آیا ما در انتخاب نوع و شیوه پوشش و آرایش آزاد هستیم؟ تا چه مقدار می توانیم به سلیقه خودمان نوع پوشش و آرایش را انتخاب کنیم؟

دین اسلام برای نیازهای ثابت بشر، قوانین ثابت و برای احتیاجات متغیر وی وضع متغیری در نظر گرفته است. در زمینه پوشش و آرایش نیز در تعالیم اسلامی، از یک سو متغیرهایی برای برخورداری مسلمانان از منافع و جنبه های مختلف پوشش و آرایش معرفی گردیده و از سویی برای مصونیت مسلمانان نسبت به از دست دادن هویت ملی و دینی و هم چنین در امان ماندن از پیامدهای منفی افراط و تفریط در خودآرایی، اصول ثابتی برای تمامی افراد مشخص کرده است1.
دین اسلام با در نظر گرفتن متغیرهایی همچون: مقتضیات زمانی، موقعیت خاص فردی، وضعیت معیشتی و جایگاه اجتماعی افراد و هم چنین در نظر گرفتن سلایق شخصی، مقتضیات سنی افراد، مسلمانان را در انتخاب پوشش و آرایش دلخواه آزاد گذاشته است.
برای روشن شدن این مسئله ابتدا به متغییرهایی که اسلام معرفی نموده، اشاره می شود:
1. مقتضیات زمانی
به طور طبیعی در گذر زمان عوامل متعددی همچون بهبود شرایط اقتصادی فرهنگی جامعه، ورود طرح های نو و یا ورود فن آوری های جدید در عرصه بافت پارچه و ساخت لوازم آرایشی دست به دست هم داده و در نوع پوشش و آرایش افراد تأثیر مستقیم می گذارند؛ به گونه ای که هر دورانی پوشش و آرایش خاص خود را اقتضا می نماید.
پیشوایان معصوم علیهماالسلام به عنوان الگوهای رفتاری ما مسلمانان در عمل خود نیز نوع پوشش و آراستگی خویش را متناسب با مقتضیات زمان تنظیم می نمودند، که در اینجا به نمونه ای از این موارد اشاره می نماییم:
نمونه اول
امیرالمؤمنین علی علیه السلام با اینکه موهای شان سپید شده بود رنگ نمی بست. شخصی به آن حضرت گفت: مگر پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله دستور نداد که: (موی سپید را با رنگ بپوشانید؟) آن حضرت فرمود: چرا. آن شخص گفت: پس چرا شما رنگ نمی بندی؟ حضرت فرمود: در آن وقت که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله این دستور را داد مسلمانان از لحاظ عدد اندک بودند، در میان آنها عدّه ای پیرمرد وجود داشت که در جنگ ها شرکت می کردند، دشمن که به صف سربازان مسلمان نظر می افکند و آن پیرمردان سپید مو را می دید اطمینان روحی پیدا می کرد که با عدّه ای پیرمرد طرف است و روحیه اش قوی می شد؛ پیغمبر اکرم دستور داد که رنگ ببندند تا دشمن به پیری آنها پی نبرد. آنگاه علی علیه السلام فرمود: این دستور را پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در وقتی صادر کرد که عدد مسلمانان کم بود و لازم بود از این گونه وسائل نیز استفاده شود. اما امروز که اسلام سراسر جهان را فراگرفته است نیازی به این کار نیست. هر کسی آزاد است که رنگ ببندد یا رنگ نبندد.
نمونه دوم
فردی به نام سفیان ثوری در انتقاد به نوع پوشش امام صادق علیه السلام: به ایشان عرضه داشت: شما روایت می کنید که علی علیه السلام لباس خشن می پوشید، و حال آن که خودتان لباس قوهی و مروی (دو پارچه قیمتی منسوب به قهستان و مرو) می پوشید؟! حضرت فرمود: وای بر تو، علی علیه السلام در زمان تنگدستی مردم زندگی می کرد، ولی چون روزگار فراخی رسید، نیکان زمانه به آن شایسته ترند.2
در روایت دیگری آن حضرت با تأکید بر نقش مقتضیات زمانه بر نوع پوشش فرموده اند: شیعیان ضعیف الایمان دوست دارند که من بر پلاس بنشینم، و لباس خشن بپوشم، ولی زمانه اقتضا ندارد.3
با توجه به آنچه گفته شد معلوم می شود یکی از متغییرهای مهمی که اسلام در نوع پوشش و آرایش مسلمانان در نظر گرفته، مقتضیات زمان است و نوع پوشش و آرایش افراد براساس زمان قابل تغییر می باشد. چنان که امام صادق علیه السلام فرموده اند: (خَیرُ لِباسِ کُلِّ زَمَانٍ لِبَاسُ اَهلِهِ)4؛ (بهترین لباس هر زمان، لباس اهل آن زمان است).
2. موقعیت فردی و خانوادگی
از دیگر متغیرهایی که اسلام برای مسلمانان در پوشش و آرایش لحاظ نموده، موقعیت های خاصی است که افراد در آن قرار می گیرند که در اینجا به سه نمونه اشاره می نماییم:
یکم: موقعیت های زناشویی؛ آیات، روایات و سیره عملی معصومین علیهماالسلام گویای آن است که اسلام محدودیتی نسبت به نوع آرایش و پوشش زن و شوهر به هنگام قرار گرفتن در کنار یکدیگر قائل نشده است؛ بلکه به آنها توصیه نموده به هنگام حضور در کنار یکدیگر از بهترین لباس و لوازم زینتی و آرایشی خود استفاده نمایند همان گونه که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده اند: (بر زن لازم است خود را خوشبو کند، بهترین لباس هایش را بپوشد، به بهترین وجه زینت کند و با چنین وضعی صبح و شب با شوهرش ملاقات نماید)5.
از سوی دیگر دین اسلام از زنان مؤمن خواسته تا در موقعیت های اجتماعی و یا حضور در میان نامحرمان از به نمایش گذاشتن خود و زینت هایشان به شدت پرهیز نمایند. قرآن می فرماید: (و به زنان با ایمان بگو دیدگان خود را [ از هر نامحرمی] فرو بندند و پاکدامنی ورزند و زیورهای خود را آشکار نگردانند مگر آنچه که طبعاً از آن پیداست و باید روسری خود را بر سینه خویش [ فرو] اندازند و زیورهایشان را جز برای شوهرانشان و... آشکار نسازند... و پاهای خود را [ به گونه ای بر زمین ]نکوبند تا آنچه از زینتشان نهفته می دارند، معلوم گردد. ای مؤمنان همگی [ از مرد و زن] به درگاه خدا توبه کنید امید که رستگار شوید)6.
دوم. موقعیت های شغلی و کاری؛ اقتضای کار و تلاش آن است که لباس مخصوص خود را داشته باشد از همین رو هنگامی که از امام کاظم علیه السلام سؤال شد: اگر انسان ده دست جامه داشته باشد اسراف است؟ فرمود: نه، بلکه برای حفظ جامه ها بهتر است و اسراف آن است که لباس بیرون را وقت کار بپوشی.7
سوم. حضور در جمع دوستان و دیدارهای خانوادگی؛ یکی از موقعیت های خاصی که هر انسان در زندگی خود بارها تجربه نموده و متناسب با آن، نوع پوشش و آرایش خود را تغییر می دهد، حضور در جمع دوستان و آشنایان می باشد که در قالب دیدارهای خانوادگی و مهمانی ها و مجالس مختلف صورت می پذیرد. اسلام این موضوع را نیز لحاظ نموده و بر استفاده از نوع پوشش و آرایش مناسب با این موقعیت تأکید کرده است.
پیامبرخدا صلی الله علیه و آله می فرماید: (خداوند دوست دارد وقتی بنده ای به سوی دوستان می رود، آماده و آراسته شود)8.
و یا در روایت دیگری می خوانیم: (باید هر یک از شما، برای [ خودی ها] برادر مسلمان خود، خویش را بیاراید؛ چنانکه از برای بیگانه [ و کسانی که فامیل نیستند] زینت می کند و دوست دارد که او را به نیکوترین شکل ببیند)9.
3. وضعیت اقتصادی و جایگاه اجتماعی
از دیگر متغیرهای تأثیرگذار در نوع پوشش و آرایش افراد که دین اسلام آن را لحاظ نموده، شرایط معیشتی خود افراد و هم چنین جایگاه و شأن آنها در جامعه است. به گونه ای که داشتن لباس های متعدد و مناسب که در شأن و جایگاه اجتماعی افراد باشد، مجاز دانسته شده است.
شخصی از امام صادق علیه السلام درباره فرد ثروتمندی پرسید که لباس متعدد و مرغوب و چندین پیراهن تهیه می کند؛ آیا با پوشیدن آنها، اسراف گر است؟ حضرت فرمود: (خیر، چون خداوند می فرماید: (لِینْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَ مَنْ قُدِرَ عَلَیهِ رِزْقُهُ فَلْینْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللَّهُ )10؛ (آنان که امکانات وسیعی دارند، باید از امکانات وسیع خود انفاق (خرج) کنند و آنها که تنگ دست اند، از آنچه که خدا به آنها داده انفاق (خرج) نمایند)11.12
این بیان شریف امام صادق علیه السلام گویای آن است که در مکتب اسلام مسلمانان می توانند متناسب با وضعیت معیشتی خود لباس مناسب تهیه و استفاده نماید.
4. سلایق شخصی
سلایق شخصی نیز از دیگر متغیرهایی است که اسلام برای آن احترام قائل شده و پارچه، مدل و حتی جنس و رنگ خاصی برای لباس واجب ننموده و مسلمانان را نسبت به نوع خاصی از آرایش الزام نکرده تا تمام مسلمانان در انتخاب این موارد آزاد باشند.
البته اسلام در راستای حفظ بهتر سلامتی روحی و جسمی مسلمانان در این زمینه توصیه هایی در قالب مستحب و مکروه ذکر نموده است؛ مثلاً بر لباس های روشن به ویژه لباس سفید تأکید کرده و لباس سیاه را به دلیل تأثیر منفی که بر نشاط روحی و سلامتی افراد دارد مکروه اعلام نموده است. مگر در مورد عبا [ و چادر] و عمامه و کفش که کراهت ندارد.
5. شرایط سنی
بدون تردید، میل به خودآرایی و زیبایی که میل ذاتی آدمی است، در سنین مختلف تغییر می نماید، به گونه ای که ارضای این میل در دوران نوجوانی و جوانی به اوج خود رسیده و به شکفتن احساسات کمک کرده و به سوی تعالی روحی و پیشرفت های عاطفی سوق می دهد.
پیشوایان اسلام نیز در سیره عملیشان به تمایل جوانان به خودآرایی و تجمّل دوستی توجه می نمودند. به همین جهت، علی علیه السلام، به هنگام خرید لباس، جامه بهتر را به قنبر (غلام جوان خود) داد تا او را با پوشاندن آن لباس، شادمان و مسرور کند، و خطاب به وی فرمود: تو جوانی و مانند سایر جوانان به آراستگی و زیبایی رغبت بسیار داری.13
پی نوشت:
1. ر.ک: اسلام و مقتضیات زمان، شهید مطهری.
2. مکارم الأخلاق، ص 97.
3. همان، ص 98.
4. الکافی، ج1، ص 411.
5. همان، ج 5، ص 508.
6. نور 24، آیه 31.
7. همان، ص 98.
8. همان، ص 97.
9. تحف العقول عن آل الرسول، ص102.
10. طلاق 65، آیه 7.
11. الکافی، ج6، ص 443.
12. مکارم الأخلاق، ص 114.
13. مستدرک الوسائل، ج 3، ص 256.
منبع: پرسمان