اسلام هرکسی را مسئول اعمال و رفتار خود می‌داند و بر این اساس دستور اکید به خود سازی می‌دهد هیچ کس مسئولیت اعمال و رفتار خود را نمی‌تواند برگردن دیگران بیاندازد. اگر نیکی کند به خود او باز می‌گردد و اگر بدی هم کند گریبان‌گیر شخص او خواهد بود. حضرت امیر (ع) می‌فرمایند: "علمّوا انفسکم و أهل بیتکم الخیر[1] ؛ به خود و خانواده‌تان نیکی بیآموزید". و قرآن می‌فرماید: "یا ایها الذین آمنوا قوا انفسکم و اهلیکم ناراً وقودها الناس و الحجاره؛[2] ای انسان هایی که ایمان آورده‌اید خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسان‌ها و سنگ‌ها است حفظ کنید".
برای خود سازی به چند نکته باید توجه کنیم:
1 خدا را ناظر اعمال خویش بدانیم:
اگر کسی خدا را برخود شاهد و ناظر بداند و خود را در محضر خدا بداند و واقعاً به این مطلب اعتقاد پیدا کند هرگز دست به گناه و آلودگی‌ها نمی‌آلاید کسی که در برابر دیدگان مردم گناه نمی‌کند قطعاً در برابر دیدگان خدا خود را از گناه حفظ می‌کند. کسی که اعتقاد دارد به "واللّه شهید علی ما تعملون".[3] و به "هو معکم اینما کنتم واللّه بما تعملون بصیر".[4] "خدا شاهد بر عملهای شما است" و "او با شما است هر کجا که باشید و خدا به عملهای شما آگاه است"، هرگز به دنبال گناه نمی‌رود.
امیر المؤمنین (ع) می‌فرماید: "خدا رحمت کند انسانی را که همیشه پروردگارش را در نظر داشته باشد از گناه کناره گیرد و باخواهش دل بجنگد و آرزوی دنیایی خود را تکذیب کند آن انسانی که نفس سر کش خود را با تقوا و پرهیز کاری مهار کند و با لگام ترس از پروردگار بر دهانش دهنه زند و مهارش را به سوی طاعت و فرمان برداری خدا کشاند و از نافرمانی و معصیت بازش دارد."[5]
حضرت ایت الله بهجت در پاسخ به نامه ای که از ایشان درخواست نصیحت کرده بودند می گویند : غرض از خلق، عبودیت است ( و ما خلقت الجن و الانس إلا لیعبدون. سوره ذاریات/56 ) و حقیقت عبودیت؛ ترک معصیت است در اعتقاد که عمل قلب است و در عمل جوارح.
و ترک معصیت، حاصل نمی شود به طوری که ملکه شخص بشود، مگر با دوام مراقبه و یاد خدا در هر حال و زمان و مکان و در میان مردم و در خلوت ( ولا أقول سبحان الله و الحمد لله، لکنه ذکر الله عند حلاله و حرامه ).
ما امام زمان عجل الله له الفرج را دوست می داریم، چون امیر نحل است؛ امور ما مطلقاً به وسیله او به ما می رسد؛ و او را پیغمبر صلوات الله علیه برای ما امیر قرار داده؛ و پیغمبر را دوست داریم، چون خدا او را واسطه بین ما و خود قرار داده؛ و خدا را دوست داریم، برای اینکه منبع همه خیرات است و وجود ممکنات، فیض اوست.
پس اگر خود و کمال خود را خواهانیم، باید دوست خدا باشیم؛ و اگر دوست خداییم، باید دوست وسائط فیوضات از نبیّ و وصیّ، باشیم؛ وگرنه یا دوست خود نیستم، یا دوست واهب العطایا نیستیم، یا دوست وسائط فیوضات نیستیم.
پس کیمیای سعادت، یاد خداست، و او محرّک عضلات به سوی موجبات سعادت مطلقه است؛ و توسل به وسائط استفاضه از منبع خیرات، به واسطه وسائل مقرره خودش است. باید اهتدا به هدایات آنها نماییم و رهروی به رهبری آنها نماییم تا کامیاب شویم.
2 صفات بد و خوب خود را بسنجد و درصد و مقدار آنها را محاسبه کند و در صدد زدودن صفات بد بر آید و صفات خوب را جایگزین آنها کند. و به تعبیر دیگر نقاط ضعف و قوت خویش را بررسی کند و آنها را تعدیل کند. اگر حسود است در صدد رفع آن برآید اگر تکبر و خود خواهی دارد یا طمع وحرص دارد یا عیب جویی می‌کند یادنیا را بیش از اندازه دوست دارد یا انسان‌های بد را دوست دارد؛ ولی انسان‌های خوب را دوست ندارد آنها را رفع نماید؛ زیرا این‌ها همه از صفات رذیله و پستی است که ممکن است انسان گرفتار آنها باشد. کسی که در صدد خود سازی بر می‌آید باید این صفات مذموم را از خود دور کند، مثلاً با تواضع کردن تکبر را از خود دور کند، در راه اطاعت خدا خود را به زحمت بیاندازد برای کمک به پیچار گان و نیاز مندان فعالیت کند، برای عبادت نیمه شب برخیزد و به را زونیاز مشغول شود. تحمل مشقت ها در راه خدا باعث می‌شود که خود خواهی از او رخت بربندد و خدا خواه شود.
3 تمام همّت خویش را در ترک گناه قرار دهد. مواظب خود باشد که شهوت رانی، چشم چرانی، نگاه به فیلم‌های مستهجن نکند و از گوش دادن به موسیقی‌های حرام اجتناب کند. اگر بتواند بر خود مسلط بشود و جلوی این معاصی را بگیرد گام بزرگی در خود سازی برداشته و در نتیجه توفیق نماز شب خواندن نیز پیدا می کند. در روایت آمده است کسی که گناه بکند از نماز شب محروم می‌شود و توفیق آن را نمی‌یابد.[6]
پی نوشتها:
[1]سید حسین اسحاقی، سلوک علوی، ص28، به نقل از در المنثور ج6،ص144.
[2]تحریم (66) آیة 16.
[3]آل عمران (3) آیة 98.
[4]حدید (57) آیة 4.
[5]کافی، ج8، ص172.
[6]بحار الانوار، ج80، ص127.
www.morsalat.com
