رابطه امام عسکری (ع) با شیعیان با توجه به محصور بودن آن حضرت را توضیح دهید.

امام حسن عسکری، یازدهمین امام شیعیان است، آن حضرت در ماه ربیع الثانی سال 232ق در مدینه دیده به جهان گشود، و در هشتم ربیع الاول سال 260ق در سن بیست و هشت سالگی دار فانی را وداع گفت.[1]
از آنجا که پیشوای یازدهم به دستور خلیفه عباسی در سامرا، در محله (عسکر) سکونت (اجباری) داشت به همین جهت عسکری نامیده می شود.[2] فشار و اختناق در مورد پیشوای یازدهم فوق العاده شدید بود و از هر طرف آن حضرت را تحت کنترل و نظارت داشتند. حکومت عباسی به قدری از نفوذ و موقعیت مهم اجتماعی امام نگران بود که امام را ناگزیر کرده بود، هر هفته روزهای دوشنبه و پنجشنبه در دربار حاضر شود.[3]
امام حسن عسکری با وجود همه این فشارها و کنترلها و مراقبتهای بی وقفه حکومت عباسی، رابطه خود را با شیعیان و نقاط شیعه نشین از طریق امور زیر برقرار می کرد:
1. ایجاد شبکه ارتباطی وکالت
در زمان امام حسن عسکری علیه السّلام تشیع در مناطق مختلف و شهرهای متعددی گسترش و شیعیان در نقاط فراوانی تمرکز یافته بودند. شهرها و مناطقی مانند، کوفه، بغداد، نیشابور، قم، آبه (آوه) مدائن، خراسان، یمن، ری، آذربایجان، سامرا، جرجان و بصره از پایگاه های شیعیان به شمار می رفتند.[4]
گستردگی و پراکندگی مراکز تجمع شیعیان، وجود سازمان ارتباطی منظمی را ایجاب می کرد تا پیوند شیعیان را با حوزه امامت از یک سو و ارتباط آنان را با همدیگر از سوی دیگر برقرار سازد، این نیاز از زمان امام نهم احساس می شد و شبکه ارتباطی وکالت و نصب نمایندگان در مناطق گوناگون، به منظور برقراری چنین سیستمی، از آن زمان به مورد اجرا گذاشته می شد. این برنامه در زمان امام عسکری نیز تعقیب گردید؛ به گواهی اسناد و شواهد تاریخی، امام حسن عسکری نمایندگانی از میان چهره های درخشان و شخصیتهای برجسته شیعیان، برگزیده، در مناطق متعدد منصوب کرده و با آنان در ارتباط بود و از این طریق پیروان تشیع را در همه مناطق زیرنظر داشت.
از جمله این نمایندگان می توان به (ابراهیم بن عبده)، نماینده امام در نیشابور و (احمد بن اسحاق بن عبدالله قمی اشعری) در قم اشاره کرد.[5] در رأس سلسله مراتب وکلای امام (محمد بن عثمان عَمَری) قرار داشت که وکلای دیگر، به وسیله او با امام در ارتباط بودند، آنان نوعاً اموال و وجوه جمع آوری شده را به وی تحویل می دادند و او به محضر امام می رساند.[6]
2. ارتباط از طریق پیک ها و نامه ها
علاوه بر شبکه ارتباطی وکالت، امام از طریق اعزام پیکها نیز با شیعیان و پیروان خود ارتباط برقرار می ساخت و از این رهگذر مشکلات آنان را برطرف می کرد. در این زمینه به عنوان نمونه می توان از فعالیت های (ابو الادیان)، یکی از نزدیکترین یاران امام یاد کرد. او نامه ها و پیام های امام(ع) را به پیروان آن حضرت می رساند و متقابلا نامه ها، سؤالها، مشکلات، خمس، و دیگر وجوه ارسالی شیعیان را دریافت نموده و در سامرا به محضر امام عسکری می رساند.[7] گذشته از پیک ها، امام از طریق مکاتبه نیز با شیعیان ارتباط برقرار می ساخت و از این رهگذر آنان را زیر چتر هدایت خویش قرار می داد. نامه ای که امام حسن عسکری به (ابن بابویه) نوشته نمونه ای از این نامه ها است.[8]
3. ارتباط از طریق فعالیتهای سری و مخفی
امام حسن عسکری علیه السّلام نوع دیگر ارتباط خود را با شیعیان از طریق فعالیتهای مخفی نزدیک ترین یاران خود برقرار می کرد. از جمله (عثمان بن سعید عمری) که از نزدیکترین و صمیمی ترین یاران امام بود، زیر پوشش روغن فروشی فعالیت می کرد. شیعیان و پیروان حضرت عسکری اموال و وجوهی را که می خواستند به امام تحویل دهند به او می رساندند و او آنها را در ظرفها و مشکهای روغن قرار داده و به حضور امام می رساند.[9]
4. ارتباط از طریق نمایندگان مردم
تماس مستقیم با امام، با فرستادن افرادی از طرف شیعیان به محضر آن حضرت، نوع دیگری از وجود ارتباط میان امام و دوستانش بود.[10] از جعفر بن شریف جرجانی نقل شده است که گفت: به زیارت خانه خدا مشرف شدم و در سامرا به خدمت امام حسن عسکری رسیدم، خواستم اموالی را که دوستان به وسیله من فرستاده بودند به آن حضرت بدهم، پیش از آنکه بپرسم، به چه کسی بدهم امام فرمود: آنچه را همراه آورده ای به مبارک، خادم من بسپار.[11]
بنابراین با وجود همه تنگناها و محدودیت هایی که خلافت عباسی برای امام(ع) به وجود آورده بود آن حضرت همواره با شیعیان خود در ارتباط بوده و از این طریق به امور مختلف ایشان رسیدگی می فرمود.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، رسول جعفریان.
2. سیره پیشوایان، مهدی پیشوائی.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . شیخ مفید، الارشاد، ترجمه رسولی محلاتی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، چاپ ششم، 1383 ش، ج 2، ص 442.
[2] . شیخ صدوق، معانی الاخبار، تهران، مکتبه الصدوق، 1379 ه.ق، ص 65.
[3] . ابن شهر آشوب، مناقب، قم، کتاب فروشی مصطفوی، ج 4، ص 434.
[4] . شیخ محمد جواد طبسی، حیاة الامام العسکری، طبقة الاولی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1371ش، ص 223226.
[5] . مهدی پیشوایی، سیره پیشوایان، قم، مؤسسه تحقیقاتی امام صادق علیه السّلام ، چاپ اول، 1372ش، ص 632 و 634.
[6] . شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، 1348 ش، ص 532.
[7] . مهدی پیشوایی، پیشین، ص 636.
[8] . ابن شهر آشوب، پیشین، ج 4، ص 425.
[9] . شیخ طوسی، الغیبه، تهران، مکتبة نینوی الحدیثه، ص 214.
[10] . رسول جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم، انصاریان، چاپ هفتم، 1383ش، ص 551.
[11] . اربلی، کشف الغمه، تحقیق: سید هاشم رسولی، تبریز، ج 2، ص 427.