عبدالسلام بن صالح بن سلیمان ایوب بن میسره مشهور به (خواجه اباصلت هروی) (حدود 160- 232 یا 236ه.ق)از، یاران نزدیک امام رضا (ع) و از محدثین و متکلمین عصر خود بوده. او به‌خاطر اجداد هراتی‌اش به (اباصلت هروی) معروف شده است.
اباصلت، پس از ورود امام رضا(ع) به خراسان به این ناحیه آمد و ملازم و خدمت‌کار حضرت بود. او راوی حدیث چگونگی شهادت آن حضرت به دست مأمون عباسی و از راویان حدیث سلسلة‌الذهب است. وی با توجه به رخدادهای سیاسی دوران عباسیان تا هنگام وفاتش به دور از انظار زندگی می‌کرد.
خواجه اباصلت در 232ق یا 236ه.ق در زمان حکومت طاهر بن عبد الله بن طاهر، در خراسان، رحلت کرد. مدفن وی در کنار جاده مشهد، فریمان در فاصله 10 کیلومتری مشهد واقع شده و زائران امام رضا (ع) به زیارت قبر او هم می‌روند.
وی از موالی عبدالرحمن بن سَمُره قرشی بود[1] تاریخ ولادت وی روشن نیست، لیکن از آن رو که به گفته خودش از روزگار کودکی 30 سال در محضر سفیان بن عیینه (متوفی 196 ق) بوده است، [2] می‌توان تولد او را در حدود 160 ق تخمین زد. ابوالصلت به روایتی در مدینه زاده شد[3]و در نیشابور اقامت گزید.[4]
شخصیت واعتبار علمی
او در طلب علم به نقاط مختلفی چون عراق، حجاز و یمن سفر کرد و از کسانی چون حماد بن زید، شُریک، عطاء بن مسلم، معتز بن سلیمان، عبدالرزاق صنعانی، مالک بن انس، فُضیل بن عیاض، عبدالله بن مبارک و هُشام استماع حدیث نمود. [5]
ابوالصلت چندی در بغداد به روایت حدیث پرداخت[6] و در روزگار مأمون به عزم جنگ به مرو آمد و چون به مجلس خلیفه وارد شد و مأمون کلام او را شنید، به او علاقمند شد و از خواصش قرار داد. ابوالصلت در رد مرجئه، جهمیه، زنادقه و قدریه می‌کوشید و بارها با بشر مریسی در حضور مأمون مناظره کرد.[7]
درک محضر امام رضا(ع)
اباصلت، محضر امام رضا(ع) را درک کرده و از آن حضرت روایت نموده است. [8]چنانکه گفته شده در نیشابور در خدمت آن امام حاضر بوده و در سرخس نیز به دیدار وی رسیده است.[9] او حدیث سلسلة‌الذهب را -که در آن توحید و نبوت و ولایت در کنار هم ضامن سعادت یک مسلمان دانسته شده است- از ورود امام رضا به نیشابور نقل می‌کند. اکثر روایات نحوه شهادت علی بن موسی (ع) از اباصلت نقل شده‌اند.
اباصلت هروی نزد رجال شیعه، و اکثر علمای اهل سنت مورد وثوق می باشد. به‌رغم اینکه شیخ طوسی او را از عامه شمرده ،[10]گروهی از محدثان اهل سنت، تنها بر تشیع او خرده گرفته‌اند.[11]
برخی از رجال شناسان همچون یحیی بن معین، عجلی، ابن شاهین و نیز نجاشی از امامیه وی را توثیق کرده‌اند،[12] حال آنکه بعضی دیگر همچون جوزجانی، نسائی، ابوحاتم رازی، عقیلی، ابن حبان، ابن عدی و دار قطنی او را تضعیف نموده‌اند.[13]
از میان روایت کنندگان از ابوصلت فرزندش محمد، احمد بن یحیی بلاذری، عبدالله بن احمد ابی خثیمه، ابوبکر ابن ابی الدنیا، یعقوب ابن سفیان بسوی، سهل بن زنجله، احمد بن منصور رمادی و عباس بن محمد دوری را می‌توان یاد کرد.[14]
ابوالصلت کتابی در باب وفات امام رضا(ع) تألیف کرده که نجاشی از آن نام برده [15] و ابن بابویه از آن در عیون اخبار الرضا[16] استفاده کرده است.
اینکه اخبار وفات امام رضا (ع) غالبا از ابوصلت روایت شده، نشان از آن دارد که کتاب وی در این موضوع دست‌کم تا قرن پنجم و حتی ششم باقی مانده بوده.
وفات‌اش را 232 یا 236 قمری نوشته‌اند. هم اکنون آرامگاهی منسوب به وی با نام خواجه اباصلت در سمت شرقی بیرون شهر مشهد وجود دارد. در قم و سمنان نیز مزارهایی منسوب به او موجود است. مقبره و گنبد و صحن آرامگاه خواجه در مشهد، به همّت کربلایی محمد علی درویش و با کمک‌های مردمی تجدید بنا شده. برخی از اهل عرفان مثل درویش علی متوفی 726ق.، در کنار مزار او دفن شده‌اند. [17] در وجود اباصلت تردیدی از نظر تاریخی نیست منابع تاریخی همه موید وجود اوست تنها اختلاف در محل دفن اوست که این گمان را بوجود آورده که دراویش شخصیتی بنام اباصلت ساخته اند؛
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1.اباصلت هروی : راوی آفتاب، حسن حسینی، اسماعیل رضایی برجکی، محمد حسن پاکدامن.
2.امین آفتاب : مقالات نخستین همایش بزرگداشت عبدالسلام اباصلت هروی، غلامرضا جلالی.
3.بررسی زندگی عبدالسلام بن صالح خواجه اباصلت هروی، غلامرضا اکبری.
پی نوشتها:
[1] . خطیب بغدادی ، تاریخ بغداد، ج11، ص26.
[2] . ذهبی ، سیر اعلام النبلاء، ج11، ص448.
[3] . کشی، اختیار معرفة الرجال، ص615 616.
[4] . تذهیب التهذیب، ج2، ص457.
[5] . الجرح و التعدیل، ج3، ص48؛ الکامل فی ضعفاء الرجال، ج5، ص1968؛ تاریخ بغداد، ج11، ص26؛ تهذیب التهذیب، ج6، ص319.
[6] . همان ، تاریخ بغداد، ج11، ص26، ج11، ص448.
[7] . همان ، ، ج11، ص47.
[8] . رجال طوسی، ص380، ص396.
[9] . شیخ صدوق ،عیون الاخبار الرضا، ج2، ص183 184؛ تهذیب التهذیب، ج6، ص319.
[10] . شیخ طوسی ، رجال طوسی، 396؛ قس: تاریخ بغداد، ج11، ص4748.
[11] . میزان الاعتدال، ج2، ص616؛ کشی ،اختیار معرفة الرجال، ص615 616.
[12] . نک: تاریخ الثقات، ص303؛ تاریخ اسماء الثقات، ص227؛ رجال نجاشی، ج2، ص6061؛ تاریخ بغداد، ج11، ص50.
[13] . احوال الرجال، ص205206؛ الضعفاء الکبیر، ج3، ص48؛ کتاب المجرحین، ج2، ص151؛ الکامل فی ضعفاء الرجال، ج11، ص51.
[14] . المعرف‌ة و التاریخ، ج3، ص77؛ انساب الاشراف، ص19؛ تاریخ بغداد، 11/46؛ سیر اعلام النبلاء، ج11، ص446 447؛ تهذیب التهذیب، ج6، ص319 320.
[15] . رجال نجاشی، ج2، ص61.
[16] . همان ج2، ص242 245.
[17] . مطلع الشمس، ج2، ص385386.
منبع: اندیشه قم
