نماز یعنی چه؟ خدا چه انتظاری از نماز ما دارد؟!

عده ای معتقدند واژه (نماز) در لغتِ فارسی از لفظ پهلوی نماک (namac) گرفته شده که آن هم از ریشه ایرانِ باستان واژه (نم) (nam)به معنای خم شدن و تعظیم کردن گرفته شده است.1 از جمله معانی نماز در کتاب های لغت فارسی عبارتند از: بندگی، اطاعت، سجود، پرستش، خدمتکاری و فرمان برداری2 و در اصطلاح شرعی به مجموعه اذکار و حرکات خاصی گویند که به عنوان ستایش و توجّه بنده به خداوند انجام می گیرد.
(خواندن نماز) معادل با کلمه (قرائت) در عربی است و از آن جهت که یک قسمت از نماز عبارت از: خواندن و تلفظ کردن حمد و سوره و اذکار است روی این جهت کسی که این اعمال را انجام دهد و این الفاظ را بر زبان جاری کند می گویند نماز را خواند. اما در قرآن و روایات همه جا سخن از (اقامه) است که معادل فارسی آن (برپا داشتن) می باشد.
قرآن کریم، درباره (اقامه نماز) بسیار تأکید کرده است؛ تا آن جا که 46 بار، نماز را با واژه (اقامه) در تعبیرهای گوناگون، تکرار کرده است. شاید بتوان انتظار خداوند را همان (اقامه نماز) گفت؛ برای (اقامه نماز) چند معنا و تفسیر مطرح شده است:
گسترش نماز
بدون تردید از مصادیق (اقامه نماز) گسترش و مطرح کردن نماز در جامعه است. قرآن کریم می فرماید:
(الَّذِینَ إِن مَّکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلاَةَ وَ آتَوُا الزَّکَاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنکَرِ وَ لِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ)3؛ (آنها کسانی هستند که هرگاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم، نماز را برپا می دارند و زکات را ادا می کنند و امر به معروف و نهی از منکر می نمایند).
منظور از (اقامه) این است که تنها خودتان نمازخوان نباشید؛ بلکه چنان کنید که آیین نماز در جامعه انسانی برپا شود و مردم با عشق و علاقه، به آن روی آورند.
نماز با شرایط
به گفته برخی بزرگان4 (در تمام مواردی که خداوند به نماز سفارش کرده است واژه (اقامه نماز) آمده است تا به این معنا توجّه داده شود که مقصود از نماز، گزاردن نماز واجد شرایط است نه تنها بجای آوردن ظاهر نماز (بدون روح)).
به گفته بعضی مفسّران، تعبیر (اقامه نماز) به جای (خواندن) یا (بر پا داشتن نماز)، بیان گر این نکته است که نماز تنها اذکار و حرکات نیست، بلکه باید آن را به طور کامل به پا دارید؛ آن گونه که آثار نماز در چهره و زندگی شما دیده شود؛ تنها لقلقه زبان و راست و خم شدن نباشد، بلکه روح نماز که همان تسلیم مطلق در برابر خدا در همه امور است در زندگی شما جلوه کند و توجّه قلبی به خدا، در نماز حاصل شود.5
تداوم نماز
برخی (اقامه) را به معنای تداوم در برپایی نماز می دانند؛ یعنی کسی نماز را به درستی بر پا می دارد که همیشه آن را ادامه دهد نه این که گه گاهی نماز بخواند:
(فَوَیْلٌ لِّلْمُصَلِّینَ. الَّذِینَ هُمْ عَن صَلاَتِهِمْ سَاهُونَ)6؛ (پس وای بر نمازگزارانی که در نماز خود سهل انگاری می کنند).
در سوره معارج پس از آن که خداوند برخی صفات ناشایست انسان ها را مورد تذکّر قرار می دهد، اوصاف شایسته آنها را هم ذکر می کند که از جمله آن:
(إِلاَّ الْمُصَلِّینَ. الَّذِینَ هُمْ عَلَی صَلاَتِهِمْ دَائِمُونَ)7؛ (مگر نمازگزارانی که بر نماز خود تداوم دارند).
ظاهر آیه دوام است؛ یعنی هم به وقت، نماز می خوانند و هم همیشه نماز می خوانند، این گونه نیست که نماز خواندن آنها مقطعی باشد و چنین نمازی است که اگر جزو برنامه زندگی شد و با شرایط آن بجای آورده شد انسان را از فحشا و منکر باز می دارد. و اصولاً برنامه های تربیتی جز با تداوم، کارآیی لازم را ندارند، لذا در حدیثی از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می خوانیم: (أَحَبُّ الْأَعْمَالِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا دَاوَمَ عَلَیْهِ الْعَبْدُ وَ إِنْ قَل)8؛ (محبوب ترین اعمال نزد خداوند کاری است که بنده بر آن مداومت داشته باشد هر چند کم باشد).
در یک جمع بندی و با مروری به آیه های قرآن می توان همه معانی گفته شده را در (اقامه نماز) منظور کرد و آن این که نماز کامل، پیوسته و با خشوع و اثرگذار در جامعه باشد.
شهید مطهری در این زمینه می گوید: (به پا داشتن نماز آن است که حق نماز ادا شود؛ یعنی نماز به صورت یک پیکر بی روح انجام نگردد، بلکه نمازی باشد که واقعاً بنده را متوجّه خالق و آفریننده خویش سازد...)9.
پی نوشت:
1. بن خلف تبریزی، برهان قاطع، تحقیق محمد معین، ج4، ص2167.
2. برهان قاطع، فرهنگ دهخدا، ج14، انتشارات دانشگاه تهران، ص22731.
3. حج 22، آیه 41.
4. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق بیروت، دارالعلم الدارالشامیة، 1412ق، اول، ص 491.
5. ر.ک: آیه اللّه مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج 1، ص209، دارالکتب الاسلامیة؛ محمد محمّدی اشتهاردی، نماز از دیدگاه قرآن و عترت.
6. ماعون 107، آیه 5 و 4.
7. معارج 70، آیه 23 و 23.
8. الکافی، ج2، ص 82.
9. آشنایی با قرآن، سوره های حمد و بقره، ص67 و 68.
منبع: www.porseman.org