تاریخچه مراسم طشت گذاری و علّت پیدایش این مراسم چیست در عزاداری چگونه بود؟

مراسم طشت گذاری یا طشت گردانی یکی از مراسم های عزاداری منطقه اردبیل در ماه محرم است که طشت، نماد مشک سقای کربلا، و آب نماد رود فراتی است که در کربلا به روی ابا عبدالله الحسین علیه السلام و یارانش بسته شد.
این مراسم در اردبیل از 27 ذی الحجه آغاز می شود که از گذشته این مراسم در روز اول با برگزاری در مسجد جامع شروع می شد و از روزهای بعد مساجد محله شروع می کردند و این مراسم بدین صورت است که دسته های زنجیرزنی و سینه زنی با نوحه سرایی و نواختن شیپور و طبل و برداشتن علم های عزاداری به یاد تشنگان کربلا، مشکی را پر از آب کرده و آن را همراه با طشت هایی از جنس برنز یا مس به مسجد می برند و با گذاشتن آن در گوشه ای از مسجد و پرکردن آب، شروع به عزاداری بر ابا عبدالله الحسین علیه السلام می کنند و در پایان حاضران و عزاداران مقداری از این آب را به عنوان تبرک برداشته و به خانه های خود می برند و عزاداران به عنوان بیعت با ابا عبدالله الحسین دستان خود را در این طشت ها می گذارند.[1]

بررسی دیدگاه ها در علت پیدایش مراسم طشت گذاری
در علت پیدایش مراسم طشت گذاری چند دیدگاه وجود دارد که به نقد و بررسی آن پرداخته می شود:

دیدگاه اول: یاد آوری واقعه غدیر خم
رئیس سازمان تبلیغات اسلامی شهرستان کرج در مصاحبه ای با مهر به مناسبت برگزاری این مراسم توسط اردبیلی های مقیم کرج دو فلسفه بر این می شمارد که یکی یاد آوری حادثه غدیر خم و بیعت زنان با امیر مؤمنان علی علیه السلام به عنوان جانشین رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می باشد، وی می گوید: پس از واقعه غدیر خم، زنان برای بیعت با امیر مؤمنان علی علیه السلام در طشت آبی که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و امیر مؤمنان علی علیه السلام دست خود را درون آن گذاشته بودند، دست می زدند و با این کار ضمن رعایت احکام شرعی (در دست ندادن با امام که نامحرم است) بیعت با جانشین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را نیز انجام می دادند.[2]
واقعه غدیر خم هر چند از مسلمات تاریخ است و بیعت مردان و زنان با جانشینی و امامت امیر مؤمنان علی علیه السلام بر کسی پوشیده نیست، ولی مراسم طشت گذاری نمی تواند یاد آور این واقعه باشد زیرا واقعه غدیر خم در 18 ذی الحجه رخ داد که شیعیان در یاد آوری واقعه غدیر خم جشن گرفته و شادی می کنند نه این که مراسم عزاداری اباعبدالله الحسین علیه السلام را بر پا کنند و سینه زنی و زنجیرزنی کنند.

دیدگاه دوم: یاد آوری واقعه خرابه شام
رئیس سازمان تبلیغات کرج دومین فلسفه طشت گذاری را واقعه خرابه شام می داند که در یکی از شب ها سر مطهر ابا عبدالله الحسین علیه السلام را در طشتی نهاده و برای حضرت رقیه سلام الله علیها آوردند به خرابه شام و امروزه مردم اردبیل با برپایی مراسم طشت گذاری، آن شب را به یاد آورده و عزاداری می کنند.[3]
هر چند این دیدگاه با توجه به عزاداری هایی که در این مراسم می شود قابل قبول تر است ولی دارای ایراداتی است که باید حل گردد، اولا: از سال های گذشته همواره مردم به این نگرش که امام حسین علیه السلام در 27 ذی الحجه به لشکر حر و اسب های آنان آب داد ولی در کربلا آب را به روی حضرت و یارانش بستند، این مراسم را بر پا می دارند و به یاد لب تشنگان کربلا اشک ریخته و سینه زنی و زنجیر زنی می کنند. ثانیا: در مراسم طشت گذاری، همیشه طشت ها را پر از آب می کنند در حالی که در نمادین ساختن آوردن سر مطهر امام حسین علیه السلام طشتی را آماده کرده و پارچه ای روی آن می اندازند و آن را در گوشه ای گذاشته و شروع به مرثیه سرایی حضرت رقیه سلام الله علیها می کنند.
دیدگاه سوم: یاد آوری رفتار جوان مردانه ابا عبدالله الحسین علیه السلام با سپاه حر ریاحی: در تاریخ آمده است که ابا عبدالله الحسین علیه السلام وقتی با سپاه حر رو به رو شد بر تشنگان آن ها آب داد و طشت ها را پر از آب نمود تا اسب های تشنه نیز آب بنوشند و چون عده ای می گویند این رفتار امام در 27 ذی حجه رخ داد لذا با برپائی مراسم طشت گذاری به یاد امام حسین علیه السلام افتاده و با یاد آوری رفتار جوانمردانه امام و رفتار پر از قساوت دشمن در کربلا به استقبال ماه عزای سالار شهیدان می روند.[4]
به نظر می رسد این دیدگاه به واقعیت نزدیک تر است و شیعیان با نمادین ساختن این واقعه ضمن اعلام وفاداری به پیام های عاشورا و اعلام آمادگی بر اقامه و عملی ساختن اهداف قیام امام حسین علیه السلام از دشمنان سالار شهیدان اعلام انزجار نموده و خود را برای عزاداری آماده می کنند چنان چه در بررسی مراسم طشت گذاری عده ای از نویسندگان به این امر اشاره کرده اند که این آئین نوعی بیعت با امام حسین علیه السلام و حمایت از وفاداری علمدار کربلا حضرت عباس علیه السلام است.[5] جواد محدثی نیز این مراسم را سمبولیک و تاسی از اقدام سالار شهیدان دانسته[6] و گزارش هایی هم در سال های اخیر در روزنامه ها شده به این علت و فلسفه اشاره شده است.[7]

تاریخ پیدایش
با توجه به این که این گونه مراسم پشتوانه روایی ندارند و در کتاب های مقتل نیز بدان اشاره نشده است و با توجه به اینکه حتی علت پیدایش مراسم طشت گذاری نیز خیلی قطعی نمی باشد و فقط دیدگاه و نگرش عزاداران امروزه می باشد و معلوم نیست که سال های نخستین پیدایش نیز چنین نگرشی وجود داشته، لذا می توان گفت که تاریخ دقیق پیدایش آن را نمی توان به دست آورد هر چند پژوهشگرانی مانند جامعی عضو هیأت امنای محله طوی اردبیل می گوید دیرینه تاریخی مراسم طشت گذاری به پانصد سال پیش بر می گردد. ولی باید توجه داشت که چنین اظهار نظرهایی بر پایه مستندات دقیق نمی باشد و بلکه چون تاریخ عزاداری مردم اردبیل به امام حسین علیه السلام را ششصد ساله می دانند، درباره مراسم طشت گذاری نیز آن را پانصد سال پیش می گویند وگرنه ممکن است عزاداری ها از ششصد سال پیش شروع شده و مراسم طشت گذاری سال های بعد پیدا شد؛ همان گونه که مراسم عزاداری دیگر مناطق نیز به مرور تاریخ تغییر و تحول یافته و بر اساس عرف و پیشرفت های تمدنی عوض می شوند، برای نمونه استفاده از بلند گو، با نوع پذیرایی با ادبیات نوحه خوانی ها و .... همه در طول زمان متأثر فرهنگ زمانه هستند.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 درآمدی بر سنت عزاداری ماه محرم در اردبیل، مالک رضائی.
2- فرهنگ عزاداری ؛کاشانی

پی نوشتها:
[1]. محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، بی جا، نشر معروف، بی تا، ذیل کلمه طشت، محراب، محمد علی، مقاله کربلا، فرهنگ مردم و آب، سازمان میراث فرهنگی کشور، چاپ اول، 1376ش، وبلاگ www.ardebilnews.blogfa.com ؛ خبر گزاری مهر www.mehrnews.com.
[2]. www.karugnews.com ؛ www.mehrnews.com .
[3]. همان.
[4]. مقاله کربلا، فرهنگ مردم آب، ذیل مراسم طشت گذاری، فرهنگ عاشورا، ذیل کلمه طشت.
[5]. مقاله کربلا، فرهنگ آب، ذیل مراسم طشت گذاری.
[6]. فرهنگ عاشورا، ذیل کلمه طشت.
[7]. روزنامه رسالت، 3/4/1372، ص5، شوق کربلا، ر.ک: روزنامه کیهان، 2/4/1373، ص17، طشت گذاری در اردبیل.
منبع: اندیشه قم