [سایر] موقعی که امام زمان ظهور کنند همه جا پر از ظلم و فساد است آیا در ایران شهری وجود دارد که از هرگونه فساد عاری باشد؟
- [سایر] اگر باید زمین پر از ظلم شود تا امام زمان ظهور کنند، نشر احسان فایده دارد؟
- [سایر] آیا باید در افزایش ظلم کمک کرد تا ظهور امام زمان (عج) زودتر به وقوع بپوندد؟!
- [سایر] آیا با گناه کردن و افزایش فساد، ظهور امام زمان علیه السلام نزدیک می شود؟!
- [سایر] اگر شرط ظهور امام زمان (عج) گسترش فساد در روی زمین است، چرا با فسادمبارزه کنیم؟
- [آیت الله نوری همدانی] در زمان غیبت ولّی عَصْر ( عج ) که نماز جمعه واجب تَعْیینی نیست ، خرید و فروش و سایر معاملات ، پس از اذان جمعه حرام نیست .
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . مسلمانان باید در مورد اشخاص مجهول که ملبس به لباس علما و طلاب هستند تحقیق نمایند اگر به مقامی دیگر غیر از مقام علما و مجتهدین که نواب حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه می باشند ارتباط داشته باشند از آنها کناره گرفته و از ضلالت و اضلال آن ها بپرهیزند.
- [آیت الله نوری همدانی] در زمان غیبت ولیّ عصر (عج ) نماز جمعه واجب تَخییری است ( یعنی مُکَلَّفْ می تواند روز جمعه بجای نماز ظهر نماز جمعه بخواند ) ولی جمعه اَفْضَلْ است وظهر اَحْوَط واحتیاط بیشتر در آن است که هر دو را بجا آورند .
- [آیت الله فاضل لنکرانی] در زمان غیبت ولی عصر (عج) نماز جمعه واجب تخییری است (یعنی مکلّف می تواند روز جمعه به جای نماز ظهر نماز جمعه بخواند) ولی جمعه افضل است و ظهر احوط و احتیاط بیشتر در آن است که هردو را بجا آورد.
- [آیت الله جوادی آملی] .دریافت کننده خمس، امام ( ع)و در غیبت آن , فقیه جامع الشرایط و حاکم شرع است و مکلف , بدون اجازه از آنان نمی تواند آن را به موارد مصرف برساند . به تعبیر دیگر , همه خمس , اعم از سهم امام ( ع) و سهم سادات, در اختیار منصب امامت (شخصیت حقوقی) است. در زمان غیبت حضرت ولیّ عصر (عج) ،فقیه جامع الشرایط, جانشین شخصیت حقوقیِ امامت است، بنابراین در زمان غیبت باید تمام خمس را به فقیه جامع الشرای ط تحویل داد و هرگونه دخل و ت صرف در خمس (سهم امام( ع) و سهم سادات) باید با اجازه او باشد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . "أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً وَلِیُّ الله"جزو اذان و اقامه نیست، ولی خوب است بعد از "أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله"، به قصد قربت گفته شود. اللهُ أکْبَرُ خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند. أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلاَّ الله شهادت می دهم که نیست خدایی جز خدای یکتا و بی همتا. أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله شهادت می دهم که حضرت محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله پیغمبر و فرستاده خداست. أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً أمِیرَ المُؤمِنینَ وَلِیُّ الله شهادت می دهم که حضرت علی علیه السلام أمیرالمؤمنین و ولی خدا بر همه خلق است. حَیَّ عَلَی الصَّلاَة بشتاب برای نماز. حَیَّ عَلَی الْفَلاَح بشتاب برای رستگاری. حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل بشتاب برای بهترین کارها که نماز است. قَد قامَتِ الصَّلاَة به تحقیق نماز برپا شد. لا إلَهَ إِلاَّ الله نیست خدایی مگر خدای یکتا و بی همتا.
- [آیت الله بروجردی] (اَشْهَدُ اَنَّ عَلِیاً وَلِی اللهِ) جزء اذان و اقامه نیست، ولی خوب است بعد از (اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رسُولُ اللهِ) به قصد قربت گفته شود.ترجمهی اذان و اقامه(اللهُ اکبر): یعنی خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند.(اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ الا اللهُ): یعنی شهادت میدهم که غیر خدایی که یکتا و بیهمتاست خدای دیگری سزاوار پرستش نیست.(اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رسُولُ اللهِ): یعنی شهادت میدهم که حضرت محمّد بن عبدالله) ص) پیغمبر و فرستادة خدا است.(اَشْهَدُ اَنَّ عَلیا اَمیرَالمؤمنینَ وَلِی اللهِ): یعنی شهادت میدهم که حضرت علی (علیه الصلوة و السلام)، امیرالمؤمنین و ولی خدا بر همهی خلق است.(حَی عَلَی الصَّلوة): یعنی بشتاب برای نماز.(حَی عَلَی الفَلاحِ): یعنی بشتاب برای رستگاری.(حَی عَلَی خَیرِ العَمَلِ): یعنی بشتاب برای بهترین کارها که نماز است.(قَد قامَتِ الصَّلوة): یعنی به تحقیق نماز بر پا شد.(لا اِلهَ اِلاَّ الله): یعنی خدایی سزاوار پرستش نیست مگر خدایی که یکتا و بیهمتا است.
- [امام خمینی] "اشهد ان علیا ولی الله" جزو اذان و اقامه نیست، ولی خوب است بعداز "اشهد ان محمدا رسول الله" به قصد قربت گفته شود. ترجمه اذان و اقامه "الله اکبر" یعنی خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند."اشهد ان لا اله الا الله" یعنی شهادت می دهم که غیر خدایی که یکتا و بی همتا است، خدای دیگری سزاوار پرستش نیست. "اشهد ان محمدا رسول الله" یعنی شهادت می دهم که حضرت محمد بن عبد الله صلی الله علیه و آله و سلم، پیغمبر و فرستاده خدا است. "اشهد ان علیا امیر المؤمنین ولی الله" یعنی شهادت می دهم که حضرت علی علیه الصلاة و السلام، امیر المؤمنین و ولی خدا بر همه خلق است. "حی علی الصلاه"یعنی بشتاب برای نماز. "حی علی الفلاح" یعنی بشتاب برای رستگاری. "حی علی خیرالعمل" یعنی بشتاب برای بهترین کارها که نماز است. "قد قامت الصلاه" یعنی به تحقیق نماز برپا شد. "لا اله الا الله" یعنی خدایی سزاوار پرستش نیست مگر خدایی که یکتا و بی همتا است.
- [آیت الله نوری همدانی] اشهدً انّ علیاً ولیً اللهِ جزء اذان و اقامه نیست ولی خوب است بعد از اشهدً انّ محمداً رسولُ اللهِ ، به قصد قربت گفته شود . و چون در امثال زمان ما ، شعا ر تشیع محسوب می شود در هر جا که اظهار این شعار مستحسن و لازم باشد ، گفتن آن هم مستحسن و لازم است . ترجمه اذان و اقامه اللهَ اکبرً یعنی خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند اشهدً ان لا الهَ الاّ اللهً یعنی شهادت می دهم که غیر خدائی که یکتا و بی همتا است خدای دیگر سزاوار پرستش نیست . اشَهدً انّ محمداً رسولُ اللهِ یعنی شهادت می دهم که حضرت محمد بن عبدالله صلی علیه و آله و سلم پیغمبر و فرستادة خداست . اشهدً ان علیاً امیر المؤمنینَ ولیّ الله یعنی شهادت می دهم که حضرت علی (علیه الصلاهَ و السلام ) امیر المؤمنین ولی خدا بر همة خلق است حیّ علیَ الصلاهِ یعنی بشتاب برای نماز . حیّ علی الفلاحِ یعنی بشتاب برای رستگاری . حیّ علی خیرِ العملِ یعنی بشتاب برای بهترین کارها که نماز است . قَد قامتِ الصلاهُ یعنی بتحقیق نماز بر پا شد . لا الهَ الاّ اللهُ یعنی خدائی سزاوار پرستش نیست مگر خدائی که یکتا و بی همتا است .
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اشهد ان علیا ولی اللّه جزو اذان و اقامه نیست؛ ولی خوب است بعد از اشهد ان محمدا رسول اللّه به قصد قربت گفته شود. ترجمه اذان و اقامه اللّه اکبر: یعنی خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند. اشهد ان لا اله الا اللّه: یعنی شهادت می دهم که خدائی سزاوار پرستش نیست جز خدائی که یکتا و بی همتا است. اشهد ان محمدا رسول اللّه: یعنی شهادت می دهم که حضرت محمد بن عبداللّه (ص) پیغمبر و فرستاده خدا است. اشهد ان علیا امیر المؤمنین ولی اللّه: یعنی شهادت می دهم که حضرت علی علیه الصلاه و السلام امیر مؤمنین و ولی خدا بر همه خلق است. حی علی الصلاه: یعنی بشتاب برای نماز. حی علی الفلاح: یعنی بشتاب برای رستگاری. حی علی خیر العمل: یعنی بشتاب برای بهترین کارها که نماز است. قد قامت الصلاه: یعنی به تحقیق نماز بر پا شد. لا اله الا اللّه: یعنی خدائی سزاوار پرستش نیست مگر خدائی که یکتا و بی همتا است.