در ابتدا به یک مقدمه توجه نمائید ؛
آن چه که از داده های قطعی و یقینی علوم تجربی است، با داده های قطعی معارف اسلامی ناهمگونی و تضاد ندارد.آنچه به عنوان تضاد بین علم و دین مطرح می شود، ناهمگونی بین فهم خاص از دین، با فهم و تئوری ویژه ای در علم است. غالباً قطعی دانستن تئوری علمی با تفسیر خاصی از متون دینی، موجب تضاد می شود، در حالی که هم علم در حال پیشرفت و دگرگونی تئوری ها است و هم تفسیر خاص از دین ، امکان اشتباه دارد. حال اگر در جایی در آغاز تضاد و تعارض به ذهن رسید، می بایست با دقت بیشتر در داده های علم و دین آن تعارض را به یکی از دو صورت زیر برطرف کرد:
1 - بازنگری در داده های علوم تجربی: ممکن است یافته ها و داده های علوم تجربی نادرست باشد، چرا که معمولاً داده های علمی ظنی است و بسیاری از این ها با تجربیات بیش تر بازنگری می شود و دادة جدیدی جای یافتة قبلی را می گیرد و نظریة پیشین باطل و نادرست اعلان می گردد، مثلاً در چند دهه گذشته می گفتند: دو غدة لوزه در بدن فایده ای ندارد، اما امروزه می گویند فایده دارد.
2 - تجدید نظر در تفسیر و تبیین اجتهادی و ظنی در معرفت دینی که با علم ناسازگار است. ممکن است برداشت ما از دین در مورد تعارض، نادرست باشد و با تجدید نظر در آن تعارضش با داده های علمی برطرف شود.
امام باقر (علیه السلام) به جابر بن یزید می گوید: گویا تو گمان می کنی که خداوند فقط این جهان را آفرید و بس ونیز گمان می کنی که خداوند بشری غیر از شما نیافریده است؟در حالی که چنین نیست. آری به خدا قسم خداوند هزار هزار جهان و هزار هزار آدم آفرید و تو در آخر این جهان ها و آدم ها هستی(1) برخی از دانشمندان اسلامی بر اساس این روایات معتقدند که (آدم (علیه السلام)) نخستین انسانی نبود که گام بر کره خاکی نهاد ، بلکه قبل از او انسان های دیگری بودند که به دلایل نامعلومی نسلشان منقرض گشت.(2) در خصوص خلقت آدم دیدگاه های گوناگونی مطرح است از جمله:
الف). پیش از حضرت آدم، بر روی زمین هیچ موجود با شعور و مختاری ( از آدم یا شبیه آدم ) وجود نداشت و حضرت آدم یک دفعه و به طور مستقل خلق شد.
ب). پیش از حضرت آدم بر روی زمین موجوداتی شبیه آدم و جن بودند و سپس یا از بین رفتند و یا هنوز هم وجود دارند. در حدیثی از امام علی(علیه السلام) آمده است که پیش از خلقت آدم موجودی شبیه بشر به نام "نسناس" وجود داشت.(3)
ج). پیش از حضرت آدم، موجودی همانندآدم وجود داشت ولی تکامل نایافته بود و به هر دلیل از میان رفت و منقرض شد و آن گاه حضرت آدم بدون ارتباط با آدم های گذشته به طور کامل مستقل آفریده شد.
د). پیش از حضرت آدم، موجودی همانندآدم وجود داشت .او تکامل نایافته بود، اما از میان نرفت بلکه در بستر تکامل خود به مرحله انسانیت رسید و حضرت آدم نخستین انسان و نخستین پیامبر از نسل همه آدم ها است و یک باره خلق نشده است.(4)
از مجموع آیات قرآنی این نکته به دست می آید که سرسلسله افراد انسانی موجودی به نام حضرت آدم (علیه السلام) بوده است و افراد نسل او بر اثر نطفه هایی که در رحم مادرانشان انعقاد پیدا می کنند، ایجاد می شوند اما این که خود آدم چگونه پیدا شده از جمع آیات به این نتیجه می رسیم که حضرت آدم (علیه السلام) بدون پدر و مادری از عناصر خاکی و روحی الهی ایجاد شده است. بنابراین اگر هم شواهدی دال بر وجود موجوداتی شبیه به انسان در سال های بسیار دور پیدا شده است منافاتی با این مسأله ندارد که انسان های فعلی از نسل آدم وحوا می باشند و آدم و حوا از نسل انسان ها (یا شبه انسان های) گذشته نمی باشد و در علم امروز هم چنین چیزی اثبات نشده و گاه در حد یک فرضیه آن هم در نزد بعضی از زیست شناسان مطرح می باشد.
پی‌نوشت:
1. خصال، ج 2، ص 450 ؛ بحارالانوار، ج 63، ص 28- 38.
2. منشور جاوید، جعفر سبحانی، ج 4، ص 94 ؛قاموس قرآن، سیدعلی اکبر قریشی، ج 1، و 2، صص 94- 5 .
3. بحار ،ج58،ص298. در دایره المعارف فارسی، واژه نسناس آمده است: نسناس در جانورشناسی، نام عمومی گروهی از آدم نمایان است که شبیه به انسان هستند (دائره المعارف فارسی، ج 2، بخش 2، ص 3027، واژه نسناس)
4. ر.ک: حسن یوسفی اشکوری ،بازخوانی قصد خلقت انسان ؛ محمد تقی جعفری، آفرینش و انسان ؛ مصباح یزدی، معارف قرآن
www.morsalat.com
