مرحوم شیخ مفید از دختری برای امیرالمؤمنین(ع)، به نام ام کلثوم یاد کرده است،[1] ولی دیگر مورخان، چون: طبری،[2] ابن شهرآشوب[3] و ابن ابی‌الحدید،[4] دو دختر به نام ام کلثوم برای امیرالمؤمنین(ع) نام برده‌اند: یکی ام‌کلثوم کبری، دختر فاطمه(س)، و دیگری ام کلثوم. نامی از همسر دیگر که به ام‌کلثوم صغری موسوم و معروف بوده است؛ البته نام ام‌کلثوم کبری را، زینب صغری نیز گفته‌اند که ام‌کلثوم کنیه‌اش بوده است.
اما درباره‌ی این که ام‌کلثوم کبری، دختر حضرت فاطمه(س)، چه زمانی از دنیا رفته است، ابن اثیر،[5] ابن حجر عسقلانی[6] و قرطبی[7] گفته‌اند: که این ام‌کلثوم در زمان حیات امام حسن(ع)، یعنی قبل از سال 50 هجری، از دنیا رفته است، ولی ابن شهرآشوب گفته است که ام‌کلثوم پس از عمر، با عون، محمد و عبدالله پسران جعفرطیار یکی پس از مرگ دیگری ازدواج کرده است که قطعاً ازدواجش با عبدالله همسر زینب کبری(س) پس از وفات آن بانو است.[8] ابن حجر عسقلانی نیز روایت دیگری را به این مضمون نقل کرده است.
این دو تاریخ وفات باید متعلق به این دو ام‌کلثوم باشد ،نه یکی از آنها؛ اما کدام یک زودتر وفات کرده است، سید محسن امین می‌گوید: امیرالمؤمنین(ع) دو دختر به نام ام کلثوم داشته است؛ ام‌کلثوم کبری، دختر فاطمه(س)، قبل از واقعه کربلا از دنیا رفته و ام‌کلثوم حاضر در کربلا، ام‌کلثوم دوم، یعنی حضرت زینب صغری بوده است.[9]
بنابراین، ام‌کلثوم خواهر ابوینی حضرت زینب(س)، بنابر قول اقرب به صواب، قبل از واقعه کربلا و در زمان حیات برادرش امام حسن مجتبی(ع) از دنیا رفته است. و اگر از ام‌کلثومی در واقعه کربلا اسم برده شده، غیر از ام‌کلثوم، دختر فاطمه(س)، بوده است.
پی نوشتها:
[1]. الارشاد، شیخ مفید، موسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، قم، سال 1416 ه، ج 1، ص 355.
[2]. تاریخ الطبری، دارالکتب العلمیة، بیروت، طبع 2، سال 1408 ه، ج 3، ص 152.
[3]. بحارالانوار، ج 42، ص 91.
[4]. همان مأخذ.
[5]. اسد الغابة، دارالشعب، بیروت، ج 7، ص 387.
[6]. الاصابة، دارالکتاب العربی، بیروت، ج 4، ص 468.
[7]. الاستیعاب فی هامش الاصابة، دارالکتاب العربی، بیروت، ج 4، ص 469.
[8]. بحارالانوار، ج 2، ص 90.
[9]. اعیان الشیعة، ص 327، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت، ج 1.
منبع: نهضت عاشورا (تحریف‌ها و شبهه‌ها)، مرکز مطالعات و پژوهش‌‌های فرهنگی حوزه‌ی علمیه (1381)
