چه نهادی بر مجلس خبرگان رهبری نظارت می‌کند که به وظایف خود عمل نماید و دچار انحراف نشود؟

یکی از مهم‌ترین نهادهای حکومتی جمهوری اسلامی ایران مجلس خبرگان رهبری است، اهمیت فوق‌العاده این مجلس از آن جاست که مطابق قانون اساسی[1] وظایف مهم تعیین رهبر، نظارت بر ایشان و عذل وی را بر عهده دارد، لذا به همان اندازه که رهبری در نظام اسلامی جایگاه بلندی دارد، مجلس خبرگان نیز که وظیفه‌اش در ارتباط با رهبری است مهم و ارزشمند است و این اهمیت، لزوم دقت در انتخاب افرادی شایسته و متعهد برای این مسئولیت را به دنبال دارد، لذا برای نظارت به مجلس خبرگان اموری در نظر گرفته شده است.
1. نظارت درونی؛ اعضای مجلس خبرگان به دلیل برخورداری از ویژگیهائی، مانند فقاهت، اشتهار به دیانت، تقوی و عدالت از میزان بالایی اعتماد و و اطمینان برخوردار هستند، زیرا: (خبرگان رهبری دارای مقام فقاهتند، دارای مرتبة عالی تقوی نیز هستند، و با شناخت قبلی از افراد تصمیم می‌گیرند از این‌رو احتمال این‌که تحت تأثیر تبلیغات و جوسازی قرار بگیرند بسیار ناچیز است)[2]
به همین خاطر در ماده 23 آیین نامه انتخابات خبرگان شرایط زیر برای خبرگان منتخب مردم لحاظ شده است: الف: اشتهار به دیانت و وثوق و شایستگی اخلاقی؛ ب: اجتهاد در حدی که قدرت استنباط بعضی مسائل فقهی را داشته باشند و بتوانند ولی فقیه واجد شرایط رهبری را تشخیص دهد؛ ج: بینش سیاسی و اجتماعی و آشنائی با مسائل روز؛ د: معتقد بودن به نظام جمهوری اسلامی ایران؛ ه: نداشتن سوابق سوء سیاسی و اجتماعی[3] که نیز از امتیازات قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به پیروی از نظام سیاسی اسلام تکیه بر عدالت در حاکم اسلامی به عنوان نظارت درونی است چنان که برای سایر مسؤلان بلند پایه نظام از جمله مجلس خبرگان نیز تقوا و ایمان و عدالت لازم است، توجه به این نکته نیز لازم است که تصمیمات مجلس خبرگان بر اساس رأی اکثریت است، لذا احتمال این‌که از میان اعضای مجلس خبرگان اکثریت به اشتباه تصمیم بگیرند یا این‌که دچار انحراف شوند، احتمال ناچیز دارد.
2. نظارت شورای نگهبان؛ طبق تبصرة 1 مادة ‌3 آیین نامة انتخابات خبرگان (مرجع تشخیص دارا بودن شرایط فوق (شرایط خبرگان رهبری) فقهای شورای نگهبان قانون اساسی می‌باشند)[4] فقهای شورای نگهبان هر چند توسط رهبر انتخاب می‌شوند، لکن به حسب دارا بودن تقوی، عدالت و فقاهت هیچگاه تحت تأثیر خواهش های نفسانی قرار نمی‌گیرند، لذا کسانی را انتخاب خواهند نمود که صلاحیت این کار را دارا باشند.
3. نظارت مردمی؛ این نظارت در کنار نظارت درونی برای نظارت بر مجلس خبرگان نظارت بیرونی هم در نظر گرفته شده است و آن نظارت همگانی مردم بر مجلس خبرگان رهبری است که در قانون اساسی[5] و تحت عنوان امر به معروف و نهی از منکر مطرح شده است، این نظارت همگانی سبب کنترل و اصلاح خواهد بود، در کنار نظارت عمومی مردم، از نظارت خاص علمای دین به خصوص مراجع عظام در هر زمان بر اجرای احکام دین نباید غافل بود، پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرمایند: (اِذا ظَهَرَت البِدعة فی اُمّتی فَلَیُظهِر العالمُ علمهَ فَاِن لَم یَفْعَل فَعَلَیه لعنَةَ اللهِ)[6] هنگامی که بدعتی در امّت من آشکار شد عالم باید علم خود را اظهار کند در غیر این‌صورت لعنت خداوند بر اوست، در واقع علمای دین چشمان ناظر به دین هستند که در صورت وجود هرگونه انحراف موظف به بیان و اصلاح آن هستند. حال اگر احیاناً فقهای مجلس خبرگان در وظایف خود کوتاهی نمایند یا دچار انحراف گردند علماء و مراجع عظام به وظیفة نظارتی خود عمل می‌نمایند، مرحوم امام فرمودند (اگر خبرگان که با انتخاب ملّت تعیین می‌شوند از روی کمال دقت و یا از روی مشورت با مراجع عظام هر عصر و علمای بزرگ سر تاسر کشور و متدینین و دانشمندان متعهد به مجلس خبرگان بروند، بسیاری از مهمّات و مشکلات به واسطه تعیین شایسته‌ترین و متعهد‌ترین شخصیت‌ها برای رهبر یا شورای رهبری پیش نخواهد آمد یا با شایشگی رفع خواهد شد.)[7]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. عباسعلی عمید زنجانی، فقه سیاسی، انتشارات امیرکبیر، 1377، ج 1، از ص 428 تا 459.
2. مجله حکومت اسلامی، سال سوم، شمارة دوّم.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . قانون اساسی، اصل 107 و 111.
[2] . مصباح یزدی، محمدتقی، پرسشها و پاسخها، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1379، ج 2، ص 90.
[3] . مجله حکومت اسلامی، سال سوم، شماره دوّم، ص 110.
[4] . همان.
[5] . قانون اساسی، اصل 8.
[6] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تهران،‌ المکتبه الاسلامیه، 1356، ج2، ص72، حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، چاپ بیروت، ج11، ص511.
[7] . صحیفه نور، ج 21، ص 188.