روایات نسبتاً زیادی در رابطه با نماز و سن شروع به آن وارد شده است.در اینجا فرصت پرداختن به تک تک آنها نیست، اما می توان با دسته بندی و ذکر چند نمونه از هر کدام به نتایج مطلوبی رسید. این روایات به لحاظ عبارات به کار رفته در آن به سه دسته تقسیم می شوند.
دسته اول روایاتی که در آنها از لفظ (وجوب) برای شروع نماز استفاده کرده است.
دسته دوم روایاتی هستند که لفظ (امر) به نماز و (مؤاخذه) برای آن را به کار گرفته است.
دسته سوم روایاتی هستند که در آنها، اجازه تنبیه بدنی کودکان برای اقامه نمازشان داده شده است.
با جمع بندی روایات، برای آموزش نماز سه مرحله باید به ترتیب طی شود.
اگر او را پیش از تکلیف برای این مهم عادت ندهیم، به جا آوردن آن در ابتدای تکلیف، سخت، تکراری و به خصوص برای نماز صبح درد سرساز است. به خصوص اگر نوجوان در این رابطه با اصرار زیاد والدین مواجه شود منجر به لجبازی یا دروغگویی وی می شود و آن زمان، برای هدایت این نهال سرکش کمی دیر شده است و مشکل چند برابر!
اول: از زمانی که کودک قدرت فهم نماز را پیدا می کند، باید آموزش نماز را آغاز کرد. اگرچه این فهم به صورت اجمالی باشد. این مرحله تقریباً از پنج یا شش سالگی شروع و به شش تا هفت سالگی ختم می شود. در این سنین نباید اجباری در کار باشد و فقط کودک را با نماز آشنا می کنیم. شاید بتوان این اختلافی را که در سن ابتدای شروع نماز است را به تفاوتهای رشد عقلی کودکان برگرداند.
دوم: این مرحله از شش یا هفت سالگی شروع و به نه الی ده سالگی ختم می شود. در این مرحله، آموزش نماز به صورت جدی و به روش مستقیم است. در این روش والدین نماز آنان را تحت نظر می گیرند و در صورت اهمال کاری آنان را مؤاخذه می کنند.
سوم: این مرحله آخر از نه یا ده سالگی شروع شده و تا بلوغ ادامه دارد. نماز خواندن برای کودک در این سنین امری کاملاً جدی محسوب شده و تا آنجا بر آن تأکید می شود که برای ترک نماز ممکن است، تنبیه بدنی شود. این مرحله ای است که کودک کاملاً با احکام و فواید و آثار نماز هم آشنا می شود و استدلالهای بزرگترها در او کارگر می افتد.
این روایات به صورت کلی سنین شروع به آموزش نماز را مطرح و به صورت خیلی اجمالی حدود انتظار والدین را در هر مرحله بیان کردند. اما اینکه آموزش به چه صورتی باید شروع شود را روشن نکرده اند. به عبارت دیگر، در این روایات بیان نشده است که ایا به کودک پنج، شش ساله، نماز کامل آموخته شود یا آموزش به صورت گام به گام باشد.
در روایتی که عبدالله بن فضاله از امام صادق (علیه السلام)نقل می کند، روش این آموزش با لحاظ سن به تفصیل بیان شده است و ذکر آن روایت و بررسی آن خالی از لطف نیست.
آنگاه که پسر سه ساله شد به او می گویند، هفت بار بگو (لا اله اله الله)، وقتی سه سال و هفت ماه و بیست روز شد به او می گویند هفت بار بگو (محمد رسول الله) وقتی چهار ساله شد به او می گویند هفت بار بگو (صلی الله علی محمد و آل محمد). آنگاه که پنج سالش تمام شد از او می پرسند، دست چپ تو کدام و دست راست تو کدام است؟ اگر جواب صحیح داد او را رو به قبله کرده و می گویند: سجده کن و رهایش می کنند تا شش ساله شود. وقتی که شش سالش تمام شد، رکوع و سجود را به او می آموزند و به نمازش وامی دارند تا هفت ساله شود. وقتی هفت ساله شد به او می گویند: دو دست و صورتت را بشوی؛ آن وقت به او می گویند: نماز بخوان تا نه سالش تمام شود. در آن هنگام وضو و نماز را به او می آموزند و برای آن او را می زنند. هرگاه وضو و نماز را آموخت، خداوند والدینش را مشمول رحمت خود می کند.
این روایت مراحل شروع آموزش نماز را از مبانی اعتقادی آن آغاز می کند، یعنی این مبانی زمینه ساز آموزش نماز کودک تا چهار سالگی است. مرحله بعدی وقتی است که کودک قدرت تشخیص دست چپ و راستش را دارد و این سن پنج سالگی معرفی شده است. به او در این سن سجده کردن را که اصل این عبادت است می آموزند.
مرحله سوم از شش سالگی شروع شده که صورت نماز را یک سال تمرین می کند. سپس با تمام شدن هفت سالگی، علاوه بر صورت نماز، شستن دست و صورت را هم بر تمرینات او می افزایند. بالاخره در مرحله نهایی، به کودکی که چهار سال به تمرین اعمال و حرکات نماز پرداخته، آموزش کامل وضو و نماز داده می شود و او را برای ترک این کار مؤاخذه می کنند و ممکن است در صورت لزوم از تنبیه بدنی هم استفاده کنند و به این صورت این عبادت، عادتی پایدار در کودک خواهد شد.(1)
پی نوشت:
1. سوره ابراهیم /40
www.eporsesh.com
