قرآن کریم می فرماید:
(فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَیْثُ ما کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ...)1؛ (پس روی کن به طرف مسجدالحرام و شما مسلمین نیز هر کجا باشید در نماز روی بدان جانب کنید...).
(فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَیْثُ ما کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ...)2؛ (و ای رسول از هر جا و به هر دیار بیرون شدی روی به جانب کعبه کن و شما مسلمین هم به هر کجا بودید روی بدان جانب کنید...).
همان خدایی که فرموده است به هر طرف رو کنید آنجا وجه خدا است و او از رگ گردن به انسان نزدیک تر است، همو دستور داده است که به هنگام نماز به طرف مسجدالحرام نماز بخوانید.
بر این اساس همه جا بودن خداوند با برگزاری نماز به سوی جهت خاص منافات ندارد. چنان که خدا همه زبان ها را می داند ولی قرآن را به زبان عربی نازل کرده و باید نماز را به زبان عربی خواند.
نماز خواندن به طرف قبله، نه از این جهت است که خداوند مکان یا جهت معینی دارد. قرآن در ضمن آیات مربوط به قبله مخصوصا در دو مورد، خداوند به این حقیقت تصریح کرده و می فرماید:
(وَ لِلّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللّهِ)3؛ (مشرق و مغرب از آن خداست و به هر سو رو کنید، خدا آنجاست).
و در آیه دیگر می گوید:
(قُلْ لِلّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ)4؛ (بگو مشرق و مغرب از آن خداست).
بلکه از این نظر است که انسان به حکم این که جسم است هنگام نماز ناچار است به یک طرف متوجّه باشد و چه بهتر که یک جهت همگانی مشخص شود تا رمز وحدت باشد و به سوی ولی اسلام خواسته است از این موضوع حداکثر استفاده را برای تکمیل این عبادت خانه کعبه قدیمی ترین مرکز توحید نیز باشد. خانه ای که به دست قهرمان توحید، ابراهیم خلیل علیه السلام تجدید بنا شده و مورد توجّه تمام راهنمایان توحید و پیغمبران خدا بوده است. توجّه به این مرکز توحید، توجّه به خداست. توجّه عموم مسلمانان جهان در هر شبانه روز پنج مرتبه به این مرکز مقدّس، روح وحدت و یگانگی را در دل و جان آنها پرورش می دهد و به وحدت اسلامی و هماهنگی مسلمین جهان کمک می کند و اجتماعات مختلف اسلامی را از شرق و غرب عالم به هم مربوط می سازد و شوکت و عظمت آنها را ظاهر می نماید و جهان اسلام را با وحدت هدف و عقیده به دنیا نشان می دهد.5
جابربن حیّان از امام صادق علیه السلام پرسید: آیا مرکز بودن کعبه برای نماز اهمیتش بیشتر است، یا برای حج؟ آن حضرت فرمود: مرکزیت آن برای نماز؛ زیرا بسیاری از مسلمانان نمی توانند در تمام عمر حتی یک بار به مکه بروند؛ ولی هر مسلمان در هر نقطه از جهان، روزی پنج بار به سوی کعبه نماز می خواند. می توان گفت در هر شبانه روز پنج بار، نگاه تمام مسلمین جهان در کعبه به هم می رسد و گویا تمام مسلمانان جهان، شبانه روزی پنج مرتبه در چشمان یکدیگر می نگرند و سخن آنان در آنجا به هم می رسد و تکبیر مسلمان در شرق و غرب دنیا، در کعبه شنیده می شود. این مرکزیت در هیچ یک از ادیان گذشته وجود نداشته و در آینده هم به وجود نخواهد آمد.6
به عبارت دیگر کعبه مغناطیس دل های اهل ایمان و رمز وحدت و استقلال مسلمانان است و ارتباط نماز و کعبه، ارتباطی دائمی است. (اگر کسی از فراز آسمان ها به صفوف نمازگزاران کره زمین بنگرد، دایره های متعدّدی را می بیند که مرکزیت همه آنها کعبه است و توحید، نقطه تمرکز فکر و دل و جان و صفوف مسلمین است).7
بنابراین، خداوند جهت ندارد؛ ولی ما انسان ها در زندگی و حیات مادی و معنوی خود، نیازمند جهت هستیم و قبله، تعیین کننده جهت حرکت مسلمانان در طول تاریخ بوده و هست. اگر فرض کنیم که نماز بدون قبله بود، چه اتّفاقی می افتاد؟ هر کس به سمتی نماز می خواند و همین امر موجب می شد تا عده ای، جهتی ترجیح بدهند و دیگران را نیز به آن دعوت کنند؛ مثلاً عده ای به مشرق، برخی به مغرب، گروهی به شمال، برخی به جنوب و... این موضوع خود عاملی برای تفرقه و نزاع و درگیری می شد؛ قبله، صفوف نماز را متّحد و یکپارچه می کند و روحیه جامعه پذیری و الفت در بین مسلمانان و جوامع اسلامی را ایجاد و هویت مستقل فرهنگی در جامعه اسلامی پدید می آورد.8 علاوه بر تحقّق وحدت و همدلی، توجّه به قبله توجّه به نداگر یکتاپرستی حضرت ابراهیم علیه السلام، توجّه به زادگاه و خاستگاه دعوت توحیدی پیامبر صلی الله علیه و آله و توجّه به اولین بناء معبد روی زمین است زیرا کعبه اوّلین نقطه ای است که برای عبادت مردم وضع شده است:
(إِنَّ أَوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبارَکاً)9.
در پایان گفتنی است؛ نماز و عبادت به سوی کعبه به هیچ عنوان قابل مقایسه با بت پرستی نمی باشد، زیرا مهمترین ویژگی نماز به سوی کعبه این است که انسان در نماز خالق هستی را به عنوان پروردگار خود مورد پرستش و ستایش قرار می دهد برخلاف بت پرستی که بت را به عنوان (پروردگار) خود دانسته و آن را مورد پرستش و ستایش قرار می دهد لذا اگر قرار بود در نماز خواندن به سوی کعبه نوعی بت پرستی وجود داشته باشد باید مسلمانان از نظر اعتقادی، به این مسئله خود را ملتزم بدانند و حال آن که تمامی مسلمانانی که به سوی کعبه نماز می خوانند علاوه بر این که (کعبه) را به عنوان پروردگار خود قبول ندارند، با بررسی محتوای نماز معلوم می شود در نماز از کعبه هیچ گونه سخن و ستایشی مطرح نشده؛ بلکه همه آنها، کعبه را تنها به عنوان قبله و جهت نماز خود قبول داشته و در نماز نیز تنها خداوند و خالق هستی خود را مورد ستایش قرار می دهند نه کعبه را.
پی نوشت:
1. بقره 2، آیه 144.
2. همان، آیه 150.
3. بقره 2، آیه 115.
4. بقره 2، آیه 142.
5. ناصر مکارم شیرازی و جعفر سبحانی، پاسخ به پرسش های مذهبی.
6. محمد ری شهری، مناظره در رابطه با مسائل ایدئولوژیک، ص 84 و 85.
7. قرائتی، محسن، پرتوی از اسرار نماز، ص109، تهران: ستاد اقامه نماز، چاپ هفدهم 1378.
8. مجتبی کلباسی، یکصد وده پرسش درباره نماز، انتشارات ستاد اقامه نماز، 1388، نهم، ص 44.
9. آل عمران 3، آیه 96.
منبع: www.porseman.org
