فرج مردم جهان در چیست و چرا انتظار فرج فضیلت و ارزش بیشتری دارد؟
در روایات شیعه، عبارت و اصطلاح بسیار لطیف و مناسبی برای انتظار در نظر گرفته شده و آن (انتظار فرج) است. فرج، به معنای نصرت و پیروزی و گشایش گره های زندگی از جانب خداوند است. مقصود از انتظار فرج، انتظار دگرگونی مثبت و گسترده در زندگی بشر و زدوده شدن ناکامی ها و نابسامانی ها از چهره غمزده جامعه انسانی است و پیروزی حکومت عدالت گستر و معنویت گرای مهدوی بر دولت های شرک و کفر و ستم است.
در روایات، توصیه های فراوانی در مورد انتظار فرج و ارزش، و فضیلت های بی شمار آن شده است.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) وسلم آن را برترین اعمال و عبادات می داند: (افضلُ اعمال امّتی انتظار الفرج من اللّه عزّوجل)[1] ؛ (انتظار فرج [و گشایش] از جانب خدای بلند مرتبه، برترین عمل امت من است) و نیز می فرماید: (افضل العبادة انتظار الفرج)[2] ؛ (با فضیلت ترین عبادات، انتظار فرج است).
حضرت علی (علیه السلام) نیز آن را محبوب ترین اعمال در نزد خداوند و منتظر فرج را، همانند شهید راه حقّ می داند: (انتظروا الفرج و لاتیأسوا من روح الله فاِنّ احبَّ الاعمالِ الی اللّه عزّوجلّ انتظارُ الفرجَ الآخِذُ باَمرنا مَعَنا غدا فی حظیرة القدس و المنتظر للفرج کمُتشَحّط بدمه فی سبیلِ اللّه)[3] ؛ (منتظر فرج باشید و از رحمت خدا مأیوس نشوید که محبوب ترین اعمال نزد خداوند - عزّ و جل - انتظار فرج است. کسی که پذیرای امر ما باشد، فردا(ها) در (حظیرة القدس) با ما است و کسی که منتظر فرج باشد، مانند کسی است که در راه خدا، به خون خود آغشته گشته است).
امام جواد (علیه السلام) آن را با فضیلت ترین و راه گشاترین امور می داند: (اَفضَلُ اعمالِ شیعتنا انتظارُ الفَرَج مَن عَرَف هذ الامرَ فقد فُرِّج عَنه بانتظاره)[4] ؛ (برترین عمل شیعیان ما انتظار فرج است. هر کس این امر را بداند و آن را بشناسد، با همین انتظار در کارش گشایش و فرج می شود).
امام هادی (علیه السلام) به روشنی معنای فرج را - که همان انتظار ظهور مهدی موعود است - توضیح می دهد.
علی بن مهزیار می گوید: نامه ای به امام هادی (علیه السلام) نوشتم و از ایشان درباره (فرج) پرسیدم ؛ حضرت فرمود: (اذا غابَ صاحبُکم عن دارالظّالمین فتوقّعوا الفرج)[5] ؛ (هر گاه امام شما از بین ظالمان و ستمگران مخفی شد، چشم به راه فرج باشید).
امام صادق (علیه السلام) نیز حالات شیعیان در دوران غیبت و انتظار گشایش و فرج را چنین بازگو می فرماید: (نزدیک ترین جایی که خدای متعال به بندگانش هست و نیز بیشترین زمانی که از ایشان راضی است، وقتی است که حجّت الهی را از دست بدهند و او بر ایشان ظاهر نشود و جایش را ندانند ؛ در عین حال یقین دارند که آن حجّت باقی است و باطل نشده است. پس در آن هنگام، هر صبح و شام، منتظر فرج باشید...)[6].
برآیند این روایات آن است که عموم مردم جهان - به خصوص شیعیان - باید منتظر ظهور و قیام مهدی موعود باشند که از سراپرده غیبت بیرون آید.
انتظار فرج، در واقع نوعی آمادگی و استقبال از نیکی ها است. آمادگی برای تلاش و حرکتی مداوم و کوششی خستگی ناپذیر همراه با تهذیب نفس، پاک زیستن، حقّ خواهی و دور ماندن از زشتی ها و آلودگی ها... به همین جهت وقتی ابوبصیر از امام صادق (علیه السلام) پرسید که: فرج کی خواهد بود؟ آن حضرت فرمود: (یا ابابصیر و انت ممّن یرید الدّنیا؟ مَن عرف هذاالامر، فقد فرج عنه لانتظاره)[7] ؛ (ای ابوبصیر! تو هم از کسانی هستی که دنیا را طلب می کنند؟ آن کس که قیام امام را بشناسد، برای او به جهت انتظارش فرج شده است).
بر این اساس، انتظار فرج، فراتر از انتظار معمولی است ؛ یعنی انتظاری همراه با آگاهی، بصیرت، درایت، معنویت، آمادگی، حق گرایی، عدل خواهی و... به عبارت روشن تر، انتظار فرج، شناخت حق و شناختن رهبر و امام حقّ و انتظار یاری رساندن به او است. چنین شخصی در غیبت امام، چنان رفتار می کند که گویا در زمان ظهور و حضور او زندگی می کند. به همین جهت شیعه تمامی دشواری ها و کاستی ها را پشت سر نهاده و از خطر انقراض و زوال به دور مانده است. این نوع انتظار است که دارای فضیلت و ارزش بی شماری است.
امام سجّاد (علیه السلام) می فرمود: (انتظار الفرج من اعظم الفرج)[8] ؛ (انتظار فرج، خود از بزرگ ترین گشایش ها است).
امام کاظم (علیه السلام) هم فرمود: (انتظار الفرج من الفرج)[9] ؛ (انتظار فرج، نشانه فرج و گشایش است).
به صراحت می توان گفت: از مهم ترین رازهای نهفته بقای تشیّع همین روح انتظاری است که کالبد شیعه را آکنده ساخته و پیوسته او را به تلاش، کوشش، جنبش و جوشش وا می دارد.
(انتظار)، ظرفیت و توانایی فراوانی برای تحقّق جامعه آرمانی اسلام ایجاد می کند و رفتارها و برنامه ها را بدان سمت سوق می دهد. این والاترین عبادت و بهترین عمل است ؛ چنان که امام علی (علیه السلام) فرمود: (افضلُ عبادة المؤمن انتظار فَرج الله)[10] ؛ (بهترین عبادت مؤمن، انتظار کشیدن فرج خداوند است).
به طور خلاصه مؤلّفه های زیر را می توان از (انتظار فرج) برداشت کرد:
1. تلاش و کوشش برای پیشرفت و ترقّی ؛
2. اصلاح طلبی و امید به زندگی بهتر (گشایش در امور) ؛
3. نفی وضع موجود (ظلم و بی عدالتی، فساد و تباهی) ؛
4. طرد و عدم پذیرش حکومت های سیاسی (نامشروع دانستن آنها) ؛
5. قیام و انقلاب و نهضت مداوم و فعّال ؛
6. ضرورت تشکیل حکومت های دینی و مشروع ؛
7. عدم انقیاد و سازش در برابر جبّاران و مفسدان و...[11].
پی نوشت ها
[1]. بحارالانوار، ج 52، ص 128.
[2]. معجم احادیث الامام المهدی، ج 1، ص 268.
[3]. بحارالانوار، ج 53، ص 123.
[4]. بحارالانوار، ج 52، ص 110.
[5]. کمال الدین، ج 2، ص 380، ح 2.
[6]. همان، ص 337، ح 10.
[7]. کافی، ج 1، ص 371.
[8]. بحارالانوار، ج 52، ص 122، ح 4.
[9]. الغیبة طوسی، ص 459.
[10]. بحارالانوار، ج 52، ص 146.
[11]. برای مطالعه بیشتر ر.ک: نگارنده، مقاله انقلاب و انتظار، فصلنامه انتظار، ش 2، ص 130.
