ارزش دین بودا چرا این گونه جهان گیر می شود و مریدان زیادی پیدا می کند؟

در پاسخ به سوال فوق می توان به نکات زیر اشاره کرد:
اولاً این که گفته شده دین بودا جهانگیر می شود و مریدان زیادی پیدا می کند، تنها یک ادعا است و هیچ سند متقن و قابل اعتنایی ندارد و بررسی های تاریخی نشان می دهدکه نه تنها آیین بودا سرزمین های جدیدی را تسخیر نکرده ، بلکه برخی از سرزمین های خود را نیز از دست داده است. آیین بودا که زمانی در زادگاه خود یعنی هندوستان فراگیر شده بود در قرون هشتم و نهم میلادی از این سرزمین برچیده شده و آیین هندو دوباره جانشین آن شد.[1]
ثانیاً هر چند جهانگیر شدن آیین بودا تنها یک ادعا است، که رسانه های سرمایه داری سعی در رواج آن دارند،‌ ولی این مطلب را هم نباید نادیده گرفت که آیین بودا در طول تاریخ طرفداران فراوانی داشته و هم اکنون نیز در کشورهای جنوب و جنوب شرقی آسیا و تبت پیروان بسیاری را دور خود گرد آورده است، بنابراین شایسته است به جای این سوال که چرا دین بودا جهانگیر می شود، سوال را این گونه طرح کنیم که چگونه شد آیین بودا در سرزمین های یاد شده گسترش یافت و هم اکنون نیز پیروان زیادی دارد؟
در پاسخ سوال اخیر باید گفت: بررسی تاریخ آیین بودیسم نشان می دهد که چند عامل در گسترش این آیین موثر بوده اند که به برخی از آنها اشاره می شود:

1. افراط و تفریط آیین های قبل از بودا:
بر اساس گزارش های تاریخی هنگامی که بودا به دنیا آمد، مردم هند به آیین هندوئیسم عمل کرده و احکام آن را اجرا می کردند. این آیین اصول و ویژگی های زیادی داشت ولی می توان مهمترین ویژگی های آن را در موارد زیر خلاصه کرد.

الف خدایان بی شمار:
هندوان به عده بیشماری از خدایان آسمانی و زمینی با اسماء و صفات عجیب و غریب معتقد بودند و به آنها کرنش کرده و برای هر یک بتخانه های با شکوهی می ساختند .....[2]

ب نظام طبقاتی:
بر اساس تعلیمات آیین هندو، جامعه به چهار کاست(طبقه) اصلی تقسیم می شود که عبارتند از طبقه روحانیون،‌ طبقه شاهان و جنگ آوران،‌ طبقه بازرگانان و دهقانان و طبقه کارگران و البته بعد از اینها نیز طبقه نجس ها که بومیان غیر آریایی هندوستان بودند، قرار داشتند. معاشرت افراد یک طبقه با طبقات دیگر شرعاً و عرفاً ممنوع بود و حتی نگاه کردن افراد طبقات بالا به گروه نجس ها گناه کبیره شمرده می شد.[3]

ج قربانی های فراوان:
در سال های 800 ق .م تا 500 ق .م آیین قربانی در دین هندوئیسم چنان به افراط گرایید که مسائل دیگر را در انزوا قرار داد. قربانی اسب و دیگر چیزها آسیب شدیدی بر اقتصاد کشور وارد آورد[4] و این همه در اثر افراط های راهبان آیین هندو به وجود آمد.

ویژگی های یاد شده هندوئیسم باعث اخلال در نظام اجتماعی و دل زدگی مردم از این آیین شده بود و در قرن ششم قبل از میلاد و آن گاه که بودا به تبلیغ آیین خود که در آن خبری از قربانی های فراوان، خدایان بی شمار نبود و سعی در مبارزه با تقسیم جامعه به طبقات مختلف داشت، فرصت مناسبی پیدا شده بود که مردم ستمدیده طبقات پایین که اکثریت را تشکیل می دادند از قید افراط کاری های برهمنان هندویی رها شده و خود را آزاد احساس کنند. بنابراین افراط های هندوئیسم زمینه مناسبی برای گسترش آیین بودا فراهم ساخته بود.[5]
2. استفاده از قدرت سیاسی: تاریخ آیین بودا نشان می دهد که یکی از عوامل مهم گسترش این آیین، ایمان آوردن (آشوکا) امپراطور بزرگ هندوستان (از 296 پیش از میلاد تا 232 پیش از میلاد) سومین پادشاه از سلسله مائوری بود. این امپراطور در ابتدا با جنگ های پیاپی سرزمین های متعددی را فتح کرده و از شمال تا جنوب هندوستان را متحد ساخته بود، به آیین بودا ایمان آورد و آن را آیین رسمی مملکت خویش ساخت.[6] و هم چنین این آیین در چین توسط سلسله هان باختری و با همت امپراطوری به نام (اهوان) گسترش یافت[7] و ورود آن به ژاپن نیز از طریق دربار امپراطوری بود، به این معنی که در سال 538 میلادی پادشاه(پوچی) فرستاده ای به دربار امپراطور (کین) می فرستاد تا یک پیکره بودایی و تومار نوشته ای از سوتراها پیشکش کند. این سفارت نخستین عرضه داشت آیین بودا به این کشور بود.[8]

3. خلاء دینی:
افراط های آیین هندو زمینه ساز گسترش آیین بودا در هند شد، ولی بعد از اصلاحاتی که در قرن هشتم و نهم میلادی در هندوئیسم صورت گرفت باعث گشت تا آیین بودا از سرزمین هند برچیده شود[9] و در عوض در کشورهای چین، ژاپن و سیلان گسترش یابد، چرا که در این سرزمین ها دین و آیینی وجود نداشت تا در مقابل بودیسم ایستادگی کند، بنابراین باید گفت: اگر افراط آیین هندو باعث گسترش بودیسم در هند شد، نبود دین و آیین سازمان مند و قوی در چین و ژاپن و ..... موجب رواج این آیین در کشورهای مذکور گشت، ولی به دلیل وجود ادیان قوی ابراهیمی در غرب آسیا هرگز نتوانست به سمت غرب حرکت کند و از کوه های سلیمان قدمی فراتر نهد.

4. انعطاف و پذیرش سنت های بومی توسط آیین بودا:
شاید در میان آیین ها و ادیان موجود آیین بودا یکی از انعطاف پذیرفته ترین ادیانی باشدکه در هر سرزمینی که وارد می شود، سنت های بومی آن منطقه را پذیرفته و شکل بومی به خود می گیرد. این آیین وقتی که وارد چین، کره و ژاپن شد، سنت های بومی آن مناطق را پذیرفت و فرقه های جدیدی در این آیین به وجود آمدند. بنابراین هر چند در این کشورها بودیسم طرفدارانی دارد ولی باید باور کرد که آیین های موجود در این کشورها همان سنت های بومی هستند که در قالب نوعی بودیسم التقاطی به حیات خود ادامه داده اند و نمی توان آن را بودیسمی دانست که بودا شش قرن قبل از میلاد آن را تبلیغ می کرد.[10]
در پایان باید متذکر شویم که علاوه بر عوامل فوق امروزه، عامل دیگری توسط نظام سرمایه داری غرب به وجود آمده که آن را باید عامل تبلیغاتی رسانه ای دانست. نظام سرمایه داری غرب به خوبی دریافته است که دین اسلام مهم ترین مانع گسترش این نظام در جهان است و یکی از ترفندهای مبارزاتش بر علیه این دین استفاده از ادیان خنثی می باشد چرا که آیین بودیسم و هندوئیسم که هیچ نوع ایدئولوژی منسجم و سازمان یافته ای ندارد، ابزاری مناسب برای تحقیق و رام کردن توده های مردم می باشند و می توانند به صورت کاذب نیازهای معنوی انسان را اشباع کنند و حتی آنان را آماده پذیرش سرمایه داری لیبرالیسم هم بکنند امری که امروزه در ژاپن، چین و کشورهای جنوب شرقی آسیای یعنی حوزة نفوذ بودیسم صورت تحقق به خود می گیرد و آنان را به ابزار دست نظام سرمایه داری غرب تبدیل می کند.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. تاریخ جامع ادیان، جان بی ناس.
2. چنین گفت بودا، متون بودایی، ترجمه هاشم رجب زاده.

پی نوشتها:
[1] . توفیقی، حسین، آشنایی با ادیان بزرگ، انتشارات سمت و مرکز جهانی علوم انسانی، چاپ اول، 1379، ص46.
[2] . ر.ک: آشنایی با ادیان بزرگ، ص 33.
[3] . همان،‌ ص 36.
[4] . همان، ص 38.
[5] . ر.ک: جان بی ناس، تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی اصغر حکمت، تهران، انتشارات آموزش و انقلاب اسلامی، چاپ پنجم، 1375، ص 176 و 177.
[6] . سادهاتیسا، بودا و اندیشه های او،‌ ترجمه محمد تقی بهرامی حرّان، انتشارات جامی، چاپ اول، 1382، ص 196.
[7] . چنین گفت بودا، ترجمه هاشم رجب زاده، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ سوم 1378، ص 302.
[8] . همان، ص 297.
[9] . آشنایی با ادیان بزرگ، ص 46.
[10] . ر.ک: تاریخ جامع ادیان، ص 206 تا 250.
( اندیشه قم )