واژه (مد) واژه ای فرانسوی است و به معنای طرز، اسلوب، عادت، شیوه، سلیقه، روش، رسم، و باب روز آمده است.1
Modeاز ریشه لاتین Modusگرفته شده است. این واژه پس از جنگ جهانی اول، به دنبال نفوذ تمدن غرب، وارد زبان فارسی شد.2 در زبان انگلیسی اصطلاح fashionبرای مد به کار می رود.
مد یک پدیده اجتماعی و الگوی فرهنگی رایجی است که به دلایل مختلف در یک زمان معین توسط بخشی از جامعه پذیرفته می شود و دارای دوره ای نسبتاً کوتاه است و سپس فراموش می شود؛ و مدگرایی آن است که فرد، سبک لباس پوشیدن و طرز زندگی و رفتار خود را طبق برخی الگوها تنظیم و به محض آن که الگوی جدیدی در جامعه رواج یافت، از آن پیروی کند.3
درباره نحوه شکل گیری مد و شکل امروزی این پدیده، به دو نکته اشاره می شود:
الف. شکل گیری پدیده مد
در جامعه ابتدایی که هنوز طبقه های اجتماعی شکل نگرفته بود و رقابت اقتصادی وجود نداشت، زنان و مردان، بدن شان را رنگ آمیزی و زینت می کردند اما نه برای زیبایی. در آن زمان لازم بود همه افرادی که به دلیل قرابت، متعلق به گروه مشخصی بودند، خود را به شکل خاصی (نشانه گذاری) کنند.
با گذشت زمان و شکل گیری جامعه طبقاتی، این نشانه ها دگرگون گردید و به مد که نابرابری اجتماعی را نشان می داد تبدیل شد؛ به گونه ای که در آن دوران، مد نشانه تمایز طبقاتی زنان و مردان طبقه حاکم بود و آنان را از طبقات دیگر باز می شناساند.
این نوع مدگرایی در دربار فرانسه و پیش از انقلاب کبیر فرانسه به اوج خود رسید به گونه ای که شاهان، شاهزادگان و اشراف زمین دار و مردان و زنان آنها طبق مد روز به بهترین شکل لباس می پوشیدند، صورت هایشان را پودر می زدند و موهایشان را رنگ می کردند، از والان های توردار، زینت آلات، طلا و نظایر آن استفاده می کردند.4
شکل دیگری از مدگرایی نیز در دهه 1920م به چشم می خورد که هنرمندان از طریق پوشش، رنگ ها و زیورآلات و یراق هایی با رنگ های فلاشی، هم شکل نبودن خود را ابراز می داشتند. هم چنین عصبانیت جوانان اروپایی از بزرگ ترها و از قیود و نظم های اجتماعی در این دوران به تشکیل گروه هایی منجر شد که لباس های تیره می پوشیدند و روی بلوزهای سیاه، جملاتی خشم آلود می نوشتند و شلوارهای افتاده و گشاد به تن می کردند. نمونه هایی از این دست در سایر کشورها هم دیده شده است.5
ب. آغاز مدگرایی به شکل امروزی
مدگرایی به شکل کنونی، از قدمت چندانی برخوردار نیست و سرآغاز آن به 1960 میلادی برمی گردد.
یکی از مهم ترین تحولات دهه 60، شکل گیری جنبش های ضدجنگ در ایالات متحده آمریکا بود.در همین سال ها بود که دو گروه معروف هیپی ها (Hippie) و بیتل ها (Beetele)ظهور کردند و با روی کار آمدن پانک ها (Punk)در دهه 70 میلادی یک مثلث اعتراضی ساخته شد. اعضای این گروه ها برای اعتراض به اوضاع اجتماعی آمریکا با پرداختن به نوع لباس خاص، آرایش موی عجیب و رفتارهای اجتماعی هنجارشکنانه، تلاش کردند تا اعتراضات اجتماعی خود را بیان کنند. این گروه ها نخستین گروه هایی بودند که شکل ظاهری و ایده هایشان در دنیا به عنوان مد، مورد تقلید قرار گرفت.6
در ابتدای دهه 1980 عدّه ای از متفکران و اندیشمندان سیاه پوست آمریکایی، گروهی را تشکیل دادند که یکی از اهداف آن ایجاد صلح و آرامش در آمریکا و فرو نشاندن آتش دشمنی بین سیاه و سفید بود؛ به همین دلیل این گروه خود را جمهور صلح امریکایی (Republic American Peace)یا به اختصار RAPنامید. آنان با شعار آزادی و صلح، به ترویج موسیقی تند جاز اقدام نمودند که به همین نام نیز مشهور شد. این گروه در تداوم حیات و فعالیت خود و به مرور زمان از ماهیت اصلی تفکر خود در زمان شکل گیری فاصله گرفت و به سرنوشت گروه پانک دچار شد. در این راستا می توان از گروه های دیگری مانند متالیکا (Metalica)هوی متال (Heavymetal)راک (Rock)و مارداک (Mardock)نیز نام برد.7
نکته جالب توجه اینکه این گونه رفتارها و موج های اجتماعی به آسانی به جوامع دیگر سرایت می کند و بدون توجه به هدف و فلسفه پیدایش آنها، از سوی جوانان مورد تقلید قرار می گیرد.
در شکل گیری روند مدهای امروزی علاوه بر جریان های اجتماعی، دو جریان دیگر نیز تأثیرگذار بوده اند:
1. مدهایی که از سوی گروه های منحرف اعتقادی و اخلاقی - همچون شیطان پرست ها - شکل گرفته و با پشتیبانی سرمایه گذاران و سودجویان گسترش می یابد.
2. مدهایی که براساس الگوگیری از افراد خاص شکل گرفته و در یک مقطع زمانی مورد تقلید قرار می گیرد؛ مانند موج های ایجاد شده توسط برخی فیلم های سینمایی و یا برخی بازیکنان فوتبال و...
پی نوشت:
1. ر.ک: لغت نامه دهخدا، علی اکبر دهخدا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1352، ص41.
2. آیین بهزیستی در اسلام، احمد صبور اردوبادی، قم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1367 ش، اول، ج4، صص15 - 16.
3. ر.ک: نگاهی به پدیده مدگرایی، حسین بافکار، طوبی، شماره 21، شهریور 1386.
4. برگرفته از: آرایش، مد و بهره کشی از زنان، جوزف هنسن، ایولین رید، ماری آلیس واترز، مترجم: افشنگ مقصودی، تهران، نشر گل آذین، 1381ش، اول، صص 103 - 102.
5. ر.ک: مد و لباس، این بار در مجلس، یدالله آزرمی، مجله سروش، شماره 1233، سال 1383.
6. ر.ک: بررسی پدیده مد و مدگرایی در جامعه، عمار عطاپور، امید انقلاب، شماره 362، دی 1384.
7. هویت انسانی زن در چالش آرایش و مد، مریم رفعت جاه، فصلنامه (کتاب زنان)، شماره 38، ص 135.
منبع: پرسمان
