از نظر قرآن علل انحطاط و اعتلای جوامع چیست؟
در قرآن مجموعاً به چهار عامل مؤثّر در اعتلاها و انحطاط ها برمی‌خوریم.
الف. عدالت و بی‌عدالتی: قرآن این مطلب را در آیات بسیاری منعکس کرده است، از آن جمله است چهارمین آیه از سوره قصص.
در این آیه کریمه پس از آنکه از برتری‌جویی فرعون که ادّعای ربوبیّت اعلی داشت و دیگران را به منزلة بندگان خود می‌دانست، و از تفرقه افکنی میان مردم که به عناوین گوناگون میان آنها تبعیض قائل می‌شد و آنها را در برابر یکدیگر قرار می‌داد، و از ذلیل ساختن گروه خاصی از مردم کشور خود و کشتن پسران آنها و نگه داشتن زنانشان (به منظور خدمت فرعون و فرعونیان) یاد می‌کند، او را به عنوان یکی از تباهگران نام می‌برد. بدیهی است که جملة ( إنَّه کان من المفسدین) اشاره است به این که این گونه مظالم اجتماعی، جامعه را از بیخ و بن برمی‌کند.
ب. اتّحاد و تفرّق: در سورة آل عمران آیة 103 دستور صریح می‌دهد که بر مبنای ایمان و گرایش به ریسمان الهی متّحد و متّفق باشید و از تفرّق و تشتّت بپرهیزید.
در سورة انفال آیه 46 می‌فرماید:
[با یکدیگر نزاع نکنید که نزاع داخلی سستی می‌آورد و سستی، شما را زایل می‌کند.]
ج. اجرا یا ترک امر به معروف و نهی از منکر: آیه 79 از سورة مائده، یکی از علل دور افتادن کافران بنی‌اسرائیل از رحمت خدا را، بازنداشتن یکدیگر از منکرات، یعنی ترک نهی از منکر ذکر کرده است.
د. فسق و فجور و فساد اخلاق: هر فسق و فجور و هر خروج از مسیر درست انسانیّت، ظلم است. ظلم در قرآن در حقیقت مفهوم اعمّی دارد که هم شامل ظلم به غیر می‌گردد و هم شامل فسق و فجور و کارهای ضدّ اخلاقی. غالباً مورد استعمال این کلمه مصداق دوم است. آیاتی از قرآن که ظلم به معنی اعمّ را علت هلاک یک قوم شمرده بسیار زیاد است.
مجموعه آثار شهید علامه مطهری(رحمت الله علیه) ج 2 ج جامعه و تاریخ
