در اخبار وارد شده [است] که امر به معروف و نهی از منکر، سه مرحله و سه مقام دارد: مرحله قلب، مرحله زبان و مرحله ید و عمل. ما معمولاً از مرحله قلب، به جای آنکه اخلاص، حسن نیّت و علاقه به سرنوشت مسلمانان را درک کنیم، جوش و خروش و عصبانیت های بی جا را می فهمیم! و از مرحله زبان، به جای آنکه بیان های روشن کننده و منطقی را بفهمیم که قرآن می فرماید: (اُدعُ اِلی سَبیلِ رَبِّکَ بِالحِکمَةِ و المَوعِظَةِ الحَسَنَة) (نحل: 125)، پندهای تحکّم آمیز را می فهمیم و از مرحله ید و عمل هم به جای آنکه تبلیغ عملی، حسن عمل و همچنین تدابیر عملی را بفهمیم، تنها این مطلب را فهمیده ایم که باید اعمال زور کرد.
اولین درجه و مرتبه نهی از منکر، هَجر و اعراض است؛ یعنی وقتی شما فرد یا افرادی را می بینید که مرتکب منکراتی می شوند و مرتکب کارهای زشتی می شوند، به عنوان مبارزه با کار زشت او و برای اینکه او را از کار زشت باز دارید، از او اعراض می کنید و وی را مورد هجر قرار می دهید؛ یعنی با او قطع رابطه می کنید. در مواردی که انسانی دچار عادت زشتی شده است که اگر شما دوستی خود را با او ادامه دهید، به منزله تشویق او است، ولی اگر با او قطع رابطه کنید، زجر روحی می کشد و تنبیه می شود، قطعا بر شما واجب است که با این شخص، قطع رابطه کنید و از او اعراض کنید. این یک درجه است.
درجه دومی که علما و دانشمندان برای نهی از منکر ذکر کرده اند، مرحله زبان، مرحله پند، نصیحت و ارشاد است. مرحله سوم، مرحله عمل است. گاهی طرف در درجه و حالتی است که نه اعراض و هجران ما تأثیری بر او می گذارد و نه می توانیم با منطق، بیان و تشریح مطلب، او را از منکر بازداریم، بلکه باید وارد عمل شویم.
وارد عمل شدن مختلف است. معنای وارد عمل شدن، تنها زور گفتن نیست و کتک زدن و مجروح کردن نیست. البته نمی گویم در هیچ جا نباید تنبیه عملی شود. اسلام دینی است که طرفدار حدّ و تعزیر است؛ یعنی دینی است که معتقد است مراحل و مراتبی [پیش می آید] که مجرم را جز تنبیه عملی، چیز دیگری از کار زشت باز نمی دارد، ولی انسان نباید اشتباه کند و خیال کند که همه موارد، سخت گیری و خشونت است.
منبع: حماسه حسینی، علامه شهید مرتضی مطهری(ره)، ج 2، صص 93 97.
