دین زیباترین جلوۀ رحمانیت حق برای هدایت نوع بشر است و دینداری رویکرد به این رحمانیت و سیر در مسیر هدایت است. در این مسیر پیوسته رهزنانی بصورت آفات دین و دینداری ظهور کرده است که شناخت آنها و پرداختن به بهداشت دینداری از آداب مهم در چنین سیری است .
البته دین، حقیقتی متعالی و امری قدسی است و از این وجه، فراتر از آسیب و آفت است . بعبارت دیگر در امور الهی خطا و اشتباه و آسیب و آفت راه ندارد . خطاپذیری و اشتباه کاری مربوط به امور بشری است و آسیب و آفت در بحث آسیب شناسی دین و دینداری، به حقیقت دین باز نمی گردد، بلکه به نحوۀ رویکرد مردمان به دین و فهم و تلقی انسان از دین و نوع معرفت دینی و شیوه دینداری باز می گردد. این امور پیوسته محل اختلاف و در معرض آسیب و آفت است . دینداری هم شامل مرحله شناخت، معرفت و نظر و هم شامل عرصۀ عمل ، یعنی در برگیرنده اندیشه ، معرفت ، باور و ایمان دینی و نیز اقرار ، کردار ، رفتار و سلوک دینی است .
به سبب آسیب دیدن و آفت یافتن دینداری، حریمهای انسانی و مرزهای سلوک اجتماعی متزلزل می شود و انواع تعدیها و حرمت شکنی ها و تباهی ها ظهور می کند. عدم دینداری عاملی برای ظهور خیانت ورزی در امور گوناگون است، زیرا از شئون دین این است که آدمی را در عرصه های گوناگون حفظ می نماید و از فرو افتادنش در تباهی و نابودی جلوگیری می نماید. اگر دین به سلامت باشد، به بهترین وجه انسان را صیانت می کند و او را در مسیر درست راه می نماید و حفظ می کند . هر چه دین از سلامت و قوت بیشتری برخوردار باشد ، سلامت و قوت انسان در زندگی بیشتر خواهد بود . با شکسته شدن حریمهای دین و دینداری ، همه چیز آدمی در معرض آسیب و آفت قرار می گیرد .
با توجه به این نکته، در یک تقسیم بندی کلی می توان آسیب های دین و دینداری را به دو بخش تقسیم کرد:
1- آفاتی که متوجه ایمان شخص دیندار و متدین است.
پیامبر اکرم (ص) در تعریف ایمان شخصی افراد فرموده اند :" ایمان شناختن به دل و اقرار به زبان و عمل با اعضاء و جوارح است."[1]
این وجوه یعنی اندیشه، باور و ایمان دینی و نیز اقرار، کردار، رفتار و سلوک دینی همه در معرض آسیب و آفت قرار می گیرند. آسیب یا آفت در این مباحث، به مفهوم ظهور عیب و نقص و خارج شدن از وضع طبیعی و پیدایش تباهی است. در بیانات پیامبر اکرم (ص) و امیر مومنان علی (ع) و دیگر ائمه معصومین(ع) امور متعددی به عنوان آفات و آسیب های دین معرفی شده است که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
أ) هوی پرستی: پیامبر اکرم (ص) فرمودند :" هوی آفت است.[2]
ب) دنیا پرستی : پیامبر اکرم (ص) فرمودند: "تباهی دین، دنیا پرستی است ."[3]
ج) سوء ظن: حضرت علی (ع) فرمودند: "آفت دینداری، بدگمانی ( به خدای سبحان) است ."[4]
د) دروغ: حضرت علی (ع) فرموده اند: "بسیاری دروغ ، دین را تباه می کند ."[5]
ه) حسد و کینه: " حضرت علی (ع) فرموده اند: "حسد و دروغگویی و کینه را واگذار که به یقین آنها سه خصلتند که دین را معیوب می کنند."[6]
و) عجب و فخر: امام صادق (ع) فرموده اند: "آفت دین حسد و عجب و فخر است"[7]
واضح است که این روایات با هم منافاتی ندارند و مواردی که در این احادیث به عنوان آفت دین برشمرده شده انحصاری نیست یعنی منظور امام چنین نبوده که فقط سوء ظن یا حسد یا عجب یا فخر فروشی و ... از آفت دین است و چیز دیگری نیست بلکه آنچه در این روایات ذکر شده است نمونه هایی از آفات است و در واقع باید گفت هر چیزی که به نوعی دین را در معرض خطر و نابودی قرار دهد آفت دین است و در احادیث به مهم ترین موارد آن اشاره شده است.
2- آفاتی که در عرصه ی اجتماع دین را به خطر می اندازد و چهره ای غیر واقعی از دین به نمایش می گذارد. به عنوان مثال ، فهم نادرست از زهد در دین ، موجب خارج شدن انسان از وضع طبیعی زندگی و فرو افتادن در دام افراط یا تفریط در زندگی می شود ... همچنین است فهم نادرست از قضا و قدر ، توکل ، انتظار فرج ، صبر ، شفاعت ، تقیه و امور دیگر که سبب آسیب به دین و دینداری شده است . آسیب به معنای یادشده دارای وجوه مختلف و مراتب گوناگون و شدت و ضعف است بطوریکه می توان صورتهای زبر و مانند آن را با در نظر گرفتن مراتب و شدت و ضعف لحاظ نمود:
عدم فهم عمیق دین و سلوک دینی، دریافت نادرست از مفاهیم دینی، ضعیف شدن باورها و رفتارهای دینی، سست شدن بنیادهای اخلاقی، بی ارزش شدن ارزش های دینی، بی اعتقاد شدن به دین و امور مذهبی ، اباحه گری مذهبی، گریز از هر امر دینی و مذهبی .
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: "آفات دین سه چیز است: ا) دانشمند بد عمل، فاسق و فاجر . ب) رهبر و پیشوای ستمکار . ج) مقدس نادان.[8] همچنین وارد کردن خرافات و بدعت ها در دین، تنگ نظری ها، عدم تحمل نظرات فرق دیگر اسلامی و متهم کردن آنان به انحراف و شرک و کفر ، نمایش چهره ای خشن و غیر واقعی از دین و...از آفات و آسیب های بسیار خطرناک ابقاء و گسترش و توسعه دین در جوامع بشری است.
همین آسیب ها و آفت های دین و دینداری را می توان به یک اعتبار دیگر نیز به آسیب های درون دینی، و آسیب های برون دینی تقسیم کرد. مراد از آسیبهای درون دینی، آنهایی است که به نحوۀ رویکرد به دین و فهم و تلقی از دین و نوع معرفت دینی و شیوۀ دینداری مربوط می شود، مانند اکراه و اجبار در دین، بد فهمیدن دین، عدم تدرج و تمکن در هدایت و تربیت و مانند اینها و مراد از آسیبهای برون دینی، آنهائی هستند که به عوامل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی پیوند خورده با دین مربوط می شوند.
پی نوشتها:
[1] صدوق، الخصال، ج1، ص: 178 239 .... عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْإِیمَانُ مَعْرِفَةٌ بِالْقَلْبِ وَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْکَانِ.
[2] کنزالعمال، خبر 44121.
[3] تحریر المواعظ العددیة، ص21 ؛ آفة الدین الهوی.
[4] تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص 263- 5669؛ قال علی (ع): آفَةُ الدِّینِ سُوءُ الظَّنِّ (101/ 3).
[5] تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص 221-4421؛ کَثْرَةُ الْکَذِبِ تُفْسِدُ الدِّینَ وَ یُعْظِمُ الْوِزْرَ (597/ 4).
[6] تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص 299 ؛ دَعِ الْحَسَدَ وَ الْکَذِبَ وَ الْحِقْدَ فَإِنَّهُنَّ ثَلَاثَةٌ تَشِینُ الدِّینَ وَ تُهْلِکُ الرَّجُلَ (19/ 4).
[7] الکافی، ج2، ص 307 5 ؛ آفَةُ الدِّینِ الْحَسَدُ وَ الْعُجْبُ وَ الْفَخْر.
[8] کنزالعمال ، خبر 28954.
منبع: http://farsi.islamquest.net
