دیدگاه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در مورد نحوه اساس رفتار با ملّت ها و دولت های جهان را بیان دارید:

همزیستی مسالمت آمیز با ملّت ها و دولت های دیگر:
همزیستی مسالمت آمیز از اصولی است که پیوسته جمهوری اسلامی ایران در سیاست خارجی خود با دولت ها و ملت های دیگر، روی آن پافشاری نموده است.
(از لحاظ مواضع جهانی، جمهوری اسلامی ایران، موارد مربوط به اصول و مبانی سیاست خارجی ایران، مانند نفی سلطه در سیاست خارجی، تأکید بر حفظ استقلال... حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات و نیز تاکید بر اصل عدم مداخله، اصل همزیستی مسالمت آمیز، احترام به مرزهای بین المللی و حل مسالمت آمیز اختلافات داخلی بازیابی می شود.)([1])
اصل یازدهم، اصل چهاردهم و فصل دهم قانون اساسی،([2]) اهداف، اصول و آرمان های ذیل را در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بیان می دارد:
1. نفی هرگونه سلطه جویی، سلطه پذیری ستم گری و ستم کشی (اصل یکصد و پنجاه و دوّم)
2. حفظ استقلال همه جانبه، وحدت و تمامیت ارضی کشور (اصل یکصد و پنجاه و دوّم)
3. اتلاف و اتحاد ملل اسلامی و کوشش در جهت تحقق بخشیدن به وحدت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جهان اسلام (اصل یازدهم).
4. دفاع از حقوق همه مسلمانان و رفتار مبتنی بر اخلاق حسنه، قسط و عدل اسلامی با غیر مسلمانان (اصل چهاردهم).
5. عدم تعهد در برابر قدرت های سلطه گر (اصل یکصد و پنجاه دوّم)
6. داشتن روابط صلح آمیز متقابل با دول غیرمحارب (اصل یکصد و پنجاه و دوّم).
7. ممنوعیت انعقاد قراردادهایی که به نحوی موجب سلطه بیگانه بر منابع طبیعی، اقتصادی، فرهنگ، ارتش و دیگر شؤون کشور گردد (اصل یکصد و پنجاه و سوّم).
8. سعادت انسان در کل جامعه بشری (اصل یکصد و پنجاه و چهارم).
9. شناسایی و آزادی و حکومت حق و عدل به عنوان حق همه مردم جهان (اصل یکصد و پنجاه و چهارم).
10. حمایت از مبارزات حق طلبانه مستضعفین در برابر مستکبرین در هر نقطه از جهان، در عین خودداری کامل از هرگونه دخالت در امور داخلی ملت های دیگر (اصل یکصد و پنجاه و چهارم).
11. اعطاط پناهندگی سیاسی به متقاضیان به پناهندگی در صورتی که بر طبق قوانین ایران خائن و تبهکار شناخته نشوند (اصل یکصد و پنجاه و پنجم).
همزیستی مسالمت آمیز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران:
الف: کوشش برای وحدت جهان اسلام:
اصل یازدهم قانون اساسی می گوید: (به حکم آیه کریمه "اِنّ هذِهِ اُمَّتُکُمْ اُمُّة واحدة وَ اَنَا رَبُّکُم فاعبدونَ"([3]) همه مسلمانان یک امت اند و دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است سیاست کلی خود را بر پایه ائتلاف و اتحاد ملل اسلامی قرار دهد و کوشش پی گیر به عمل آورد تا وحدت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جهان اسلام را تحقق بخشد.)
نیز در اصل سوّم (بند 16) آمدهاست: (تنظیم سیاست خارجی کشور بر اساس معیارهای اسلام، تعهد برادرانه نسبت به همه مسلمانان و حمایت بی دریغ از مستضعفان جهان.)
و بالاخره در اصل یکصد و پنجاه و دوّم، ضمن تشریح سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران یکی از اصول سیاست خارجی را دفاع از حقوق همه مسلمانان جهان متذکر شده است.
یکی از اهداف مهم سیاست خارجی، دفاع از حقوق همه مسلمانان جهان است، بدین معنی که خود را متعهد و ملتزم می داند تا در هر گوشه ای از دنیا که به حق مسلمانی تجاوز و تعدی شود، از حقوق آن ها دفاع کند و جلوی تجاوز و تعدی به آن ها را در حد توان و قدرت خود بگیرد.([4])
این رویه و عملکرد، هیچ گاه منافی اصل همزیستی مسالمت آمیز نیست چه این که تشکیل اتحادیه های منطقه ای یا بین المللی امری است که منشور سازمان ملل از آن حمایت می نماید و یکی از اهداف مهم حقوق بین الملل معاصر، جلوگیری از ستم ها و تجاوزاتی است که به پیروان مذاهب صورت می پذیرد.
(البته دکترین برادری با مسلمانان و حمایت از مستضعفان جهان را نباید به معنی مداخله در امور داخلی کشورهای مسلمان و تحریک جنبش های رهایی بخش گرفت، زیرا این دکترین در چارچوب مقررات حقوق بین الملل به معنی این است که جمهوری اسالمی می تواند همبستگی خود را با مسلمانان، از طریق پیوستن به اتحادیه ها یا پیمان هایی ظاهر سازد که به نحوی در تحقق این هدف دخیلند.)([5])
ب: حمایت از مستضعفان:
حمایت از مستضعفان و محرومان جهان، در اصل سوّم (بند 16) و اصل یکصد و پنجاه چهارم قانون اساسی مورد تاکید قرار گرفته است. دلیل اتخاذ چنین سیاستی این است جمهوری اسلامی ایران، بر اساس تعالیم اسلام، سعادت انسان را در کل جامعه بشری مورد توجه قرار می دهد. بنا بر این، در عین خودداری کامل از هرگونه دخالت در امور داخلی ملت های دیگر از مبارزه حق طلبانه مستضعفین در برابر مستکبرین در هر نقطه از جهان حمایت می کند.([6])
نکته دیگر آن است که هیچ گاه اصل همزیستی مسالمت آمیز، به صورت مطلق و بدون قید و شرط مورد پذیرش نیست و در مواردی این اصل، محدود و مقید می گردد و آن جایی است که ادامه سیاست همزیستی مسالمت آمیز، منافع حیاتی مسلمانان جهان یا عموم انسان ها را به مخاطره اندازد.
دفاع مشروع در حقوق بین الملل اسلامی صور گوناگونی به خود می گیرد:
اوّل جایی که کشوری در روابط خود با کشور اسلامی، نقض بی طرفی کرده و مثلا چون بنی قریظه و قریش، دشمنان را تحریک یا یاری کرده باشد. در این صورت، چه بسا که دولت اسلامی نیز برای پاسداری از حریم و منافع خویش، خود را ناگزیر از اقدام متقابل می بیند.
دوّم مداخله بشر دوستانه؛ حمایت از اصیل ترین آرمان انسانی... هم اکنون سازمان ملل با آن که اعلام داشته است که اصولی همچون همزیستی مسالمت آمیز، تحریم توسل نامشروع به زور و نیز تحریم مداخله در امور خاص کشورها، پایه های اساسی این سازمان را تشکیل می دهند، یا این وصف در مواردی که صلح و امنیت جامعه بین المللی به مخاطره افتاده باشد، به تعطیل همه ی این اصول فرمان می دهد، (فصل هفتم منشور سازمان ملل، ماده 39 51).)([7])
ج: همزیستی مسالمت آمیز با دولت های غیر محارب:
در اصل چهاردهم قانون اساسی آمده است: (به حکم آیه شریفه "یَنهیکُمُ اللّهُ عَنِ الّذینَ لَمْ یُقاتِلوکُمْ فِی الدّینِ وَ لَمْ یُخْرِجوکُم مِنْ دیارِکُمْ اَنْ تَبَروّهُمْ وَ تُقْسِطوا الیهم اِنّ اللّهَ یُحِبُ المُقسِطینَ"([8]) دولت جمهوری اسلامی ایران و مسلمانان موظفند نسبت به افراد غیرمسلمان با اخلاق حسنه و قسط و عدل اسلامی عمل نمایند و حقوق انسانی آنان را رعایت کنند. این اصل در حق کسانی اعتبار دارد که بر ضد اسلام و جمهوری اسلامی ایران توطئه و اقدام نکنند.)
و در بخشی از اصل یکصد و پنجاه و دوّم همین مطلب مورد تاکید قرار گرفته است: (سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، بر اساس نفی هرگونه سلطه جویی و سلطه پذیری، حفظ استقلال همه جانبه و تمامیت ارضی کشور، دفاع از حقوق همه مسلمانان و عدم تعهد در برابر قدرت های سلطه گر و روابط صلح آمیز متقابل با دول غیرمحارب استوار است.)
سیاست همزیستی جمهوری اسلامی با دیگر جوامعِ غیر مسلمان، بر اساس دستور صریح اسلام و تعالیم قرآن کریم می باشد. صلح در روابط بین الملل به عنوان یک اصل اساسی بوده و سیاست جنگ طلبانه محکوم می باشد. از آن جایی که صلح بین دولت ها به نفع همه می باشد دولت اسلامی موظف است از طریق گفت و گو و رفتار مسالمت آمیز مشکلات خود را حل و فصل نماید و در همه حال، صلح، گفت و گو و همزیستی مسالمت آمیز را بر جنگ و کشمکش های نظامی ترجیح دهد.
همان طور که از دو اصل بالا به دست می آید سیاست صلح طلبی و همزیستی مسالمت آمیز جمهوری اسلامی ایران به صورت مطلق، آن هم با تمامی دولت ها نمی باشد چه این که اولا، رابطه صلح آمیز با دولت ها باید (متقابل) باشد. بنا بر این، چنانچه کشوری به سیاست جنگ طلبی و کشمکش نظامی روی آورد، دولت اسلامی موظف به حفظ چنین رابطه ای نیست؛ و ثانیاً، واژه (دولت های غیرمحارب) می رساند که رابطه با دولتی مجاز است که از اساس نامشروع نباشد و همچون رژیم اشغالگر قدس ماهیتی ضدبشری و ضدقانونی نداشته باشد.
--------------------------------------------------------------------------------
[1]. مجله سیاست خارجی، مواضع جمهوری اسلامی ایران در سیاست خارجی، سال هفتم 1372، ش 4، ص 935.
[2]. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل یکصد و پنجاه و دوّم الی یکصد و پنجاه و پنجم.
[3]. سوره ی انبیاء 21، آیه ی 92: این است امت شما که امتی یگانه است، و منم پروردگار شما، پس مرا بپرستید.
[4]. منصوری، نظری، جواد، به سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: امیرکبیر، 1365، ص 51.
[5]. فلسفی، هدایت الله، حقوق بین الملل عمومی، جزوه دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، سال تحصیلی 741373، ج 2، ص 120.
[6]. محمّدی، منوچهر، اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: امیرکبیر، 1366، ص 39.
[7]. خلیلیان، سید خلیل، حقوق بین الملل اسلامی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، 1366، صص 232 233.
[8]. سوره ممتحنه (60)، آیه 8: (خدا شما را از کسانی که در (کار) دین با شما نجنگیده اند و شما را از دیارتان بیرون نکرده اند، باز نمی دارد که با آنان نیکی کنید و با ایشان عدالت ورزید، زیرا خدا دادگران را دوست می دارد.)