ام کلثوم در سال ششم هجری به دنیا آمد و او را زینب صغری می گویند[1]. ام کلثوم در سال 61 هجری قمری به کربلا آمد و در کربلا، روز عاشورا اسیر شد. او در مدت اسیری، بارها سخنرانی کرد و در آن سخنرانی‌ها به افشاگری حکومت امویان پرداخت. در کوفه پس از سخنرانی او، همه ی مردم گریستند و حتی زنانِ حاضر در آن اجتماع، موهایِ سر خود را پریشان کردند، خاک بر سر ریختند و سیلی به صورت زدند[2]
مرحوم مفید در الارشاد، اولاد فرزندان علی(ع) را 26 نفر ذکر کرده است، از جمله: حسن (ع) و حسین (ع) و زینب کبری و زینب صغری که کنیه او امّ کلثوم بود. و مادر این چهار فرزند حضرت فاطمهء زهرا(س) دخت رسول گرامی اسلام (ص) بود.[3]
همچنین مقرم در مقتلش می نویسد: وقتی اسب امام حسین(ع) به خیمه ها آمد، ام ّکلثوم فریاد زد: ای وای یا رسول الله، ای وای پدرم، ای جعفر، ای حمزه ! این حسین است که در بیابان افتاده است.[4]
و خطبه ام کلثوم در کوفه در منابع بیان شده است.[5]
بنابراین جناب ام کلثوم نیز نقش پررنگی در عاشورا و دوران اسارت داشته است و منابع تاریخی ماجراها را نقل کرده اند و گهگاه در مراسمات مرتبط به عاشورا، از ایشان نیز یاد می شود.
اما باید توجه داشت که نقش جناب ام کلثوم مثلا به اندازه نقش حضرت زینب (س) نبوده است که خطبه های آتشینی در کوفه[6] و شام[7] ایراد کرد و سرپرستی کاروان اسرا را به عهده داشت. و طبیعی است که مثلا ذکر حضرت زینب (س) نسبت به ذکر جناب ام کلثوم بیشتر باشد.
به هر حال ایشان نیز در کربلا نقش آفرینی کرده اند و مطالب به تفصیل در منابع بیان شده است و در بعضی مجالس از ایشان نیز یاد می شود.
[1]. منتهی الامال، ج 1، ص 351، چاپ هجرت.
[2]. بحارالانوار، ج 45، ص 112.
[3]. شیخ مفید، الارشاد، ج 1 ص 355.
[4]. عبدالرزاق مقرم، مقتل الحسین، ص 395.
[5]. همان، ص 410.
[6]. بحارالانوار، ج 45، ص 108، 109.
[7]. مقتل الحسین، مقدم، ص 464.
