هنگامی که قرآن به موحدان و حق جویان سفارش می کند که پیامبر گرامی اسلام را الگوی رفتاری خود قرار دهید (و لکم فی رسول الله اسوة حسنة لمن کان یرجوا الله و الیوم الآخر و ذکر الله کثیراً([1])) چه جای تردید است که نه تنها زنان بلکه مردان هم از پاره تن رسول خدا (فاطمة بضعة منی; فاطمه پاره تن من است([2])) الگو گرفته و اصول کلی رفتاری را از این بانوی بزرگ اسلام فرا بگیرند.
همانطور که نمی توان الگو بودن پیامبر اسلام و سفارش قرآن در این زمینه را مختص به زمان و مکان خاص دانست; الگو بودن سرور زنان جهان (سیدة نساء العالمین) را نیز نمی توان محدود به زمانهای گذشته دانست.
آنچه ایجاد شبهه می کند این است که خاندان عصمت و طهارت در زمان زندگی می کردند که شرایط آن با وضع کنونی جهان متفاوت است; روش زندگی آنان قابل انطباق بر زندگانی ما در عصر حاضر نیست.
آنچه این شبهه را برطرف می کند این است که اصول اخلاق و ارزشهای انسانی در تمامی زمانها و مکانها یکسان و نا متغیر است. فطرت و سرشت آدمی در همه دورانهای تاریخ اصول ثابت اخلاقی داشته و پذیرش انسانها را نسبت به آنها نهادینه کرده است.
پایبندی حضرت زهرا علیها السلام به آن اصول و کیفیت برخوردشان با موانع عمل به آنها برای همه انسانها الگو است.
هر روز عمر کوتاه و یأس گونه حضرت زهرا علیها السلام درس چگونه زیستن به بشریت می دهد. اگر با دقت به زندگی پر بار و با برکت آن حضرت توجه شود و سپس در صدد برآییم که نمونه هایی از آن را در زندگانی خود پیاده کنیم بسیاری از مشکلات جوامع ما و خصوصاً خانواده ها حل خواهد شد.
آیا در تمامی زمانهاو مکانها نمی توان از این سخن علی (ع) در مورد همسر مهربانش حضرت (زهرا علیها السلام) بهره گرفت و آن را چراغ پر فروزی برای زندگی مان قرار دهیم; آنجا که می فرماید: (هیچ گاه فاطمه از من نرنجید و او نیز هرگز مرا نرنجاند; او را به هیچ کاری مجبور نکردم و او نیز مرا آزرده نساخت; در هیچ امری قدمی بر خلاف میل باطنی من بر نداشت و هر گاه به رخسارش نظاره می کردم تمام غصه هایم برطرف می شد و دردهایم را فراموش می کردم([3])) و بدین جهت است که فراق از دست دادن حضرت زهرا (علیها السلام)، شیر مردان و حماسه ساز جنگ های صدر اسلام را به لرزه در می آورد.
روزی فاطمه علیها السلام به علی (ع) گفت: هنگام فراق، نزدیک شده است، سخنانی دارم که می خواهم با تو بگویم.
علی علیه السلام فرمود: آنچه دلت می خواهد بگو، علی (ع) بر بالین فاطمه علیها السلام نشست و دستور داد کسی داخل اتاق نباشد.
دخت پیامبر (ص) این گونه آغاز کرد:
ای پسر عم! از شروع زندگی ام با تو در هیچ امری مخالفت تو را نکردم، و هرگز از من دروغ و خیانت، سر نزد.
علی (ع) در حالی که او را تصدیق می کرد، گفت:
تو با تقواتر و متواضع تر از آن هستی که من تو را بر چنین امری سرزنش کنم. آه چقدر جدایی و دوری از تو بر من دشوار خواهد بود. مصیبت پیامبر (ص) برایم زنده شد. از دست دادن تو برای من بسیار سخت و ناگوار است. از این ماتم به خدای خود پناه می برم و دل به او می سپارم. مصیبت فراق تو آن قدر تلخ و سنگین است که تحمل آن برای علی (ع) مشکل و طاقت فرساست. مصیبتی که هیچ چیزی نمی تواند آن را جبران کند; این دردی است که درمان برای او نمی بینم.
سپس علی (ع) سر فاطمه علیها السلام را به سینه چسباند و با هم گریستند([4]). گریه فاطمه برای تنهایی علی و اشک علی برای از دست دادن یار و حامی وفادار خود بود.
این نمونه ای از الگوی همسر داری و رفتار با همسر بود.
در هر زمینه ای از رفتارهای شخصی، خانوادگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و... می توان از عمر با برکت حضرت زهرا علیها السلام الگو گرفت. با ملاحظه دو نمونه تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل:
1 رازداری:
ادب و احترام زن به همسر خود، اقتضا می کند که نه تنها از طرح و بزرگ جلوه دادن کمبودهای خانه، خود داری کند، بلکه در حد امکان، کاستیها را نادیده گرفته، آنها را کوچک شمارد. هنگامی که اظهار ناراحتی، نتیجه ای جز رنجش شوهر ندارد، زن نباید کلامی در این رابطه با او بگوید.
روزی فاطمه علیها السلام به حضور پدرش رسید، در حالی که آثار ضعف و گرسنگی از چهره زهرا علیها السلام نمایان بود. رسول خدا (ص) وقتی این حالت را مشاهده کرد، دستهایش را به سوی آسمان، بلند نموده و گفت: خدایا گرسنگی فرزندم را به سیری تبدیل کن و وضع او را سامان بده([5]).
پیامبر اکرم (ص) بدون اینکه زهرا (س) سخنی به او بگوید، از ضعف و گرسنگی او با خبر می شود که این خود، یکی از نمونه های پایبندی به اساس و اسرار خانواده است.
2 توجه به نیازهای فرزند:
بارها در تاریخ خوانده ایم که فاطمه (س) شکم فرزندان را به قیمت گرسنگی خود، سیر می کرد. عطوفت و مهر مادری در حضرت زهرا (س) بقدری بود که در لحظات پایانی عمر خود، سخت نگران حال فرزندانش بود. شاید بیشترین نگرانی آن حضرت برای محرومیت آنها از مادر بود، زیرا او می دانست که پس از شهادتش، هیچ کس نمی تواند مهر و محبت مادری را نسبت به آنها داشته باشد.
فاطمه (س) برای اینکه فرزندانش از این نعمت بزرگ یعنی محبت مادرانه، کاملا محروم نمانند، به حضرت علی (ع) پیشنهاد کرد و از ایشان خواست که پس از او، کسی را به همسری انتخاب کند، که بتواند از عهده این مهم برآید([6]).
حضرت زهرا به بازی با بچه ها توجه کافی مبذول می داشتند و همین امر، موجب شادابی و نشاط روز افزون آنها می شد. ایشان به این نکته نیز توجه داشتند که در بازی، نوع الفاظ و حرکات مادر، سرمشق کودک، قرار می گیرد; بنابراین باید از کلمات و جملات مناسبی استفاده کرد. علاوه بر این باید در قالب بازی و شوخی شخصیت کودک را تقویت نمود، او را به داشتن مفاخر و ارزشهای اکتسابی تحریک و تهییج کرد.
نقل شده است که حضرت زهرا (س) با فرزندش امام حسن مجتبی (ع) بازی می کرد و او را بالا می انداخت و می فرمود:
الشبه أباک یا حسن *** و اخلع عن الحق الوسن
و اعبد إلهاذا منن *** و لا توال ذالإحن
(پسرم حسن، مانند پدرت باش. ریسمان ظلم را از حق بر کن. خداییی را بپرست که صاحب نعمتهای متعدد است و هیچگاه با صاحبان ظلم و تعدی، دوستی مکن).
همچنین نقل شد است که وقتی فرزندش حسین (ع) را بازی می داد، این گونه می فرمود:
أنت شبیه بأبی *** لست شبیهاً بعلی([7])
(تو به پدر من (پیامبر) شبیهی و به پدرت علی شباهت نداری).
طبق همین نقل، این بین موجب خنده و تبسم حضرت علی (ع) می شد.
از این قطعات تاریخی، استفاده می شود که حضرت زهرا (س) و حضرت علی (ع) علیرغم تمام مشکلات و گرفتاریهای موجود، در برخورد با کودکان، خود را خوشحال و خندان نشان می دادند. بدون تردید، فرزندانی که محصول تربیت چنین خانواده هایی هستند از روانی سالم، روحیه ای قوی و نفسی مطمئن برخوردار خواهند بود.
تاریخ نمونه های بسیاری از رفتارهای شایسته و آموزنده حضرت زهرا (س) را بیان کرده است که داستانهای برخی از آنها را می توان به عناوین ذیل نام گذاری کرد: 1 عبادت در کودکی. 2 رابطه صمیمانه با مادر. 3 هم راز و هم سنگر بودن با پدر آموزش عفاف و حجاب جهیزیه کم و مناسب تجلی ایثار در شب عروسی ساده زیستی تقسیم کارهای خانه میان خود و خادمه اش (فضه) اهمیت دادن به همسایه ارج نهادن به شخصیت کودکان برگزاری مسابقه و رقابتهای سازنده میان فرزندان توجه به حضور و غیاب فرزندان رعایت عدالت در مورد فرزندان.
خلاصه اینکه:
از نخستین روزهای زندگی تا پایان عمر می توان از زندگانی زهرای مرضیه علیها السلام الگو گرفت.
کسی نمی گوید که ایشان در استفاده از مدلهای لباس و یا نوع غذا و یا وسایل زندگی، الگوی مسلمانانند، چرا که این امور جزئی و دائم در حال تغییرند، اموری هستند که تابع شرایط زمان و مکان هستند، بلکه مراد از الگو بودن ایشان همانطور که در ابتدا گفته شد در اصول و شاخصه های اخلاقی و ارزشهای انسانی است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 فاطمه س برترین بانوی اسلام، دکتر علی قائمی.
2 جلوه های رفتاری حضرت زهرا س، عذرا انصاری.
3 فاطمه زهرا س، اسوه زندگی، محمد تقی مدرسی، مترجم: مهدی عبداللهی.
پاورقی ها:
[1]- احزاب (33)/21.
[2]- پیامبر اکرم (ص).
[3]- بحار الانوار (بیروت، الوفاء، چاپ دوم، 1403 ق) ج43، ص134.
[4]- همان، ص191.
[5]- همان، ص62.
[6]- همان، ص178.
[7]- همان، ص286 و 287.
