در روایتی از پیامبر (ص) آمده: من و علی پدران این امت هستیم، حدیث را مقداری توضیح دهید، آیا سند حدیث معتبر است؟

حدیث مورد سؤال ابتدا سند شناسی می­شود و سپس شرح و توضیح مختصر پیرامون آن بیان می­گردد.
این حدیث مشهور در مصادر شیعه و سنی آمده است. در بحار الانوار دو باب برای همین عنوان باز شده،[1] و به جز روایات وارده از اهل سنّت،[2] بیش از 20 حدیث از انواع روایت (مرسل و مسند) در آن گرد آمده است و بنابر معنی تواتر (تعداد روات در هر طبقه به اندازه‌ای برسد که از تبانی آنها بر کذب ایمن باشد).[3]
شرح حدیث: معنی لغوی (اب) در کتب لغت مجمع البحرین اب را (پدر) معنی کرده و گفته است: عرب، گاهی به عمو هم پدر می‌گوید.[4] راغب اصفهانی با توجه به استعمال در موارد اضافه به اسم‌ها و وصف‌ها، مثل ابوالحرب، ابوالاضیاف، می‌گوید: (الاب الوالد، و یسمّی کل من کان سببا فی ایجاد شیء او اصلاحه او ظهوره ابا...) سپس به همین حدیث اشاره می‌کند: (و روی انه صلّی الله علیه و آله قال لعلیّ علیه السّلام انا و انت ابوا هذه الامّة)؛[5] اب، پدر است و هر کس که سبب ایجاد یا اصلاح یا بروز چیزی باشد پدر آن چیز خوانده می‌شود... و روایت شده که پیامبر صلّی الله علیه و آله به علی علیه السّلام فرمود: من و تو پدران این امتیم) و بعد می‌گوید: ابوالحرب به برافروزنده جنگ، و ابوالاضیاف به رسیدگی کننده به امور میهمانان گفته می‌شود.
شرح: توضیح لغوی نکات خوبی را بیان کرد. به ویژه این که بسیاری از اوقات مضافٌ الیه معنی مضاف را مقید به خود می‌کند. امت در حدیث فوق معنی (پدر) را و تفاوت آن را با پدر جسمانی کاملاً روشن می‌کند قرآن کریم پدری جسمانی پیامبر صلّی الله علیه و آله را نفی می‌کند.[6]
امت، نقطة شروعی در تکوّن خود دارد و باید کسی سنگ بنای امت را بنهد. درباره پیامبر صلّی الله علیه و آله و نقش اولیه ایشان در این تکوّن مطلب بسیار روشن است. امیر مؤمنان علیه السّلام دربارة همین جلوداری می‌فرماید: کسی از من پیش‌تر و متقدم نیست مگر احمد.[7] مهم بیان پیامبر در نقش امیر المؤمنین علیه السّلام است. رسول خدا صلّی الله علیه و آله در این تعبیر محبّت آمیز و سرشار از عطوفت ناگفته اشاره می‌کنند که اگر علی علیه السّلام در لیلة المبیت نبود، اگر علی علیه السّلام در جنگ احد و خیبر و احزاب نبود، این امت واحده شکل نمی‌گرفت.[8] این نکته اجتماعی و سیاسی در نقش پدری بر امّت ظاهر می شود که در آخرت هم به شفاعت و... منتهی می‌شود. نکته‌های عاطفی و فردی دیگری هم در پدری پیامبر و امیرمؤمنان علیه السّلام هست که به برخی اشاره می‌گردد.
الف. پدری از چند جهت مورد کاربرد است که به برخی اشاره می‌شود: 1. شناسایی، ‌می‌گویند فلانی پدر فلانی است، تا افراد و قبایل و نژادها و... شناسایی شوند. پیامبر و امیرمؤمنان علیهما السّلام هم اسباب شناسایی‌ مایند و ما در دنیا و آخرت به وسیله ایشان شناخته می‌شویم.
2. حقوقی،‌که بیانگر حقوقی است که پدر و مادر و فرزندان بر یکدیگر دارند و نیز مسئولیت‌های متقابل، که پیداست که آن دو بزرگوار حق اطاعت دارند و وظیفة هدایت ما هم از طرف خدای متعال به عهده ایشان است و ما هم در صورت انجام وظیفه پیروی استحقاق شفاعت و حمایت از سوی ایشان را پیدا می‌کنیم.
3. عاطفی، که بسیار پرواضح است، حتی بیش از پدر و مادر به ما عطوفت دارند و اَولی بالمؤمنین هستند.
ب. از آن جا که ما بالفطرة، معنی پدر و مادری را می‌فهمیم و وظایف‌مان را به گردن می‌گیریم. این تعبیر کمک می‌کند که نحوه ارتباط شخصیت خودمان را با پیامبر و امامان بفهمیم و از نزدیکترین راه (راه فطرت) در برابر ایشان احساس وظیفه کنیم.
ج. اساساً احترام و احسان به پدر و مادر جسمانی، خود بهترین تمرین برای اطاعت از پیامبر و امام علیهم السّلام است و حتی کوتاهی در امر پدر و مادر باعث غضب و ناراحتی ایشان می‌گردد و برای تقویت روحیه احسان به پدر و مادر تأمل در سیره و گفتار معصومان علیهم السّلام لازم است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، ج36، ص5.


[1] . مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ‌تهران، اسلامیه، چاپ بیست و سوم، 1385ق، ج36، ص5 و 275.
[2] . ر.ک: همین دو باب بحارالانوار، ج23، ص 5 و 257.
[3] . شیخ بهایی، وجیزه در خلاصه علم درایه، جزوه تایپی.
[4] . مجمع البحرین، ماده اب.
[5] . مفردات الفاظ القرآن، ماده اب.
[6] . احزاب/40.
[7] . محمد بن یعقوب، کافی، تهران، اسلامیه، ج1، ص198.
[8] . پیامبر صلّی الله علیه و آله می‌فرماید: حق علی بر مسلمانان مانند حق پدر بر فرزندانش است.