در خانواده مسئولیت والدین پس از مسئولیت زن و شوهری مهمترین رکن به شمار میرود. با تولد اولین فرزند تحولی اساسی در مسئولیت زن و شوهری پدید میآید. با تولد کودک زن وشوهر باید به تدریج بین مسئولیت زن وشوهری و والدینی سازگاری ایجاد کنند. وظیفه والدین پرورش کودک واجتماعی کردن او طی مراحل مختلف است . در نوزادی وکودکی غالب وظیفه پدر و مادر ،تغذیه و حفاظت از کودک است . در سنین میانی کودکی کنترل و راهنمایی اهمیت بیشتری دارد و در نوجوانی فراهم آوردن زمینه استقلال آنان از نکات مهم است. از آنجا که کودک تا جوانی بیشتر مدت زندگی خود را با خانواده میگذراند. مهمترین عامل رشد وتحول او در ابعاد مختلف جسمانی و شناختی ،رفتاری و عاطفی خانواده است. در این مجال کوتاه وظایف والدین را از دیدگاه اسلام بررسی میکنیم: اولین نکته در دیدگاه اسلام در مورد وظایف والدین،تقدس وتاکید بر ارزش معنوی آن است به گونهای که برای آن ارزش عبادت خداوند شده است. برای نمونه رسول خدا (ص) فرمودهاند: “ وقتی زن باردار میشود ثواب و پاداش او مانند روزهدار برپا کننده نماز وکسی است که با مال و جانش در راه خدا جهاد میکند. هنگامی که وضع حمل کرد کسی عظمت ومزد و پاداش او را درک نمیکند. وقتی به نوزادش شیر میدهد هر مکیدن بچه ارزش آزاد کردن بندهای از فرزندان اسماعیل را دارد وهرگاه بهطور کامل به فرزندش شیر داد فرشتهای به او میگوید : همه گناهان گذشتهات بخشیده شده است.(1) این گونه تلقی موجب میشود والدین وظایف خانوادگی خویش را در ضمن سایر وظایف دینی قرار داده و آنها را مخل یا جدا از وظایف دینی احساس نکنند . نکته دوم : توجه اسلام به روابط والدین با کودک بیش از تولد و حتی قبل از انعقاد نطفه است . نکته سوم: توجه اسلام به همه ابعاد رشد کودک و توصیههای ویژه به والدین در زمینه تغذیه رشد جسمانی شناختی و عاطفی کودک است . اسلام تاکید میکند برای نوزاد چیزی بهتر از شیر مادر نیست. همچنین تاثیر شیر بر بعد شناختی، جسمانی و دینی نوازد مورد تاکید قرار گرفته است به گونهای که زنان کم عقل، بدزبان ،بسیار زشت و حرام خوار و دشمن اولیای دین وشراب خوار و یا آنانی که دارای نقص جسمانی مانند ضعف بینایی هستند نباید به کودک شیر دهند.(2) نکته چهارم تاکید اسلام برروابط عاطفی والدین با فرزندان است و در این جهت توصیههایی در دو بعد روابط کلامی و غیرکلامی به والدین ارائه کرده است تا با عمل به آنها سلامت روانی کودکان حتیالمقدور تامین شود. روانشناسان بر تامین نیازهای عاطفی کودکان بسیار تاکید دارند و جالبترین توصیه آنها توجه عاطفی مثبت و بیقید وشرط والدین به کودک است که عامل مهمی در سلامت روانی کودک در طول زندگی او به شمار میرود. اولیای دین در باب روابط عاطفی با کودکان توصیههایی به شرح ذیل دارند: 1.گفتگویی مهربانانه و دلسوزانه با فرزندان(3) 2.نگاه مهربانانه به ایشان (4) 3.بوسیدن و در آغوش کشیدن فرزند (5) 4.بازی با کودکان (6) 5. احترام به کودک و نیکو صدا زدن و گفتگوی محترمانه (7) 6.دست کشیدن بر سر آنها (8) همچنین اسلام بر رعایت عدالت و مساوات در برخوردعاطفی با فرزندان بسیار تاکید دارد. پیامبر اسلام (ص) فردی را که فقط یکی از دو فرزندش را میبوسید به رعایت مساوات بین فرزندان دعوت نمود.(9) شایان ذکر است که درتعالیم اسلامی افراط در ابراز محبت نسبت به فرزندان قابل پذیرش نیست. ابراز عواطف بیش ازحد باعث کودک محوری در خانواده میشود و به سبب وابستگی شدید، فرزندان را از کسب استقلال باز میدارد. البته تنبیه به صورت ملایم و در شرایطی تائید شده است از جمله قهر کردن با کودکان که در این صورت قطع روابط با فرزندان به مدت طولانی مناسب نیست.(10) پینوشتها: 1. وسایل الشیعه،ج 15،ص 175 2. همان منبع 3.همان منبع 4. الحدیث، ج3،ص 296 5.وسایل الشیعه، ج 15،ص 194 6.همان منبع 7. بحارالانوار، ج 101، ص 95 8.وسایل الشیعه ، ص 59، ج 15 9.وسایل الشیعه، ج 15،ص 204 10.فروغ کافی ، ج 6،ص 5
وظایف والدین در مواجهه با کودک چیست ؟
در خانواده مسئولیت والدین پس از مسئولیت زن و شوهری مهمترین رکن به شمار میرود. با تولد اولین فرزند تحولی اساسی در مسئولیت زن و شوهری پدید میآید. با تولد کودک زن وشوهر باید به تدریج بین مسئولیت زن وشوهری و والدینی سازگاری ایجاد کنند.
وظیفه والدین پرورش کودک واجتماعی کردن او طی مراحل مختلف است . در نوزادی وکودکی غالب وظیفه پدر و مادر ،تغذیه و حفاظت از کودک است . در سنین میانی کودکی کنترل و راهنمایی اهمیت بیشتری دارد و در نوجوانی فراهم آوردن زمینه استقلال آنان از نکات مهم است.
از آنجا که کودک تا جوانی بیشتر مدت زندگی خود را با خانواده میگذراند. مهمترین عامل رشد وتحول او در ابعاد مختلف جسمانی و شناختی ،رفتاری و عاطفی خانواده است.
در این مجال کوتاه وظایف والدین را از دیدگاه اسلام بررسی میکنیم:
اولین نکته در دیدگاه اسلام در مورد وظایف والدین،تقدس وتاکید بر ارزش معنوی آن است به گونهای که برای آن ارزش عبادت خداوند شده است. برای نمونه رسول خدا (ص) فرمودهاند: “ وقتی زن باردار میشود ثواب و پاداش او مانند روزهدار برپا کننده نماز وکسی است که با مال و جانش در راه خدا جهاد میکند. هنگامی که وضع حمل کرد کسی عظمت ومزد و پاداش او را درک نمیکند. وقتی به نوزادش شیر میدهد هر مکیدن بچه ارزش آزاد کردن بندهای از فرزندان اسماعیل را دارد وهرگاه بهطور کامل به فرزندش شیر داد فرشتهای به او میگوید : همه گناهان گذشتهات بخشیده شده است.(1)
این گونه تلقی موجب میشود والدین وظایف خانوادگی خویش را در ضمن سایر وظایف دینی قرار داده و آنها را مخل یا جدا از وظایف دینی احساس نکنند .
نکته دوم : توجه اسلام به روابط والدین با کودک بیش از تولد و حتی قبل از انعقاد نطفه است .
نکته سوم: توجه اسلام به همه ابعاد رشد کودک و توصیههای ویژه به والدین در زمینه تغذیه رشد جسمانی شناختی و عاطفی کودک است . اسلام تاکید میکند برای نوزاد چیزی بهتر از شیر مادر نیست.
همچنین تاثیر شیر بر بعد شناختی، جسمانی و دینی نوازد مورد تاکید قرار گرفته است به گونهای که زنان کم عقل، بدزبان ،بسیار زشت و حرام خوار و دشمن اولیای دین وشراب خوار و یا آنانی که دارای نقص جسمانی مانند ضعف بینایی هستند نباید به کودک شیر دهند.(2)
نکته چهارم تاکید اسلام برروابط عاطفی والدین با فرزندان است و در این جهت توصیههایی در دو بعد روابط کلامی و غیرکلامی به والدین ارائه کرده است تا با عمل به آنها سلامت روانی کودکان حتیالمقدور تامین شود.
روانشناسان بر تامین نیازهای عاطفی کودکان بسیار تاکید دارند و جالبترین توصیه آنها توجه عاطفی مثبت و بیقید وشرط والدین به کودک است که عامل مهمی در سلامت روانی کودک در طول زندگی او به شمار میرود.
اولیای دین در باب روابط عاطفی با کودکان توصیههایی به شرح ذیل دارند:
1.گفتگویی مهربانانه و دلسوزانه با فرزندان(3)
2.نگاه مهربانانه به ایشان (4)
3.بوسیدن و در آغوش کشیدن فرزند (5)
4.بازی با کودکان (6)
5. احترام به کودک و نیکو صدا زدن و گفتگوی محترمانه (7)
6.دست کشیدن بر سر آنها (8)
همچنین اسلام بر رعایت عدالت و مساوات در برخوردعاطفی با فرزندان بسیار تاکید دارد. پیامبر اسلام (ص) فردی را که فقط یکی از دو فرزندش را میبوسید به رعایت مساوات بین فرزندان دعوت نمود.(9)
شایان ذکر است که درتعالیم اسلامی افراط در ابراز محبت نسبت به فرزندان قابل پذیرش نیست. ابراز عواطف بیش ازحد باعث کودک محوری در خانواده میشود و به سبب وابستگی شدید، فرزندان را از کسب استقلال باز میدارد. البته تنبیه به صورت ملایم و در شرایطی تائید شده است از جمله قهر کردن با کودکان که در این صورت قطع روابط با فرزندان به مدت طولانی مناسب نیست.(10)
پینوشتها:
1. وسایل الشیعه،ج 15،ص 175
2. همان منبع
3.همان منبع
4. الحدیث، ج3،ص 296
5.وسایل الشیعه، ج 15،ص 194
6.همان منبع
7. بحارالانوار، ج 101، ص 95
8.وسایل الشیعه ، ص 59، ج 15
9.وسایل الشیعه، ج 15،ص 204
10.فروغ کافی ، ج 6،ص 5
- [سایر] وظایف والدین دختران چیست؟
- [سایر] وظایف والدین در فصل امتحانات دانشآموزان چیست؟
- [سایر] وظایف فرزندان نسبت به والدین چیست؟
- [سایر] وظایف والدین نسبت به فرزندان چیست؟
- [سایر] اثرات ناهماهنگی والدین در شخصیت کودک چیست؟
- [سایر] اثرات ناهماهنگی والدین در شخصیت کودک چیست؟
- [سایر] والدین چگونه مراقب تربیت کودک باشند؟
- [سایر] تفاهم والدین چه نقشی در رشد وتربیت کودک دارد؟
- [سایر] مشاهده روابط جنسی والدین، چه آثار منفی بر کودک میگذارد؟
- [سایر] والدین چگونه باید کودک را برای نماز خواندن آماده کنند؟
- [آیت الله جوادی آملی] .درمان کودک باید با اذن ولیّ او باشد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هر کودک نابالغی مالی را پیدا کند احتیاط واجب آن است که ولی او اعلان نماید و چنانچه تا یک سال صاحب آن پیدا نشد مطابق یکی از دستورهای چهارگانه گذشته، آنچه مطابق مصلحت کودک است عمل می نماید.
- [آیت الله اردبیلی] بر مادر واجب نیست که به نحو رایگان یا با دریافت مزد کودک را شیر دهد، ولی در صورتی که راه تغذیه منحصر به شیر مادر باشد و امکان استفاده از شیر غیر مادر وجود نداشته باشد و یا موجب ضرر و زیان برای کودک شود، بر خود مادر واجب است کودک را شیر بدهد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر زنی بچهای را با شرایطی که در مسأله (2483) و بعد از آن، گفته خواهد شد شیر دهد، رابطههای رضاعی زیر پدید میآید، این روابط که نسبی آنها موجب محرمیت میشود رضاعی آنها نیز سبب محرمیت میگردد: 1 - آن زن مادر رضاعی کودک میشود. 2 - شوهر آن زن که شیر از اوست، پدر رضاعی کودک میشود. 3 - پدر و مادر آن مرد و اجداد او - اگر چه رضاعی باشند - جدّ و جدّه پدری رضاعی آن کودک میشوند. 4 - پدر و مادر آن زن و اجداد او - اگر چه رضاعی باشند - جدّ و جدّه مادری رضاعی آن کودک میشوند. 5 - پسران - نسبی و رضاعی - آن مرد یا زن، برادران رضاعی کودک و دختران - نسبی و رضاعی - آنها خواهران رضاعی او میشوند. 6 - نوادگان - نسبی و رضاعی - آن مرد یا زن، برادرزادگان و خواهر زادگان رضاعی کودک میشوند. 7 - برادر - نسبی و رضاعی - آن مرد عموی رضاعی و خواهر - نسبی و رضاعی - او عمه رضاعی کودک میشوند. 8 - برادر - نسبی و رضاعی - آن زن دایی رضاعی و خواهر - نسبی و رضاعی - او خاله رضاعی کودک میشوند. 9 - عمو و عمه و دایی و خاله آن مرد - هر چند با واسطه باشند - به ترتیب عمو و عمه و دایی و خاله پدر رضاعی کودک میشوند. 10 - عمو و عمه و دایی و خاله آن زن - هر چند با واسطه باشند - به ترتیب عمو و عمه و دایی و خاله مادر رضاعی کودک میشوند.
- [آیت الله اردبیلی] در صورتی که مادر از حقّ حضانت خود بگذرد و به گونهای باشد که حقّ کودک از بین نرود و در تربیت و نگهداری کودک اهمال نشود، پدر نمیتواند او را به حضانت مجبور نماید.
- [آیت الله اردبیلی] (حِضانت) یعنی نگهداری و پرورش کودک حق و تکلیف پدر و مادر است.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر کودکی از زنا متولد شود. الف: اگر زن و مرد هر دو زنا کار باشند نه آنهااز کودک ارث میبرند ونه کودک از آنهاارث میبرد ب: اگر یکی از آن دو زنا کار باشند ولی دیگری فکر میکرده که حلال است کودک و زانی از همدیگر ارث نمیبرند ولی کودک نسبت به فردی که فکر میکرده حلال است ولد شبهه محسوب میشود و ازیکدیگر ارث میبرند. ج: اگر ولد الزنا ازدواج کند زن و فرزندان او طبق احکام ارث از او ارث میبرند.
- [آیت الله اردبیلی] در ولایت و سرپرستی پدر و جدّ پدری، عدالت آنان شرط نیست، ولی هرگاه برای حاکم شرع ثابت شود که سرپرستی آنان به ضرر کودک یا سفیه و یا دیوانه میباشد، باید آنان را از تصرّف در اموال کودک یا سفیه و یا دیوانه منع کند و شخص دیگری را که امین باشد منصوب نماید، مگر این که با ضمیمه کردن امین به پدر و جدّ پدری، بتوان سرپرستی آنان را در جهت مصلحت کودک، سفیه یا دیوانه اصلاح نمود.
- [آیت الله اردبیلی] زن در استحاضه کثیره و متوسطه بنابر احتیاط واجب نمیتواند جایی از بدن خود را به خط قرآن برساند، حتی اگر وظایف خود را انجام داده باشد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه طبیب به هنگام جراحی بیمار یا ختنه کردن کودک بر اثر سهل انگاری ضرری به بیمار یا کودک برساند، یا سبب مرگ او گردد ضامن است و همچنین اگر خطا کند و سبب زیانی شود، ولی اگر کوتاهی نکرده و مرتکب خطا نشده است، بلکه بر اثر عوامل دیگری، بیمار معیوب گردد یا بمیرد ضامن نیست به شرط این که در مورد کودک با اجازه ولی اقدام کرده باشد.